RELATYWIZM HERAKLITA I SOFISTÓW
Heraklit - (ok. 540 r. p.n.e. - ok. 480 r. p.n.e. w Efezie). Autor dzieł kosmologicznych, politycznych i teologicznych. „O przyrodzie” - zachowało się około 130 fragmentów w oryginale.
Założenia:
Ogień jako arche (czyli zasada powstawania wszystkich rzeczy)
Droga przemian jest tylko jedna, ale odbywa się w dwóch płaszczyznach: w górę i w dół. Spływając z góry ogień zmienia się w powietrze, powietrze opadając skrapla się i staje się wodą, która z kolei spływa na ziemię, wsiąka w nią i staje się nią. Przeciwny, lecz nie sprzeczny kierunek przemian ma droga "w górę", która rozpoczyna się od parowania ziemi w wyniku którego powstaje woda, która przetwarza się w chmury, a te stają się znów ogniem, z którego wszystko powstało i do którego powróci. Ten świat nie miał początku ani nie będzie miał końca, istnieje i przekształca się odwiecznie. Wszechświat jest ogniem.
1) Zmienność rzeczy
Wszystko jest zmienne, nic na końcu nie jest takie, jak na początku. Dla przykładu podawał rzekę:
”nie podobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki”, bo już nie jest taka sama, jak poprzednio.
wszystko płynie - panta rhei.
Jest to teoria powszechnej zmienności - wariabilizm, inaczej herakliteizm.
2) Względność rzeczy
Granice między przeciwieństwami zacierają się pod wpływem nieustannych zmian. Nie ma konkretnych granic, są tylko przejścia, między młodością a starością, między dniem a nocą. Więc z tego wynika, że młodość i starość są tylko własnościami względnymi. Jest to teoria zaprzeczająca istnieniu w przyrodzie rzeczy stałych i bezwzględnych.
Nie ma początku ani końca świata, gdyż wszystko się zmienia:
„Wszechświata nie stworzył żaden bóg ani żaden człowiek, lecz był on zawsze, jest i będzie zawsze żywym ogniem".
3)Rozumność świata
Wszystko według Heraklita było zmienne, i przez to właśnie zmienność jest jedyną własnością stałą. Dodatkowo stały jest porządek, według którego następują zmiany.
Człowiekiem i wszechświatem rządzi rozum - logos, który jest wieczny jak świat, jest jego czynnikiem nieodłącznym.
Rozum siłą kosmiczną, człowiek ma w niej jedynie udział.
4) Refleksje etyczne i epistemologiczne
Heraklit był pierwszym filozofem - humanistą. Zastanawiał się nad własną pracą badawczą, badał jej charakter i cel.
5) Dwa typy moralności: moralność tłumu i moralność mędrca.
Tłum przekłada zdrowie nad chorobę, ciepło nad zimno, radość nad smutek - i skarży się, gdy chory, gdy mu zimno i smutno; mędrzec zaś wie, że przeciwieństwa są potrzebne, że zło czyni dobro przyjemnym, a głód każe cenić nadmiar.
SOFIŚCI
V w. p.n.e.
szkoła filozoficzna w Atenach o charakterze humanistycznym i relatywistycznym, przygotowująca uczniów do życia publicznego poprzez nauczanie retoryki, polityki, filozofii i etyki.
Nie wszyscy byli filozofami, jednak znalazło się wśród nich kilku wybitnych: Protagoras, Gorgiasz, Hippiasz, Prodyk.
Protagoras głosił relatywizm poznawczy - Człowiek jest miarą wszechrzeczy, to znaczy, że nie ma żadnej rzeczywistości samej w sobie, a wszystko co istnieje, jest zawsze rzeczywistością ze względu na jakąś istotę i dla niej.
Nie istnieje kryterium odróżniania prawdy od fałszu, nie istnieje także jedna prawda, ale wszystko ma względny charakter.
”Człowiek jest miarą wszechrzeczy” - mawiał Protagoras. Poznanie charakteryzuje się biernością a umysł może uchwycić tylko odbicia rzeczy zewnętrznych.