Zasady wychowania resocjalizującego wg. Czapówa i Jedlewskiego
Mówiąc o zasadach mamy na myśli wszystkie te działania, które warunkują osiągnięcie pewnego stanu faktycznego czyli osiągnięcie pewnego celu. Różne działania, które dają nam ten sam wynik prowadzący do osiągnięcia danego celu, muszą mieć pewne cechy wspólne. Tak więc zasady, to są wskazania, którym ma być podporządkowana każda realizacja (bez względu na zastosowane techniki i metody) określonych celów. Zasady stanowią kryteria oceny ewentualnych środków działania i dlatego, dysponując odpowiednimi zasadami, możemy dobierać i opracowywać różne narzędzia i sposoby działania.
Ogólne zasady działania resocjalizującego
Przy ustalaniu zasad odwołujemy się zawsze zarówno do jakiejś wiedzy o rzeczywistości stanowiącej tworzywo zamierzonego wytworu, jak i do systemu wartości pozwalającego ocenić uzyskane wyniki.
Trzy zasady wychowania resocjalizującego:
Zasada reedukcji nakazuje dobieranie takich środków wychowawczych, które inspirują procesy uczenie się eliminujące postawy skłaniające do dewiantywnych reakcji negatywnych, wyrażających antagonistyczno - destruktywny stosunek społeczeństwa. Zastosowane mogą być jednak tylko takie środki, które pozwalają na wyrównanie opóźnień rozwojowych w sferze postaw i charakteru , i inspirują wszechstronny rozwój osobowości zgodny z przyjętymi ustaleniami aksjologicznymi. Czyli takie środki reedukujące, które równocześnie respektują zasadę wszechstronnego rozwoju osobowości.
Zasada wszechstronnego rozwoju osobowości - odrzucamy tu system dyscyplinarni - izolacyjny nie tylko dlatego, że w wielu przypadkach jest on nieskuteczny, ale także dlatego, że nie jest on zgodny z tą zasadą. Ograniczamy się jednak do zastosowania tylko takich środków, które nie narażają społeczeństwa na przestępczą działalność wychowanków. Konieczne jest więc respektowanie zasady trzeciej - zasady traktowania penitencjarnego.
Zasada traktowania penitencjarnego - upoważnia ona do pewnej kontroli nad wychowankiem oraz uwzględnia fakt, że osoby popełniające przestępstwa są potępiane przez znaczną część członków społeczeństwa, która się ich boi.
Zasady dotyczące strategii wychowania
Bliższa analiza mechanizmów , czynników i produktów procesów uczenia się oraz warunków inspirujących szeroko pojęte procesy reedukacji wykazuje, że strategia obejmująca całokształt oddziaływań wychowujących jest tym bardziej źródłem resocjalizującej reedukacji, im bardziej oddziaływania te respektują te respektują zarówno:
zasadę oddziaływania etiotropowego,
zasadę oddziaływania ergotropowego,
zasadę oddziaływania semiotropowego.
Oddziaływanie etiotropowe polega na usuwaniu przyczyn tj. czynników procesów uczenia się i wzmacniania niepożądanych postaw. Np. chcąc oddziaływać na wychowanka, u którego pod wpływem kolegów wytwarza się negatywny stosunek do wymagań szkoły, musimy odsunąć go od tego wpływu. Działanie etiptropowe udaje się wówczas, gdy czynniki postaw negatywnych nie oddziałują zbyt długo na wychowanka. Niejednokrotnie dzieje się jednak inaczej i mimo, że czynniki postaw negatywnych nie oddziałują już, istnieją nadal ich skutki. Wówczas trzeba wprowadzić zasadę oddziaływania ergotropowego i semiotropowego.
Oddziaływanie ergotropowe polega na wytwarzaniu motywacyjnych nawyków konkurencyjnych w stosunku do nawyków skłaniających do reakcji negatywnych. Wychowawca powinien więc odwoływać się do zainteresowań, wiadomości, umiejętności i uzdolnień wychowanka, tak aby wywołać u niego względnie stałą tendencję dążeniową, zakładającą reagowanie pozytywne na określone społeczne oczekiwania, a przy tym tendencję na tyle silną, aby mogła się przeciwstawić tendencji dążeniowej skłaniającej do reagowania negatywnie na te same oczekiwania. Działanie ergotropowe ma więc na celu eliminowanie niepożądanych nawyków przez wytwarzanie nawyków konkurencyjnych, co sprawia, że nagrody i kary wewnętrzne stają się decydującym czynnikiem reedukacji.
Oddziaływanie semiotropowe polegają na odpowiednim podtrzymaniu przez wychowawcę polega na podtrzymaniu konfliktu wewnętrznego między tendencją do reagowania negatywnego, a tendencją do reagowania pozytywnego, wzmacnianiu odporności wychowanka na napięcie związane z tym konfliktem oraz takie oddziaływanie, dzięki któremu zwyciężą tendencje motywacyjne. Do działań semiotropowych zaliczamy również stwarzanie sytuacji społecznych i stosowanie zewnętrznych kar i nagród, które dzięki efektom działania ergotropowego podtrzymują proces resocjalizacji.
Zasady dotyczące procedury wychowania resocjalizującego
Przyjmując pogląd, iż podstawowym aspektem procedur adekwatnych do sygnalizowanych zasad działania są interakcje społeczne i rozważając je od strony inspirujących je wychowawców lub inspirowanych przez nich osób oraz nawiązując do ustalonych wyżej zasad, możemy wyróżnić inny kompleks zasad. Zaliczamy do niego;
Zasadę akceptowania - odrzuca się tu ustosunkowanie, którego wyrazem jest koncentrowanie się na pytaniu: winien czy nie winien, dobry czy zły, zasługuje na potępienie czy nie zasługuje? Zasada akceptowania nie zakłada rezygnacji z kar czy krytykowania, nakazuje jednak, traktować te środki tak jak wszystkie inne, tj. ze względu na ich celowość , ich resocjalizacyjną efektywność. Nie zakłada ona również rezygnacji z oceny, ale nakazuje traktować ją jako element diagnozy, a nie podstawę do wymierzania jakiejś sprawiedliwości. Wychowawca powinien akceptować wychowanka takim jakim on jest, bez względu na to jak bardzo dezaprobuje jego czyny. Powinien nawet największego degenerata starać się przywrócić społeczeństwu, sprawić by stał się lepszym i bardziej wartościowym społecznie człowiekiem.
Zasada respektowania - wymaga liczenia się z wychowankiem jako osobą, która musi odegrać zasadniczą rolę w przemianach składających się na proces resocjalizacji. Wychowawca stara się więc zainspirować procesy samowychowania i wszystko co robi ma służyć temu celowi. Zasada ta więc jest sprzeczna z postępowaniem, w którym wychowawca jest twórcą przemian osobowości wychowanka, od którego ów wychowanek jest uzależniony najpierw bezpośrednio, a potem poprzez wpojony mu wzór osobowy.
Zasada perspektywicznej opieki - zakłada konieczność liczenie się z potrzebami wychowanka oraz zaspokajania ich w toku działań resocjalizujących. Należy tu uwzględniać zarówno potrzeby aktualne jak i ujmowane rozwojowo. Środki wychowawcze powinny być stosowane z troską przyszłość wychowanka, a więc powinny tak oddziaływać, aby w dalszym jego życiu umiał zaspakajać swoje potrzeby. Niezbędne jest zatem oddziaływanie pozwalające wychowankowi zajmować uznane pozycje w społeczeństwie, a konsekwencji uzyskać odpowiednie gratyfikacje.
Zasada wymagań - nakazuje liczyć się z interesami ludzi, wśród których wychowanek żyje i żyć będzie w przyszłości. Stosowane środki muszą być adekwatne do społecznych oczekiwań, wyrażających interesy małych grup społecznych i szerszych zbiorowości, funkcjonalnych w stosunku do społeczeństwa i zgodnych z przyjętą koncepcją rozwoju społecznego.
Wg Ottona Lipkowskiego wyróżniamy 5 zasad określających resocjalizację:
zasada akceptowania - Jej podstawą jest wytworzenie więzi emocjonalnej między wychowawcą a wychowankiem. Okazywanie akceptacji wpływa pozytywnie na wychowanka, ogranicza agresję i negatywne zachowania. Nie wyklucza stosowanie nagród i kar.
Zasada pomocy - ponieważ jednostka nie jest w stanie samodzielnie zmienić swojego zachowania, należy jej w tym pomóc. Podjąć działanie zmierzające do zlikwidowania złego zachowania i postępowania, kontrolować zachowania jednostki oraz mobilizować ją do poprawy .
Zasada indywidualizacji - podkreśla indywidualne podejście do każdego wychowanka, różne są bowiem jego potrzeby, możliwości oraz uwarunkowania. Plan działań musi dotyczyć jednego wychowanka i musi być oparty na rzetelnej diagnozie.
Zasada kształcenie planu życiowego - jest ona niezbędna do uzyskania trwałej pozytywnej zmiany w zachowaniu wychowanka. Zasada ta opiera się na sporządzeniu planu dnie i obraniu planu życiowego. Brak takiego planu może powodować przekraczanie norm społecznych i zanik wartości moralnych.
Zasada współpracy ze środowiskiem - to środowisko dostarcza doświadczeń i w oparciu o nie, można lepiej przystosować wychowanka do prawidłowego funkcjonowanie w społeczeństwie. Dotyczy to współpracy ze środowiskiem rodzinnym, poprawy relacji w rodzinie szczególnie między wychowankiem a rodziną.
Ten system zasad funkcjonował do 1971r.