Wielopłaszczyznowość procesu zarządzania transportem
Wielopłaszczyznowość procesu zarządzania transportem widoczna jest w pięciu płaszczyznach:
płaszczyzna publiczno-prawna - o zasięgu krajowym i międzynarodowym,
płaszczyzna administracyjna - o zasięgu sektorowym i lokalnym,
płaszczyzna organizacyjna - o zasięgu zakładowym (firmowym),
płaszczyzna koordynacyjno-kooperacyjna - o zasięgu międzyzakładowym,
płaszczyzna naukowo-techniczna - o zasięgu ponadzakładowym.
Najistotniejszą rolę w procesie kształtowania i zarządzania transportem odgrywają płaszczyzna publiczno-prawna i płaszczyzna administracyjna.
Płaszczyzna publiczno-prawna
Istotę tej płaszczyzny stanowią praw i umowy o najwyższej randze, czyli : Konstytucja, Ustawy, Rozporządzenia i Ratyfikowane umowy międzynarodowe.
Płaszczyzna administracyjna
Obejmuje akty normatywne, które można stosować fakultatywnie (dobrowolnie). Obligatoryjność stosowania mogą one uzyskać w przypadku, gdy dla jakiejś branży (sektora) uczyni to właściwy minister na drodze aktu prawnego (rozporządzenia, umowy, normy).
Władze lokalne mogą wprowadzić własne uregulowania prawne w postaci:
aktów administracyjnych (decyzje, koncesje, zakazy, nakazy),
normy prawa miejscowego ( plany społeczno-gospodarcze, plany przestrzennego zagospodarowania, uchwały i zarządzenia),
formy cywilnoprawne (umowy, zamówienia).
Płaszczyzna organizacyjna
Proces zarządzania jako pojęcie definiowalne posiadające określone cechy ma swe odzwierciedlenie w teoriach zarządzania. Do najbardziej znanych należą:
a) klasyczna teoria zarządzania - wykształciła się w pierwszych latach XX wieku. Może ona być rozpatrywana w dwóch płaszczyznach:
administracja - wywodząca się z uniwersytetów - jest to odejście od zarządzania odrębnymi procesami (jednostkowymi), koncentrujące się na zarządzaniu całą organizacją. Opiera się ona na zasadach H. Pfhola, które obejmują: podział pracy, autorytet, dyscyplina, jedność rozkazodawstwa, jedność kierownictwa, podporządkowanie interesu jednostki interesowi ogółu, wynagrodzenie, centralizacja, hierarchia, ład, sprawiedliwość, stabilizacja personelu.
naukowe zarządzanie - teoria ta wyszła od inżynierów. Zarządzanie jest analizowane w kontekście poprawy wyników osiąganych przez poszczególnych pracowników. Główną rolę w naukowym zarządzaniu odgrywał W. Taylor i sformułował on idee, które złożyły się na to, co później nazwano naukowym zarządzaniem.
b) behawioralna teoria zarządzania - koncentruje się ona na zachowaniu pracownika w kontekście organizacyjnym. Ruch na rzecz stosunków międzyludzkich, pobudzony powstaniem psychologii przemysłowej, zastąpił kierunek naukowego zarządzania w roli dominującego podejścia do zarządzania. Największym osiągnięciem tej teorii jest to, iż dała ważne wnioski na temat motywacji i dynamiki grupowej.
c) ilościowe teorie zarządzania - spojrzenie ilościowe wykorzystujące możliwości budowy:
modeli analitycznych,
modeli ekonometrycznych,
modelowania symulacyjnego,
metod numerycznych.
Podejście to koncentruje się na zastosowaniu metod matematycznych do symulacji akcji kierowniczych. Zajmuje się opracowaniem modeli matematycznych jako pomocy w podejmowaniu decyzji i rozwiązywaniu problemów. Zarządzanie ilościowe stosuje się do czasów współczesnych. Zwiększa ono świadomość i zrozumienie procesów złożonych i sytuacji organizacyjnych.
d) systemowe teorie zarządzania - teoria systemów weszła do zarządzania bazując na przypuszczeniach i ideach L. von Bartalanffy. Każdy system składa się z elementów i relacji je wiążących. Posiada on strukturę, która stanowi element względnie statyczny, sposób jej funkcjonowania, który określa element dynamiczny, uzależniony od określonej liczby parametrów, jak np.: czas, koszt, itp. Strukturę systemu można podzielić na podsystemy wg przyjętych kryteriów w systemie lub podsystemie. Występują tam związki bezpośrednie i pośrednie oraz sprzężenia zwrotne.
e) relacyjna teoria zarządzania (efektywnego zarządzania) - wyjaśnia dlaczego różne organizacje są często zmuszone do kooperacji z innymi organizacjami z jej otoczenia. Oznacza to, że działania organizacji są uzależnione od innych organizacji i tracą moc samodzielnego rozwiązywania własnych problemów. Teoria ta znajduje zastosowanie tylko w przypadku, gdy zasoby stają się rzadkie i należy zwiększyć ilość dostawców. Jednak z drugiej strony, teoria ta pozwala sprawdzić na wiele sposobów pojedynczy problem: jednocześnie dokłada i łączy doświadczenia oraz teorie wyżej omówione.
Wyżej omówione teorie zarządzania kształtowane były długimi latami badań i doświadczeń, które rozpoczęto na początku ubiegłego stulecia.
W płaszczyźnie tej wyróżnia się następujące rodzaje (systemy) zarządzania:
zarządzanie strategiczne - kreuje rozwój firmy w długim okresie czasu. Czas ten zależy w dużym stopniu od stabilizacji otoczenia zewnętrznego firmy. Działania strategiczne podejmowane są w na wyższych szczeblach zarządzania, dotyczą bowiem efektywnego wykorzystania zasobów firmy. Są to decyzje dotyczące między innymi określenia misji i wizji firmy, jej perspektyw oraz formułowania celów i wariantowych strategii firmy, jak również polityk prowadzących do jej realizacji.
zarządzanie taktyczne - związanie jest z funkcjonowaniem firmy od strony technicznej, organizacyjnej, pracowniczej i finansowej w średnim i krótkim okresie. Tego typu decyzje są podejmowane zazwyczaj na średnim poziomie zarządzania i stanowią przełożenie ogólnych celów, ustalonych na wyższych szczeblach zarządzania w zarządzaniu strategicznym, na technikę i metodę ich realizacji na niższym poziomie. Do decyzji taktycznych można zaliczyć te, które dotyczą: sprzedaży, marketingu, lepszego wykorzystania maszyn, itd.
zarządzanie operacyjne - związane jest działaniem firmy w okresach rocznych i krótszych. Obejmuje realizację procesów wytwórczych, usługowych, transportowych itd. przy użyciu określonych systemów wytwarzania stanowiących przedmiot zapotrzebowania , zamówienia lub kontraktu. Doskonalenie procesów ukierunkowane jest na uzyskanie maksymalnej wydajności przy minimalnych kosztach co nie podnosi kosztu wyrobu.
zarządzanie jakością - w chwili obecnej dużą popularność zyskało zarządzanie jakością lub zarządzanie przez jakość (TQM- Total Quality Management). Przyczyniły się do tego zintegrowane systemy jakości wg standardów ISO. Metody takiego zarządzania znajdują zastosowanie w krajach wysoko rozwiniętych i uprzemysłowionych. Taka forma ma swoje korzenie w teorii systemów, lecz jej celem jest stworzenie organizacji inteligentnej.
Płaszczyzna koordynacyjno-kooperacyjna
Płaszczyzna naukowo-techniczna
Pełni ona w kraju rolę drugoplanową, co jest spowodowane brakiem ośrodków produkcyjnych, a co za tym idzie biur projektowych. Modernizacją i optymalizacją istniejącego taboru zajmują się ośrodki krajowe umieszczone przy wyższych uczelniach - politechnikach. Głównymi przedstawicielami są dwa ośrodki: Poznań i Wrocław. Ilość prac badawczych, sposobów modernizacji i patentów pracowników tych ośrodków odgrywa znaczącą rolę, i jest powszechnie stosowana w przemyśle. Przykładem może być modernizacja cystern samochodowych i kolejowych dostosowanych do przewozu ładunków niebezpiecznych: pod ciśnieniem lub bez ciśnienia. W zakresie transportu lotniczego nie posiadamy żadnych osiągnięć. Natomiast transport morski jest domeną czołowych biur projektowych przy dużych ośrodkach stoczniowych. Modernizacja i nowe koncepcje koncentrują się głównie na zapewnieniu bezpieczeństwa życia ludzkiego na morzu (konwencja SOLAS) i ochrony środowiska morskiego (MARPOL). Duże zaangażowanie przy spełnianiu tych wymogów widać przy odbiorach statków dokonywanych przez towarzystwa klasyfikacyjne, a dalej przy ubezpieczeniach przewozowych.