B. Rodzaje organów

a) Wprowadzenie

Poszczególne wyróżnienia rodzajów organów mogą służyć różnym ce­lom. Wyróżnienie podstawowe będące skutkiem podziału całości administracji publicznej daje kategorie:

- organów administracji państwowej,

- organów administracji rządowej,

- organów administracji samorządu terytorialnego,

- organów administracji samorządu zawodowego. Dlatego we wtórnym wyróżnianiu należy użyć kryteriów odnoszących się jednocześnie do wszystkich wyżej wyróżnionych kategorii organów.

Zastosowanie pierwszego z nich - składu osobowego - daje wyróżnienie organów kolegialnych i jednoosobowych.

b) Wyróżnienie organów kolegialnych

Organy kolegialne kształtowały się w toku ewolucji organizacyjnej. Daw­nymi czasy nie były częste. A i dziś występują wyraźnie rzadziej od organów monokratycznych.

Współczesne motywacje ich utrzymania stanowią jedynie materiał opisu­jący ich właściwości, a nie zespół argumentów branych pod uwagę przy decydowaniu o ich dalszym istnieniu. Oznacza to, że ich miejsce, nazwy i funkcje są stabilne. Zdarzające się zmiany mają motywacje szczególne. Oto skasowanie zarządu gminy w 2002 roku nie było wynikiem deliberacji i oceny potrzeby funkcjonowania tego organu, lecz wynikiem skonstatowanej potrze­by wzmocnienia pozycji wójta (burmistrza, prezydenta).

Wszystkie organy administracji publicznej wywodzą się z porządku praw­nego, który je kreuje konstrukcyjnie, tworząc nazwy, formułując kompetencje i określając sposób obsady. W teorii mówi się wtedy o utworzeniu urzędu (stanowiska), np. o utworzeniu urzędu Ministra Infrastruktury, a w wypadku organu kolegialnego po prostu o nazwie organu. Organy kolegialne, mimo że

jest ich niewiele, grupują się w określone rodzaje, w obrębie których możemy wyróżnić:

1. organy obsadzane bezpośrednio i organy obsadzane pośrednio,

2. organy jednorodne, to jest takie, w których wszyscy członkowie pocho­dzą z tego samego trybu wyłaniania i organy o składzie mieszanym,

3. organy państwowe i organy niepaństwowe,

158

4. organy o charakterze powszechnym (np. rada gminy) i organy o chara­kterze niepowszechnym (np. senat uniwersytecki),

5. organy pochodzące z wyborów i organy formowane w innym trybie. Wydaje się, iż organy kolegialne w dotychczasowym stanie organizacji administracji publicznej funkcjonują tam, gdzie podejmuje się: l) makro-decyzje, 2) podstawowe dla całego państwa lub wyróżnionej jego części;

3) wymagające uwzględnienia wyspecjalizowanej i dogłębnej wiedzy z róż­nych dziedzin, oraz 4) godzące wielokrotnie zróżnicowane interesy, 5) podej­mowane dla tego obszaru dobra publicznego, dla jakiego dany organ jest uformowany.

W kontekście organów jednoosobowych, które: l) działają operatywnie, 2) są zdolne do podejmowania decyzji ad hoc, 3) obciążone są wyraźniej zlokalizowaną odpowiedzialnością, można szerzej rozpatrzyć sytuację orga­nów kolegialnych. Tak więc:

1. Organ kolegialny decyduje dłużej i wolniej. A decyduje dłużej, dlatego, że:

- każdy z jego członków chce się wypowiedzieć,

- każdy z jego członków zgłasza kwestie wobec których pozostali członko­wie chcą zająć stanowisko; niekiedy kilka takich kwestii rodzi nową kwestię,

- w razie różnicy poglądów na określony temat, który jest przedmiotem decydowania, członkowie orientujący się, iż organ zdąża do podjęcia decyzji sprzecznej z ich oczekiwaniami, zmierzają każdym sposobem do przedłużenia czasu podjęcia tej decyzji,

- sama procedura (zwłaszcza w obszarze głosowania tajnego) trwa nie­wątpliwie dłużej niż nie obciążane żadną zewnętrzną i szczególną procedurą podejmowanie decyzji przez organ jednoosobowy,

- nierzadko trzeba czekać na przygotowane profesjonalnie materiały czy długo trwające ekspertyzy lub opóźniające się z różnych powodów projekty decyzji.

2. Organ kolegialny decyduje odważniej. Ponieważ z każdą decyzją wiąże się określona odpowiedzialność wywołująca nierzadko stres, a jak się podnosi w literaturze także lęk, i ponieważ w grupie gruntują się przesłanki odwagi - organ kolegialny podejmuje decyzje odważniej i bardziej ryzykownie w kontekście rozłożenia całości odpowiedzialności na wszystkich swoich członków. Okoliczność ta redukuje lęk przed niepowodzeniem i zwiększa poczucie osobistego bezpieczeństwa.

3. W organie kolegialnym, zwłaszcza o charakterze politycznym, zwiększają swoje oddziaływanie uzasadnienia społeczne, takie w szcze­gólności, które wiążą treść decyzji z pozytywną wartością publiczną, i takie, które znajdują swe źródła czy uzasadnienie w propozycjach propagandowych i wyborczych.

159

---