Trening umiejętności interpersonalnych

mgr Anna Knocińska

GWSHM Milenium

[e-mail]

Program zajęć:

Cele:

• przybliżenie studentom zagadnienia umiejętności interpersonalnych,

• uświadomienie znaczenia treningu umiejętności społecznych,

• ćwiczenie wybranych umiejętności,

• integracja grupy studentów w obrębie grupy ćwiczeniowej.

Treści:

• Umiejętności interpersonalne: definicja, synonimy, kryteria oceny, znaczenie, uwarunkowania, składniki kompetencji społecznych.

• Wzajemne zrozumienie i poznawanie się: otwartość, samoświadomość, samoakceptacja, autoprezentacja, wzajemne relacje.

• Komunikacja: wzorzec komunikacji, model procesu komunikacji, komunikacja niewerbalna i werbalna, kanały komunikacji, zasady skutecznego komunikowania się.

• Asertywność: rodzaje, wyrażanie siebie, obrona praw, przyjmowanie ocen, reagowanie na krytykę i atak, inicjatywa, mapa asertywności.

• Konflikt: sytuacje konfliktowe, style zachowania się, uwzględnianie potrzeb drugiej strony, skutki konfliktów, sposoby i kroki rozwiązywania konfliktów.

• Pomaganie i wywieranie wpływu: relacje w grupie, role grupowe, akceptacja i wsparcie, empatia, klimat grupy.

Warunki zaliczenia:

• stuprocentowa obecność na zajęciach,

• gotowość do aktywnego zaangażowania się w zajęcia,

• autorskie prezentacje uczestników zajęć,

• znajomość literatury przedmiotu.

Literatura przedmiotu:

• Aryle, M. (2002). Umiejętności społeczne [w:] N. J. Macintosh, A. M. Colman (red.) Zdolności a procesy uczenia się (str. 107-142). Poznań: Zysk i S-ka.

• Argyle, M. (1994). Nowe ustalenia w treningu umiejętności społecznych. [w:] W. Domachowski, M. Argyle (red.) Reguły życia społecznego. Oksfordzka psychologia społeczna (str. 197 - 208). Warszawa: PWN.

• Argyle, M. (1998). Zdolności społeczne. [w:] S. Mosciovici (red.) Psychologia społeczna w relacji ja-inni (str. 77 - 104). Warszawa: WSiP.

• Argyle, M. (1999). Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: PWN.

• Borkowski, J. (2003). Podstawy psychologii społecznej. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA.

• Cialdini, R.B., Neuberg, S.L., Kenrick, D.T. (2002). Psychologia społeczna. Gdańsk: GWP.

• Cooper, J. P. (1994). Sprawne porozumiewanie się. Warszawa: Wydawnictwa CODN.

• Teutsch, M., Coleman, P. (2005). Rozwiązywanie konfliktów. Kraków: Wyd. UJ.

• Fijewski, P., Król - Fijewska, M. (1998). Nasze spotkania, cz. 1 - 4. Warszawa: Wyd. W.A.B.

• Floyer, A. A (2000). Doskonałe umiejętności interpersonalne. Poznań: Rebis.

• Goleman, D. (2007). Inteligencja społeczna. Poznań: Rebis.

• Goleman, D. (1997). Inteligencja emocjonalna. Poznań: Media Rodzina.

• Johnson, W. D. (1992). Podaj dłoń. Warszawa: IPZiT.

• Kenrick, D. T., Neuberg, S. L., Cialdini, R. B. (2002). Psychologia społeczna. Rozwiązane tajemnice. Gdańsk: GWP.

• Król-Fijewska, M. (1993). Trening asertywności. Warszawa: PTP.

• Leary, M. (2003). Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji. Gdańsk: GWP.

• Mellibruda, J. (2003). Ja, ty, my. Psychologiczne możliwości ulepszania kontaktów międzyludzkich. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP.

• Myers, G. D. (2003). Psychologia społeczna. Poznań: Wyd. Zysk i S-ka.

• Nęcki, Z. (2000). Komunikacja międzyludzka. Kraków: Antykwa.

• Nęcki, Z. (1992). Komunikowanie interpersonalne. Wrocław - Warszawa - Kraków: Ossolineum.

• Szmajke, A. (1999). Autoprezentacje. Olsztyn: Ursa-Consulting.

• Townend, A. (1996). Jak doskonalić asertywność. Poznań: Wyd. Zysk i S-ka.

• Zubrzycka-Maciąg, T. (2007). Trening asertywności w kształceniu pedagogicznym. Lublin: Wyd. UMCS.

Umiejętności interpersonalne - przybliżenie zagadnienia

Synonimy terminu
„umiejętności interpersonalne”:

• umiejętności społeczne,

• umiejętności komunikacyjne,

• umiejętności interakcyjne,

• umiejętności relacyjne,

• kompetencje społeczne (w liczbie mnogiej)

(Jakubowska, 1996; Spitzberg, Cupach, 2002; Riggio, Throckmorton, DePaola, 1990; Matczak, 2001)

Definicja umiejętności interpersonalnych

• złożone umiejętności warunkujące efektywność radzenia sobie w określonego typu sytuacjach społecznych, nabywane przez jednostkę w toku treningu społecznego (Matczak, 2001)

• specyficzne, behawioralne komponenty efektywnej interakcji społecznej (Frost, 2004)

• ważną cechą jest ich intencjonalność, czyli ukierunkowanie na cel (Spitzberg i Cupach, 2002)

• mają kontekstualną naturę, tzn. że to, co jest umiejętne, stosowne w jednym kontekście, nie musi być uznane za takie w innym (Spitzberg i Cupach, 2002)

• można je ujmować statycznie jako środki dzięki którym ludzie inicjują, negocjują, utrzymują, zmieniają i rozwiązują (kończą) relacje/ związki interpersonalne lub dynamicznie jako proces, w którym jednostka stosuje zbiór ukierunkowanych na cel, wzajemnie powiązanych (zsynchronizowanych), sytuacyjnie stosownych zachowań społecznych, które są wyuczone i kontrolowane przez nią (Dickson i Hargie, 2004; Spitzberg i Cupach, 2002).

spójny, funkcjonalny, wykorzystywany w praktyce oraz uwarunkowany osobowościowo zestaw wiedzy, doświadczenia, zdolności, umiejętności społecznych, który umożliwia jednostce podejmowanie i rozwijanie twórczych relacji i związków z innymi osobami, aktywne współuczestniczenie w życiu różnych grup społecznych, zadowalające pełnienie różnych ról społecznych oraz efektywne wspólne pokonywanie pojawiających się problemów

(Borkowski, 2003)

Ocena umiejętności społecznych

• kryterium wierności (jasności) przekazu - precyzyjność i zrozumiałość komunikowania innym własnych intencji i przekonań,

• kryterium satysfakcji - zakres, w jakim interakcja społeczna wiąże się lub jest źródłem satysfakcji, zadowolenia partnerów interakcji,

• kryterium efektywności - szybkość i łatwość osiągania określonych celów interpersonalnych,

• kryterium skuteczności - zakres, w jakim jednostka realizuje zamierzone/ preferowane cele interpersonalne,

• kryterium adekwatności (odpowiedniości) zachowań do danego kontekstu - zakres, w jakim dane zachowanie społeczne jest stosowne w danych warunkach,

Kryteria te determinują, czy osoba zachowująca się w określony sposób w danej sytuacji zostanie oceniona jako społecznie kompetentna.

Pojedyncze kryterium jest niewystarczające do oceny kompetencji społecznej jednostki, dlatego stosuje się kryteria złożone, wielorakie.

Najczęściej łączy się kryterium skuteczności z kryterium adekwatności (czasem także z kryterium satysfakcji) - kompetencja społeczna przejawia się w realizowaniu założonych/ preferowanych celów interpersonalnych w sposób stosowny do kontekstu i satysfakcjonujący dla partnerów interakcji

(Spitzberg i Cupach, 2002)

Znaczenie umiejętności interpersonalnych

• blisko dwie trzecie kompetencji związanych z ponadprzeciętnym wykonaniem w pracy to umiejętności emocjonalno-społeczne, w tym np. umiejętności komunikacyjne i empatia, umiejętności negocjacji, pracy w zespole oraz wywierania wpływu społecznego itp. (Cherniss, 2000; Dickson i Hargie, 2004)

• wysokie umiejętności społeczne (komunikacyjne) są związane ze wskaźnikami osiągnięć edukacyjnych/ akademickich, a także są predyktorami efektywnego funkcjonowania w sytuacji rozmowy kwalifikacyjnej, skuteczności w pracy oraz sukcesu w niej (osiągniętego statusu zawodowego) (Spitzberg i Cupach, 2002)
  

• deficyt umiejętności społecznych wiąże się z podejmowaniem ryzykownych zachowań (nałogi, wandalizm, przestępczość, przemoc), co najprawdopodobniej wynika z angażowania się w bardziej patologiczne związki interpersonalne, które przyczyniają się do zaburzenia samooceny oraz są źródłem negatywnych wzorców zachowań społecznych

• znacznym deficytem umiejętności społecznych charakteryzuje się około 35 % osób neurotycznych (są nieprzystosowani społecznie) (Argyle, 1994)

• szacuje się, że 10% ogólnej populacji świata ma poważne trudności związane z codziennymi sytuacjami społecznymi i relacjami interpersonalnymi (Argyle, 1994)

• od 7 do 25% populacji osób dorosłych może być społecznie niekompetentnych, pod względem niektórych umiejętności komunikacyjnych obserwuje się znaczące deficyty nawet u połowy populacji (Spitzberg i Cupach, 2002)

• są niezbędne do tworzenia i utrzymywania satysfakcjonujących (bliskich) relacji interpersonalnych; trening umiejętności społecznych w sposób znaczący przyczynia się do zwiększenia satysfakcji i trwałości związków małżeńskich (Spitzberg i Cupach, 2002)

• facylitują dobre samopoczucie, które najłatwiej jest przewidzieć na podstawie znaczących rozmów związanych z poczuciem bycia zrozumianym i docenionym (Spitzberg i Cupach, 2002)

• są warunkiem stworzenia i skutecznego korzystania z sieci wsparcia społecznego, co wiąże się z przeżywaniem mniejszego stresu lub łatwiejszym radzeniem sobie ze stresem (efekt łatwego mobilizowania zasobów radzenia sobie oraz generalnej tendencji do angażowania się w prozdrowotne zachowania) (Spitzberg i Cupach, 2002)

• wiążą się z wyższymi wskaźnikami przystosowania do „zmian życiowych” oraz niższymi wskaźnikami depresji, lęku i poczucia samotności (Spitzberg i Cupach, 2002)

• stałość emocjonalna i przystosowanie społeczne (a więc cechy i kompetencje, które składają się na inteligencję społeczną i emocjonalną oraz umiejętności interpersonalne) obok wysokiej potrzeby osiągnięć i wysokiego IQ warunkują osiągnięcie wybitnych rezultatów zawodowych i powodzenia w życiu (Strelau, 2002).

Uwarunkowania umiejętności interpersonalnych

• cechy osobowości (wpływają na to, jak jednostka zachowuje się w określonych sytuacjach, w jakie sytuacje się angażuje, jak odbiera określone sytuacje i jak je przekształca; ponadto wpływają na zachowanie innych wobec nas samych, na zasadzie samospełniającej się przepowiedni; Argyle, 1999; Kenrick, Neuberg i Cialdini, 2002),

• temperament (warunkuje np. wysokie zapotrzebowanie na stymulację oraz efektywność jej przetwarzania -wysoka aktywność i żwawość, niska reaktywność emocjonalna; Matczak, 2001; 2001a; Dzwonkowska, 2003),

• inteligencja ogólna, społeczna i emocjonalna (skuteczność podejmowania pewnego rodzaju zadań społecznych może w dużym stopniu zależeć od poziomu inteligencji jednostki - w tym inteligencji społecznej; chodzi o zadania, które są sprzeczne z oczekiwaniami jednostki zaskakujące dla niej, nowe, wysoce ustrukturalizowane, w których skuteczne działania wiąże się z dostosowaniem zachowania do pewnych norm, które najpierw trzeba samodzielnie wyabstrahować; Schneider, Ackerman i Kanfer, 1996),

• trening społeczny (odbywany w sytuacjach życia codziennego, pracy zawodowej, czy w toku specjalnych oddziaływań szkoleniowych; odbywa się zatem od najmłodszych lat w warunkach naturalnych, lub może być świadomą decyzją poddania się oddziaływaniom szkoleniowym czy terapeutycznym; Argyle, 1994; Matczak, 2001).

Składniki kompetencji społecznych

J. Mellibruda wyróżnia cztery wymiary stosunków międzyludzkich odnoszących się do umiejętności psychospołecznych:

• wzajemne zrozumienie i poznawanie się;

• tworzenie klimatu wzajemnego zaufania;

• pomaganie oraz wywieranie wpływu;

• rozwiązywanie problemów i konfliktów.

(za: Plewicka, 1982)

R. C. Rinn i. A Markle wśród wielu innych wymieniają cztery kategorie zachowań istotnych dla umiejętności społecznych:

• umiejętności komunikacyjne;

• umiejętności asertywne;

• umiejętności wzmacniania, podtrzymywania innych;

• umiejętności wyrażania siebie.

(za: Oleś 1998)

Michael Argyle wymienia następujące umiejętności społeczne:

• nagradzanie, czyli umiejętność udzielania wzmocnień społecznych, które wpływają na utrzymanie związku, podniesienie atrakcyjności oraz umożliwiają wywieranie większego wpływu na osobę;

• empatia i umiejętność podejmowania ról innych ludzi, które są ważne zwłaszcza w pracy zespołowej, w psychoterapii oraz w związkach miłosnych i przyjacielskich;

• asertywność, czyli umiejętność obrony własnych praw bez okazywania agresji;

• komunikacja werbalna (zwłaszcza na poziomie abstrakcyjnym) i niewerbalna;

• inteligencja społeczna i umiejętność rozwiązywania problemów, istotna zwłaszcza w przypadku częstego występowania konfliktów (np. w pracy);

• umiejętność korzystnej autoprezentacji (szczególnie w warunkach zawodowych);

(Terelak J., Bułdys J., 2003).

Wg Borkowskiego (2003) w skład kompetencji społecznej wchodzą:

• wiedza społeczna (jej podstawą jest systematyczne uczenie i dokształcanie, otwartość na wiedzę, ciekawość świata, oraz wiedza o sobie samym jako podmiocie społecznym, wiedza o zasadach funkcjonowania zbiorowości ludzkich oraz małych grup społecznych),

• myślenie prospołeczne (swoisty sposób myślenia, charakteryzujący się zainteresowaniem, wyczuleniem na potrzeby oraz możliwości innych, in. mentalność społeczna),

• społeczne doświadczenie (będące sumą doświadczenia życiowego -rodzina, przyjaciele, znajomi, aktywność organizacyjna, środowiska szkolne- i zawodowego jednostki),

• osobowość społeczna (walory osobowościowe),

• inteligencja emocjonalna (zdolność do odczytywania, rozumienia własnych stanów emocjonalnych jak też stanów emocjonalnych innych ludzi oraz adekwatne do nich zachowania i postawy),

• inteligencja społeczna (umiejętność rozwiązywania konfliktów i problemów, współpracy i współżycia z innymi, dojrzałość moralna, autorytet społeczny oraz różnorodne zdolności i umiejętności).

A. Matczak (2001) w Kwestionariuszu Kompetencji Społecznych wyróżnia trzy skale:

• umiejętności zapewniających efektywność w sytuacjach intymnych: umiejętność bliskości emocjonalnej z innymi ludźmi, otwartości, słuchania drugiej strony,

• umiejętności zapewniających efektywność w sytuacjach ekspozycji społecznej: funkcjonowanie jako obiekt społecznej uwagi,

• umiejętności z obszaru asertywności: realizowanie własnych celów, wywieranie wpływu oraz opieranie się wpływowi innych.

Na podstawie tego kwestionariusza można wyróżnić trzy obszary, w których ujawniają się umiejętności społecznych:

a/ z zakresu umiejętności intymnych:

- poproszenie kogoś bliskiego o pomoc,

- wysłuchanie kogoś potrzebującego wsparcia,

- przytulenie kogoś potrzebującego pocieszenia,

- powiedzenie o zdarzeniach, które źle świadczą o nas w sensie społecznym itp.

- porozmawianie z partnerem o wzajemnych oczekiwaniach;

b/ z zakresu ekspozycji społecznej:

- wygłoszenie referatu na zebraniu,

- wzięcie udziału w dyskusji w większym gronie,

- kwestowanie,

- wzniesienie toastu na ważnej uroczystości,

- bycie konferansjerem na koncercie itp.;

c/ z obszaru asertywności:

- zwrócić w teatrze uwagę sąsiadom, że ich rozmowa przeszkadza,

- odmówienie kupna jakiegoś produktu,

- odmówienie przyjęcia akwizytorów lub agitatorów,

- odmowa pożyczenia pieniędzy itp..

Bibliografia

• Argyle, M. (1994). Nowe ustalenia w treningu umiejętności społecznych. [w:] W. Domachowski, M. Argyle (red.) Reguły życia społecznego. Oksfordzka psychologia społeczna (str. 197 - 208). Warszawa: PWN.

• Argyle, M. (1998). Zdolności społeczne. [w:] S. Mosciovici (red.) Psychologia społeczna w relacji ja-inni (str. 77 - 104). Warszawa: WSiP.

• Argyle, M. (1999). Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: PWN.

• Aronson, E. (1998). Człowiek istota społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

• Borkowski, J. (2003). Podstawy psychologii społecznej. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA.

• Cherniss, C. (2000). Social and emotional competence in the workplace. [w:] R. Bar-On, , J. D. A. Parker (red.) The handbook of emotional intelligence (str. 433 - 458). San Francisco: Jossey - Bass Inc. Publisher.

• Cialdini, R.B., Neuberg, S.L., Kenrick, D.T. (2002). Psychologia społeczna. Gdańsk: GWP.

• Dickson, D., Hargie, O. (2004). Skilled interpersonal communication: research, theory and practice. London: Routledge.

• Dziewiecki, M. (2000). Psychologia porozumiewania się. Kielce: Wydawnictwo JEDNOŚĆ.

• Dzwonkowska, I. (2003). Nieśmiałość i jej korelaty. Przegląd Psychologiczny, 46, 307 - 322.

• Frost, A. (2004). The psychological assessment of emotional intelligence. [w:] J. C. Thomas (red.) Comprehensive handbook of psychological assessment, Vol. 4. Industrial and organizational assessment (str. 203 - 215). New Jersey: John Wiley and Sons, Inc.

• Goleman, D. (1997), Inteligencja emocjonalna. Poznań: Media Rodzina.

• Jakubowska, U. (1996). Wokół pojęcia "kompetencja społeczna"- ujęcie komunikacyjne. Przegląd Psychologiczny, 39, 29-40.

• Jaworowska, A., Matczak, A. (2001). Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej INTE. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

• Johnson, W. D. (1992). Podaj Dłoń. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości.

• Kenrick, D. T., Neuberg, S. L., Cialdini, R. B. (2002). Psychologia społeczna. Rozwiązane tajemnice. Gdańsk: GWP.

• Król-Fijewska, M. (1993). Trening asertywności. Warszawa: PTP.

• Matczak, A. (2001). Kwestionariusz Kompetencji Społecznych KKS. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

• Matczak, A. (2001a). Temperament a kompetencje społeczne. [w:] Ciarkowska, W., Matczak, A. Różnice indywidualne: wybrane badania inspirowane Regulacyjną Teorią Temperamentu prof. Jana Strelaua. (str. 53 - 68). Warszawa: Uniwersytet Warszawski Interdyscyplinarne Centrum Genetyki Zachowania.

• Mellibruda, J. (2003). Ja, ty, my. Psychologiczne możliwości ulepszania kontaktów międzyludzkich. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP.

• Nęcka, E. (2003). Inteligencja. Geneza, struktura, funkcje. Gdańsk: GWP.

• Oleś, M. (1998). Asertywność u dzieci. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

• Piotrowska, A. (1997). Z badań nad inteligencją społeczną. Psychologia Wychowawcza, 4, 289 - 300.

• Riggio, R. E., Throchmorton, B., DePaola, S. (1990). Social skills and self-esteem. Journal of Personality and Individual Differences, 8, 799 - 804.

• Schneider, R. J., Ackerman, P. L., Kanfer, R. (1996). To „act wisely in human relations“: exploring the dimensions of social competence. Journal of Personality and Individual Differences, 4, 469 - 481.

• Sęk, H. (2000). Społeczna psychologia kliniczna. Warszawa, PWN.

• Spitzberg, B. H., Cupach, W. R. (2002). Interpersonal skills. [w:] H. L. Knapp, J. A. Daly (red.) Handbook of interpersonal communication (str. 564 - 611). Thousand Oaks: Sage.

• Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

• Szmajke, A. (1999). Autoprezentacje. Olsztyn: Ursa-Consulting.

• Śmieja, M. (1999). Trójwymiarowy model inteligencji społecznej. Czasopismo Psychologiczne, 5, 141 - 152.

• Terelak, J.F., Bałdys, J. (2003). Płeć psychologiczna a kompetencje społeczne u kobiet na stanowiskach kierowniczych średniego szczebla, [w:] S.A. Witkowski (red.), Psychologiczne wyznaczniki sukcesu w zarządzaniu (s. 27-45), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

---