POLSKA

W LATACH 966-1945

Piastowie 966 - 1370

CHRZEST POLSKI 966r.

Około 960r. rozpoczął panowanie pierwszy władca Polski, Mieszko I. Postanowił on przyjąć religię chrześcijańską, aby umożliwić mu upodobnienie Polski do silniejszych i lepiej zorganizowanych państw europejskich oraz zabezpieczyć się przed zaborczymi dążeniami cesarstwa niemieckiego. Książe zwrócił się ku Czechom, które wcześniej przyjęły chrzest i poprosił o rękę Dąbrówki- za jej sprawa Mieszko przyjął wiarę chrześcijańską. Uroczysty chrzest Mieszka i jego najbliższego otoczenia odbył się w Gnieźnie w Wielkanoc 966r. W 968r. w Poznaniu duchowny Jordan założył pierwsze biskupstwo misyjne, podległe papieżowi. Rozpoczęła się stopniowa chrystianizacja mieszkańców kraju, prowadzona przez przybyłych do Polski zakonników.

Chrzest miał dla Polski wielostronne znaczenie. Pozwolił krajowi wejść do wspólnoty państw chrześcijańskich i uniknąć podporządkowania powstającemu właśnie w Magdeburgu niemieckiemu arcybiskupstwu dla ziem słowiańskich. Otworzył także dostęp do łacińskiej cywilizacji i kultury, która duchowni przekazywali wraz z szerzeniem wiary. Jedna organizacja kościelna i jedna religia wzmacniały państwo. Księża, którzy jako jedyni znali łacinę oraz umieli czytać i pisać, prowadzili kancelarię książęcą, kontrolowali skarb, pełnili rolę posłów na obcych dworach. Chrześcijaństwo przyniosło złagodzenie obyczajów pogańskich, zaspokajało potrzeby umysłowe ówczesnych ludzi oraz przemawiało do wyobraźni i rozbudzało poszanowanie dla nowej wiary.

ZJAZD GNIEŹNIEŃSKI 1000r.

W 1000r. odbył się uroczysty zjazd w Gnieźnie, związany z pielgrzymką Ottona III do grobu św. Wojciecha. Wizyta cesarza w Polsce miała też charakter polityczny. Pragnął on bowiem stworzyć potężne imperium, w skład, którego wchodziłaby Polska- jako jedna z równoprawnych części. Bolesław wspaniale przyjął gości, za co Otton ofiarował swój diadem jako zadatek przymierza. Dzięki temu wydarzeniu pozycja Bolesława na arenie międzynarodowej ogromnie wzrosła. Zjazd gnieźnieński miał dla Polski duże znaczenie. Na nim postanowiono utworzyć arcybiskupstwo w Gnieźnie i 3 nowe biskupstwa: w Krakowie, Kołobrzegu i we Wrocławiu. Bolesław otrzymał też prawo ich obsadzania. Powstała, zatem polska prowincja kościelna, która obejmowała wszystkie ziemie zdobyte przez Piastów i pozostała zależna jedynie od Papieża.

WOJNY POLSKO - NIEMIECKIE 1002 - 1018

Przyjazne stosunki Polsko - Niemieckie przerwała śmierć Ottona III. Bolesław wykorzystując osłabienie wewnętrzne cesarstwa zajął utworzone na ziemiach słowiańskich marchie niemieckie: Łużyce, Milsko, Miśnię. Opanował także Czechy, Morawy i Słowację, chcąc zrealizować pomysł zjednoczenia Słowiańszczyzny. Wzrost potęgi Polski zaniepokoił nowego władcę cesarstwa- Henryka II. Wypowiedział on wojnę Polsce, ponieważ Bolesław odmówił złożenia hołdu z Czech. Pierwsza wyprawa niemiecka dotarła pod Poznań. Późniejsze walki toczyły się głównie na Śląsku, gdzie naturalną linię obrony stanowiła Odra. Polacy prowadzili wojnę podjazdową, gdyż wiedzieli, że nie podołają przeciwnikom w otwartym polu. Ostatecznie w 1018r. zawarto pokój w Budziszynie. Bolesław, choć stracił wcześniej Czechy, Morawy i Słowację, odniósł wielki sukces. Utrzymał bowiem Łużyce i Milsko, zachował niezależność od cesarza i okazał się groźnym przeciwnikiem dla potężnych Niemiec.

NAJAZD TATARÓW

Na początku XIII w. Mongołowie pod wodzą Chyngis- Chana ruszyli na podbój Azji i Europy. W 1237r. Tatarzy ze Złotej Ordy najechali Ruś Zaleską, paląc i niszcząc miasta, w 1240r. najechali na Kijów, a wkrótce cała Ruś znalazła się pod ich jarzmem. W 1241r. armie Mongołów zaatakowały jednocześnie Węgry i Polskę. Spalili Lublin, Sandomierz i Kraków, a następnie skierowali się na Śląsk, ale przekonali się, że narzucenie Polsce trwałej zwierzchności nie jest możliwe. W 1241r. doszło do bitwy pod Legnicą, podczas której zginął Henryk Pobożny. Walka toczyła się ze zmiennym szczęściem, a Tatarzy wszelkimi sposobami próbowali zastraszyć Polaków. W końcu wojsko polskie uległo przeważającym siłom wroga. Śmierć Henryka i rozpad jego państwa spowodowały zahamowanie działań zmierzających do zjednoczenia Polski. Dążenia takie jednak istniały, a znaczącą rolę w ich podtrzymaniu odegrał Kościół.

Andegaweni 1370 - 1386

UNIA POLSKO- LITEWSKA

Wielkie Księstwo Litewskie pozostawało ostatnim w Europie Środkowo- Wschodniej państwem pogańskim. W XIV w. dzięki rozrostowi terytorialnemu i wzmocnieniu organizacji wewnętrznej Litwa doszła do dużego znaczenia politycznego. Jednak sytuacja się zmieniła, kiedy Zakon Krzyżacki zaczął organizować zbrojne najazdy na Litwę pod hasłem chrystianizacji, zmierzając do opanowania jej. Wejście do wspólnoty chrześcijańskiej stała się bardzo ważną sprawą dla Litwy. Związek Polski i Litwy niósł ze sobą obustronne korzyści. Litwie imponowała polska kultura, a objęcie tronu wynosiło wielkiego księcia ponad innych dostojników litewskich. Dla Polski korzyścią było załagodzenie zatargu o Ruś Halicką, kład kres także ciągłym najazdom Litwinów na pogranicze. Przede wszystkim dawał nadzieje na rozprawienie się ze wspólnym wrogiem- Zakonem Krzyżackim. Układy polskich dostojników z wielkim księciem litewskim zakończył się podpisaniem aktu w Krewie w 1385r. Jagiełło w zamian za rękę Jadwigi i tron polski przyrzekł przyjąć chrzest i bronić kraju. Pół roku później Jagiełło został okrzyknięty królem Polski, na chrzcie przyjął imię Władysław i poślubił Jadwigę.

Jagiellonowie 1386-1572

WIELKA WOJNA Z ZAKONEM KRZYŻACKIM 1409- 1411

Zawarcie unii Polsko- Litewskiej było konieczne, tym bardziej, że zapowiadała się wielka wojna z Zakonem. Poprzedziło ją powstanie na Żmudzi, gdzie ludność obciążona świadczeniami na rzecz Krzyżaków, zaczęła walczyć z Zakonem. Wczesnym latem 1410r. Jagiełło wyruszył na czele wojska w kierunku Prus i pod Czerwińskiem na Mazowszu połączył się z armią Witolda. 15 lipca doszło do wielkiej bitwy pod Grunwaldem, gdzie po ciężkich zmaganiach Krzyżacy zostali rozgromieni, a ich wielki mistrz Urlich von Jungingen poległ w walce. Klęska ta zapoczątkowała powolny upadek Zakonu Krzyżackiego. Niedługo potem wojska polsko- litewskie stanęły pod Malborkiem i rozpoczęło się długie i trudne oblężenie miasta. Wkrótce jednak Witold i Jagiełło odstąpili od oblężenia, ponieważ byli przekonani, że zwycięstwo pod Grunwaldem dostatecznie zabezpiecza ich interesy. W 1411r. podpisano pokój w Toruniu. Zgodnie z jego postanowieniami Żmudź powróciła do Litwy, ale jedynie na czas życia Jagiełły, po śmierci króla Zakon miał przejąć ją ponownie. Polska uzyskała 10od państwa zakonnego wysokie odszkodowanie, lecz powinna oddać Zakonowi zamki krzyżackie zdobyte podczas wojny. Zwycięstwo to nie zostało w pełni wykorzystane politycznie, ale osłabiło potęgę militarną Zakonu.

KONSTYTUCJA NIHIL NOVI

Szlachta, która nie zamierzała zrzekać się uprawnień uzyskanych za panowania Kazimierza Jagiellończyka, znalazła sojusznika w osobie króla Aleksandra. Monarcha w 1503r. zalecił, aby szlachta wybrała sobie posłów, którzy będą za nich głosować na sejmie. Projekt ustaw został opracowany i uchwalony w 1504r. Zabroniły one królowi zastawiania i rozdawania dóbr monarszych bez zgody senatu wyrażanej na sejmie. Kolejny sejm odbył się w Radomiu. Uchwalono tam konstytucję Nihil Novi, która mówiła, że nowe prawa mogą być uchwalane jedynie na sejmie- wspólnie przez króla, senatorów, senatorów i posłów ziemskich. W ten sposób ukształtował się sejm złożony z 3 „sejmujących stanów”: monarchy, senatu-, do którego wchodzili dygnitarze z racji pełnienia dożywotnio urzędów (biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, ministrowie) oraz izby poselskiej-złożonej z wybranych na sejmikach przedstawicieli województw i ziem. Do jego uprawnień należało:

-ustawodawstwo

-uchwalanie podatków

-decyzje o zwołaniu pospolitego ruszenia.

Stopniowo rozwinęła się również kontrola sejmu nad działalnością rządu królewskiego, szczególnie pod względem jej zgodności z prawem. Podczas sesji sejmowych odbywał się także królewski sąd sejmowy, będący sądem najwyższym. Wyłączne prawo zwoływania sejmu i sejmików należało do monarchy, on też w swoim imieniu ogłaszał uchwalone konstytucje. Na tym samym sejmie zatwierdzono zbór praw i przywilejów Królestwa Polskiego, uznany potem za fundamentalny. Wkrótce wydano go drukiem.

HOŁD PRUSKI- Powstanie Prus Książęcych

Przyszłe losy, osłabionego przegraną wojną (1519r.), państwa krzyżackiego zależało od poparcia cesarstwa. Wielki Mistrz Zakonu- Albrecht Hohenzollern zdawał sobie sprawę, że ceną za pomoc będzie konieczność podporządkowania się Karolowi V. Podjął on wiec rozmowy z królem Polski- Zygmuntem I. Albrecht zmienił wyznanie na luteranizm, rozwiązał Zakon, w miejsce państwa zakonnego stworzył w Prusach świeckie księstwo protestanckie i ogłosił się jego dziedzicznym władcą. W 1525r. w Krakowie doszło do podpisania traktatu. Na jego mocy książę Prus został lennikiem króla polskiego i zobowiązał się do niesienia pomocy zbrojnej i służenia radą swojemu seniorowi. Do dziedziczenia lenna dopuszczono jedynie męskich potomków Albrechta i jego braci. Traktat krakowski silnie związał Prusy i Polskę. Równocześnie z podpisaniem traktatu, na rynku krakowskim, w obecności wszystkich stanów, odbyła się 10 kwietnia 1525r. uroczysta ceremonia „hołdu pruskiego”.

UNIA LUBELSKA 1569r

Jednym z największych wspólnych osiągnięć Zygmunta Augusta i egzekucjonistów była unia Polski z Litwą. Początkowo jednak król uważał Wielkie Księstwo Litewskie za dziedzictwo Jagiellonów i chciał utrzymać tam ustrój patrymonialny, zapewniający znacznie większy zakres władzy królewskiej. Także możnowładcy litewscy przeciwstawiali się unii w obawie przed żądaniami egzekucjonistów, zmniejszającymi ich przywileje gospodarcze i polityczne. Jednak później król zmienił zdanie i stał się zwolennikiem unii. Magnaci litewscy byli niechętni do rozmów i nie stawili się na sejmie w Lublinie, wiec król zwrócił się do sejmików Wielkiego Księstwa. Obietnice równości praw obywatelskich, czynnego udziału we wspólnym sejmie oraz pomocy Polski w obronie wschodnich granic Litwy, zadowoliły szlachtę litewska i ruską. W 1569r. sejm lubelski wcielił do Polski Podlasie, Wołyń i Ukrainę. Pod naciskiem rycerstwa magnaci litewscy przybyli na sejm i ostatecznie osiągnięto porozumienie. Polskę i Wielkie Księstwo Litewskie posiadały jeden sejm, obowiązek wspólnej obrony granic, wspólną politykę zagraniczną, tą samą monetę, jednolity system celny i wspólnie wybierano władcę. Unia lubelska stworzyła wielonarodowościową Rzeczpospolitą, złożoną z 2 równoprawnych członków.

Władcy elekcyjni 1573- 1795

ARTYKUŁY HENRYKOWSKIE I PACTA CONVENTA 1573r

Artykuły henrykowskie były umową między stanami politycznymi Polski a wybranym przez nie monarchą i dotyczyły podstawa ustroju państwa. Gwarantowały utrzymanie dużej roli sejmu i ustalały granice podziału władzy. Jako umowa poddanych z królem stanowiły na tle Europy zjawisko wyjątkowe. W tych czasach w innych krajach to panujący określał zakres praw przysługujących poszczególnym stanom. Artykuły henrykowskie wymieniały przede wszystkim już istniejące prawa. Stwierdzały, że:

-król nie jest dziedzicem państwa,

-o wojnie i pospolitym ruszeniu może decydować tylko w porozumieniu z sejmem,

-nie może wyprowadzać pospolitego ruszenia poza granice kraju,

-powinien zwoływać sejm nie rzadziej niż raz na 2 lata

-powinien strzec pokoju między poddanymi należącymi do różnych wyznań

-utrzymywać wojsko kwarciane

-we wszystkich ważniejszych decyzjach porozumiewać się z senatorami

-w razie złamania praw poddani mogą wypowiedzieć posłuszeństwo władcy.

Pacta conventa zawierały zobowiązania elekta- posłowie francuscy zobowiązali się w nich w imieniu Henryka do sojuszu politycznego i wojskowego z Francją, kontynuowania rozpoczętej przez Zygmunta Augusta budowy floty bałtyckiej, spłaty długów Zygmunta, zatrudnienia w Akademii Krakowskiej najwybitniejszych uczonych i kształcenia na koszt króla 100 młodzieńców na tej uczelni lub uniwersytecie paryskim.

Artykuły henrykowskie uszczupliły władzę królewską, jednak władca zachował stosunkowo szerokie uprawnienia:

- mianowanie urzędników centralnych i ziemskich (wojewodów i kasztelanów)

-powoływanie biskupów

-zwoływanie sejmu

-proponowanie ustaw, ich potwierdzenie i interpretacja

-wyrokowanie w sądach najwyższej instancji.

WOJNA Z TURCJĄ

Stosunki między Turcją a Polską od dłuższego czasu były napięte. Powodowało to najazdy tatarskie na województwa południowo- wschodnie, wypady kozackie na miasta tureckie i wyprawy magnatów ukraińskich na Mołdawię. Szalę przeważyła wyprawa lekkiej jazdy, wysłana na pomoc Habsburgom w czasie walk z Czechami. Spustoszyli oni pogranicze habsbursko- tureckie, co spowodowało interwencję Stambułu. Niemal jednoczesne spalenie przez Kozaków Warny w 1620r. dało ostateczny powód do wojny. Wojskami polskimi dowodził hetman Stefan Żółkiewski, zwycięzca z pod Kłuszyna. Dysponował małymi siłami, ale wyprzedzając spodziewany atak, wkroczył do Mołdawii. Wojsko Polskie spotkało się z przeważającymi siłami tureckimi i tatarskimi pod Cecorą. Żółkiewskiemu udało się zorganizować odwrót, lecz niedaleko od granicy na Dniestrze wybuchła panika, która spowodowała klęskę armii. Decydującą bitwą tej wojny stoczono pod Chocimiem w 1621r. Wojskiem polsko- litewskim, wspieranym przez Kozaków i lisowczyków, dowodził Jan Chodkiewicz. Do historii przeszły jego mowy podtrzymujące na duchu żołnierzy. Chodkiewicz zmarł w czasie oblężenia, ale obóz obronił się, a zawarty pokój na kilkadziesiąt lat przywrócił dawne stosunki. Warunki pokoju pozostawiły granicę na Dniestrze, obie strony przyrzekły powściągać Kozaków i Tatarów, a Mołdawii sułtan miał osadzić przychylnych Polsce władców.

KONFEDERACJA BARSKA

Uchwały sejmu 1767- 1768 były klęską dla stronnictwa reform, jak i przeciwników zmian ustrojowych. W 1768r. w Barze na Podolu zawiązano konfederację w imię utrzymania pozycji Kościoła Rzymskokatolickiego, praw Rzeczypospolitej oraz jej niezależności od Rosji. Ruch barski cechował się religijnością. Do samoorganizujących się oddziałów ruchu wstępowała przede wszystkim szlachta- od magnaterii do szlachty nie posiadającej ziemi, oraz liczni chłopi i mieszczanie. Na stronę konfederacji przechodziły chorągwie wojska koronnego. Ruch dotarł do Wielkopolski i na Litwę. Konfederaci liczyli na pomoc państw zainteresowanych osłabieniem Rosji, tj. Francji, Turcji, Austrii, ale państwa te początkowo nie chciały występować otwarcie po stronie polskiej. Gdy jesienią 1768r. Turcja wypowiedziała Rosji wojnę, wydawało się, że część wojsk rosyjskich zostanie wycofana z Rzeczypospolitej. Wybuch buntu chłopów ukraińskich, połączonego z rzeziami szlachty i ludności żydowskiej zmusił wojska koronne do współdziałania z wojskami rosyjskimi, a szlachtę kresową oderwał od walk o niezależność Rzeczypospolitej. Od 1770r. pomocy konfederatom udzielała Francja- przysyłano pieniądze, broń oraz instruktorów. Konfederaci odnieśli kilka znaczących sukcesów- zdobyli m.in. Wawel. W tym samym czasie władze konfederacji ogłosiły detronizację króla Stanisława Augusta, a rok później próbowano porwać króla, co wykorzystała propaganda państw ościennych,aby skompromitować konfederatów. Konfederacja barska jest często oceniana jako pierwsze z powstań w obronie niezależności Rzeczypospolitej, jednak, jak się później okazało, była przyczyną pierwszego rozbioru Polski w 1772r.

KONFEDERACJA TARGOWICKA

Tuż po ogłoszeniu Konstytucji 3 Maja opozycja magnacka rozpoczęła układy z Petersburgiem. Katarzyna II, powołując się na prawa kardynalne, domagała się obalenia ustawy rządowej. Wiosną 1792r. w Petersburgu zawiązano konfederację, którą ogłoszono następnie w Targowicy na Ukrainie. Przywódcy Targowicy- Szczęsny Potocki oraz hetmani Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski zwrócili się do imperatorowej o pomoc. 100- tysięczna armia rosyjska wkroczyła na Ukrainę i Litwę, gdzie spotkała się z oporem wojsk polskich. Na czele armii polskiej stał, zgodnie z Konstytucją, Stanisław August, a korpusami ukraińskimi i litewskimi dowodził książę Józef Poniatowski i książę Ludwik Wirtemberski. Na Litwie książę Ludwik układał się z wrogami, natomiast na Ukrainie Poniatowskiemu udało się zadać Rosjanom klęskę w bitwie pod Zieleńcami. Obrona linii Bugu została przerwana przez Rosjan. Król Stanisław August nie wierzył w skuteczność oporu, więc w lipcu, za zgodą Straży Praw, król przystąpił do Targowicy i nakazał przerwanie walk. Patrioci zrzekli się stanowisk rządowych i udali się na emigrację. Władzę przejęli targowiczanie i próbowali sprawować ją opierając się na sile wojsk rosyjskich.

Okres Rozbiorów 1795- 1918

POWSTANIE LEGIONÓW POLSKICH WE WŁOSZECH 1797r.

Jan Henryk Dąbrowski po rozbiorach zwrócił się o pomoc w odbudowie Rzeczypospolitej do króla Prus, lecz ten odrzucił jego plany. W 1796r. Dąbrowski znalazł się w Paryżu, gdzie przedstawił władzom republiki francuskiej projekt powołania Legionów polskich. Francja walczyła wtedy z jednym z państw zaborczych- Austrią. Według Dąbrowskiego, wspieranego przez część polskiego wychodźstwa, trzon legionistów stanowiliby Polacy z zaboru austriackiego, wcieleni do wojska, a następnie wzięci do niewoli francuskiej. Władze francuskie odesłały go do gen. Napoleona Bonapartego, który zgodził się na powołanie Legionów w północnych Włoszech, w Republice Lombardzkiej. Związek z Lombardią i Francja wyrażały kokardki z napisem po włosku „Ludzie wolni są braćmi”.

Dąbrowski na początku 1797r. podpisał w Mediolanie umowę z rządem Republiki po czym ogłosił odezwę do Polaków w kraju i na emigracji. Niedługo potem zgłosiło się wielu chętnych, a w maju Legiony liczyły już ok. 7 tys. Żołnierzy. Legiony walczyły we Włoszech. Gdy kampania włoska dobiegała końca, Bonaparte podpisał pokój z Austria w 1801r., w którego postanowieniach nie było mowy o Polakach i Polsce. Wywołało to ogromne rozgoryczenie wśród legionistów- część wróciła do kraju, reszta walczyła w kolejnych wojnach prowadzonych przez Napoleona.

W kraju wieści o oddziałach polskich, walczących z zaborcami, przyjmowano jako dowód, że Polska nie zginęła.

KSIĘSTWO WARSZAWSKIE

Napoleon, prowadząc w 1806r. wojnę z Prusami, postanowił osłabić przeciwnika działaniami na jego tyłach. Obietnicami stworzenia państwa polskiego zachęcił Wielkopolan do powstania przeciw władzom pruskim. Wkrótce liczebność wojska przekroczyła30 tys. Żołnierzy, a ich udział w walkach miał istotny wpływ na przebieg kampanii napoleońskiej. Latem 1807r. układy pokojowe w Tylży zakończyły wojnę. Car Rosji- Mikołaj I i król Prus- Fryderyk Wilhelm musieli wyrazić zgodę na powstanie niewielkiego państwa polskiego, złożonego z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego- Księstwa Warszawskiego. Ustrój kraju określiła podpisana przez Napoleona w lipcu 1807r. w Dreźnie konstytucja. Władcą Księstwa został król saski Fryderyk August. Księstwo nie prowadziło niezależnej polityki zagranicznej- zdało się na dyplomację saską. W sprawach wewnętrznych rząd był jednak samodzielny. Księstwo posiadało własna armie i dwuizbowy sejm. Konstytucja wprowadzała zasadę równości praw wszystkich mieszkańców Księstwa i znosiła poddaństwo chłopów. Prawa obywatelskie- piastowanie urzędów, prawo wybierania i bycia wybieranym do sejmu, przysługiwały wszystkim, którzy mogli wykazać się majątkiem lub wykształceniem. Konstytucje uzupełniało postanowienie, że chociaż chłop jest wolny osobiście, jednak jego gospodarstwo i ziemia są własnością dziedzica. Księstwo Warszawskie, zależne od Francji, miało realizować politykę Napoleona, która w odczuciach Polaków była zapowiedzią odbudowania całego państwa polskiego.

KONGRES WIEDEŃSKI

Zwycięstwo nad Napoleonem zachęciło polityków do przywrócenia władców, granic i sposobów rządzenia sprzed rewolucji francuskiej 1789r. Zwycięscy monarchowie spotkali się w 1815r. w Wiedniu, aby uporządkować Europę i zapewnić jej trwały pokój. Największe spory wywołały decyzje dotyczące losów Księstwa Warszawskiego. Monarchowie Prus i Austrii chcieli odzyskać ziemie zagarnięte w kolejnych rozbiorach, ale car Aleksander I, którego wojska okupowały ziemie Księstwa, dążył do podporządkowania większych obszarów dawnej Rzeczpospolitej przez przekształcenie Księstwa w państwo związane unia personalną z Rosją. Pragnął on utrzymać je pod swoją władzą po to, aby wzmocnić wpływy Rosji w Europie. Porozumiał się w tej sprawie z królem pruskim proponując mu w zamian za ziemie polskie Saksonię. Planom tym, w imię zachowania równowagi europejskiej, sprzeciwiły się Anglia, Francja i Austria. W efekcie ziemie polskie podzielono między państwa zaborcze. Z większej części Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie, związane z Rosją unia personalną. Poznańskie i Bydgoskie jako Wielki Księstwo Poznańskie włączono do Prus, podobny los spotkał Wolna Miasto Gdańsk. Austria musiała zadowolić się kopalniami soli w Wieliczce. Kraków z okolicami jako Wolne Miasto Kraków, zwane popularnie Rzeczpospolita Krakowską, znalazł się pod nadzorem wszystkich trzech zaborców. W myśl postanowień Kongresu królami polskimi mieli być carowie Rosji, A prawna i administracyjna samodzielność Królestwa miała określić i zapewnić nowa Konstytucja. W 1815r. do Warszawy przybył Aleksander I, i na zamku podpisał konstytucję, ale jej nie zaprzysiągł. Konstytucja gwarantowała istnienie polskiego sejmu, rządu, wojska, polskiej oświaty, monety, miar, wag.

II Rzeczpospolita 1918- 1939

BITWA WARSZAWSKA

W lipcu podczas zwołanej konferencji państw europejskich w Spa, Wielka Brytania zażądała od delegacji polskiej uznania linii Curzona, jako podstawy rokowań z bolszewikami. Lenin odrzucił jednak tą propozycję. W obliczu zagrożenia niepodległości państwa polskiego pod koniec lipca 1920r. powołano Rząd Obrony Narodowej z W. Witosem i I. Daszyńskim na czele, armia polska pod dowództwem gen. J. Hallera stale się powiększała. W dniach 12- 18 sierpnia 1920r. rozegrała się decydująca bitwa o Warszawę. Głównodowodzącym wojsk polskich był gen. T. Rozwadowski. Początkowo linie obronne miasta przechodziły z rąk do rąk. Ciężkie walki toczono pod Radzyminem, Nieporętem i Ossowem. 16 sierpnia znad rzeki Wieprz ruszyło polskie kontrnatarcie pod dowództwem J. Piłsudskiego, które rozbiło część armii bolszewickiej. Gen. Tuchaczewski zarządził odwrót.

POWSTANIA ŚLĄSKIE

Po konferencji pokojowej w Wersalu, na Śląsku nastąpił wzrost działań antypolskich. Na skutek tego doszło 17 sierpnia 1919r. do wybuchu I powstania Śląskiego. Wobec miażdżącej przewagi sił niemieckich powstanie upadło. Rząd polski nie był w stanie udzielić pomocy powstańcom. Wiosną i latem 1920r. nasiliły się akcje terrorystyczne Niemców przeciw Polakom i zaczęła się ostra propaganda plebiscytowa. 20 sierpnia 1920r. wybuchło II powstanie Śląskie, lecz i tym razem rząd polski nie mógł udzielić pomocy powstańcom. Oba powstania śląskie oraz przegrana w plebiscytach na Warmii i Mazurach przyczyniły się do wzrostu zainteresowania plebiscytem na Śląsku. 20 marca 1921r. odbył się plebiscyt, w którym 40% wypowiedziało się za Polską, nie przyniósł on jednak rozwiązania. Gdy alianci zaproponowali swój podział Śląska, Polsce przyznając zaledwie powiat Rybnicki i Pszczyński, 3 maja 1921r. wybuchło III powstanie śląskie. Tym razem powstanie objęło większość Górnego Śląska, było też lepiej przygotowane. Walki trwały ponad miesiąc, dzięki wysiłkom aliantów zostały podjęte mediacje i 5 lipca 1921r. podpisano zawieszenie broni. Mimo, że powstania nie zakończyły się zwycięstwem, Rada Ligi Narodów przyznała Polsce 1/3 terenu plebiscytowego.

POKÓJ RYSKI

W październiku 1920r. obie strony konfliktu polsko- radzieckiego, wyczerpane ciężkimi walkami, zdecydowały się na zawarcie rozejmu. Kończyła się wojna, która stanowiła jedno z ważniejszych wydarzeń Europy i świata: Polska nie tylko obroniła swoją niepodległość, ale także zatrzymała pochód rewolucji bolszewickiej na zachód. Za to Rzeczpospolita zapłaciła utratą Zaolzia na rzecz Czechosłowacji oraz niekorzystnym wynikiem plebiscytu na Warmii i Mazurach. W marcu 1921r. podpisano w Rydze pokój Polsko- Radziecki, który ustalał m.in.: wspólną granicę wzdłuż rzek: Dzisna, Słucz, Zbrucz. Upadła koncepcja federacyjna Piłsudskiego, co ułatwiło bolszewikom pokonanie wojsk ukraińskich, broniącego się jeszcze Peltury. Część jego armii schroniła się w granicach Polski.

KONSTYTUCJA KWIETNIOWA

W 1934r. obóz rządzący podjął starania zmierzające do zmiany konstytucji. Nowa ustawa zasadnicza miała scementować zwolenników Piłsudskiego. Tekst konstytucji został podpisany przez prezydenta Mościckiego 23 kwietnia 1935r. Konstytucja ta podkreślała nadrzędność państwa. Zwierzchnią władzę miał sprawować prezydent, odpowiedzialny tylko przed Bogiem i historią, wybierany na 7- letnia kadencję w głosowaniu powszechnym, ale spośród osób wskazanych przez obóz rządzący. Prezydent posiadał wysokie uprawnienia. Do najważniejszych uprawnień sejmu należało uchwalanie ustaw, w tym budżetowej oraz kontrola gospodarki kraju. Konstytucja kwietniowa zwęziła też dotychczas obowiązujący zakres praw obywatelskich. Obóz rządzący postanowił przenieść na państwo poczucie wierności obywatelskiej, kierowane w okresie w stronę narodu.

II Wojna Światowa 1939- 1945

ATAK NIEMIEC NA POLSKĘ

O świcie 1 września 1939r. wojska niemieckie przekroczyły od północy, zachodu i południowego granice Rzeczypospolitej. Armia polska stawiała wrogowi zacięty opór, broniły się najbardziej wysunięte placówki- w Gdyni, w Gdańsku i na Helu. Szczególnym bohaterstwem wsławili się żołnierze Westerplatte. (gen. Sucharski). Korzystny układ granic i duży udział jednostek piechoty zmotoryzowanej umożliwił wojskom niemieckim szybkie dotarcie do centrum kraju. W siódmym dniu natarcia Niemcy dotarli pod Warszawę. Jednocześnie gen. Kutrzeba zbierał siły i zaatakował nieprzyjaciela nad Bzurą. Była to największa bitwa kampanii wrześniowej, trwała 4 dni. Po pokonaniu wojsk polskich Niemcy zaczęli oblężenie Warszawy. Na południu nieprzyjaciel opanował Kraków, trwały walki o Lwów. Obraną Warszawy kierował gen. Czuma, ale prawdziwym przywódcą w oblężonym mieście był prezydent stolicy, S. Starzyński. Po przeszło 2 tygodniach obrony, 28 września Warszawa musiała się poddać- brakowało lekarstw, amunicji i żywności. Pomoc sojuszników zachodnich nie nadeszła.

POWSTANIE W GETCIE WARSZAWSKIM

Od początku wojny wywiad ZWZ- AK przekazywał za Zachód dane dotyczące prześladowań polskich Żydów. W 1943r. Niemcy rozpoczęli planową akcję ludobójstwa narodu żydowskiego. W tym czasie powstała Rada Pomocy Żydom „Żegota”, która zbierała na pomoc finansową dla Żydów, produkował fałszywe dokumenty, przerzucała dzieci żydowskie na „aryjską” stronę. 19 kwietnia 1943r. działacze ŻOB- u z Mordechajem Anielewiczem na czele- po wkroczenie do getta żołnierzy niemieckich- rozpoczęli walkę. Mimo niewspółmiernie mniejszych sił zdołali oni zadać Niemcom duże straty. W miarę możliwości pomagało im polskie podziemie. Ostatni przywódcy bronili się do 8 maja. Niemcy systematycznie palili domy w getcie i jego mieszkańców. Tych, co przeżyli wywożono do obozu w Treblince. Na terenie getta pozostało tylko kilku Żydów z obozu pracy, których wyzwolili żołnierze AK podczas powstania warszawskiego.

AKCJA „BURZA”

Jesienią 1943r. dowództwo AK opracowało plan wzmożonej akcji dywersyjnej, opatrzony kryptonimem „burza”. Zgodnie z jego założeniami, po przekroczeniu granicy wschodniej II Rzeczypospolitej przez oddziały Armii Czerwonej, zakonspirowane jednostki AK miały się ujawnić i wspólnie z Rosjanami prowadzić walkę z oddziałami niemieckimi, a cywilne struktury państwa podziemnego miały witać sojuszników- ZSRR. W ten sposób wyzwolono Lwów i Wilno. Jednak idące za Armią Czerwoną oddziały NKWD aresztowały większość kadry oficerskiej oraz przedstawicieli władz cywilnych. Razem z oficerami osadzano tych żołnierzy, którzy nie chcieli przyłączyć się do oddziałów gen. Berlinga. Część oddziałów polskich wycofała się w stronę Warszawy. cały obszar ziem wschodnich, aż do rzeki Bug, Stalin uznawał za terytorium ZSRR. Na początku lipca Armia Czerwona wkroczyła na Lubelszczyznę, gdzie NKWD także zaczęło aresztowania. Pod koniec lipca wojska radzieckie i polskie dotarły nad Wisłę. Na stolicę samoloty radzieckie zrzucały ulotki nawołujące do wałki z niemieckim okupantem. Mimo to, w pierwszych dniach sierpnia, kiedy trwało powstanie, ofensywa radziecka zatrzymała się na przedpolach Warszawy.

POWSTANIE WARSZAWSKIE

Plan „Burza” nie obejmował Warszawy. Sytuacja militarno- polityczna w pierwszych miesiącach 1944r. zmusiła rząd polski do działania. Nie znając postanowień konferencji w Teheranie, prezydent Mikołajczyk sądził, że wybuch powstania w stolicy stanie się atutem Polski w walce o granice i suwerenność państwową. Natomiast gen. Sosnkowski uważał, że należy pertraktować z ZSRR i wymusić na Anglikach respektowanie umowy polsko- angielskiej sprzed września 1939r. oraz Karty Atlantyckiej. Brak jednoznacznego stanowiska rządu w Londynie w sprawie powstania spowodowało, że prawo do podjęcia decyzji przekazano kierownictwu polskiego podziemia. Dnia 31 lipca 1944r., po otrzymaniu meldunków o bliskim desancie Armii Czerwonej na drugą stronę Wisły, komendant AK gen. Komorowski podjął decyzję o wybuchu powstania. 1 sierpnia 1944r. o godz. 17 oddziały AK miały zaatakować najważniejsze placówki niemieckie w mieście. Mimo olbrzymiej dysproporcji sił w pierwszych 4 dniach walk, powstańcom udało się opanować większość centralnych dzielnic stolicy. Po rozpoczęciu działań bojowych do żołnierzy przyłączała się ludność cywilna i formacje zbrojne- NSZ, AL. Piątego dnia Niemcy przeszli do natarcia- dowódca jednostek niemieckich postanowił zgodnie z rozkazem Hitlera spalić miasto i wymordować mieszkańców. Atak wojsk hitlerowskich i formacji SS rozpoczął się od strony zachodniej, na Woli. Po kilku dniach walk powstańcy zaczęli się wycofywać. Na opuszczonych przez powstańców terenach Niemcy dokonywali bestialskich mordów. Od 12 sierpnia ciężkie walki toczyły się na Starym Mieście i z każdym dniem sytuacja była coraz gorsza. Pod koniec sierpnia Komenda Główna AK podjęła decyzję o ewakuacji sił powstańczych kanałami do Śródmieścia. Po zdobycie Starego Miasta wojska niemieckie skierowały się na Powiśle, gdzie 5 września zdobyli elektrownię- od tej pory miasto było pogrążone w ciemnościach. W połowie września polscy żołnierze gen. Berlinga dokonali desantu na lewobrzeżną część Warszawy, ale po kilku dniach wycofali się z powodu olbrzymich strat własnych. Pod koniec września najcięższe walki toczyły się na Mokotowie. Niemcy skierowali tam samoloty, które spowodowały olbrzymie straty w ludności cywilnej. Wtedy dowództwo odcinak podjęło decyzję o ewakuacji ludności kanałami do Śródmieścia, bojąc się powtórki z Woli. W kanałach wybuchła panika kiedy żołnierze zaczęli wrzucać tam granaty i ostrzeliwać. Pod wpływem tej tragedii Mokotów skapitulował. 30 września dowództwo AK podjęło rozmowy z Niemcami na temat warunków poddania miasta. Po 63 dniach walki powstanie upadło.

BIBLIOGRAFIA

1) A. Dybkowska, J. Żaryn, M. Żaryn; „Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do współczesności”; Wydawnictwo Naukowe PWN”; Warszawa; 1999

2)R. Tusiewicz; „Historia Polski”; wyd. Kram; Warszawa; 1992

3) P. Czerwiński; „Vademecum Historia”; wyd. Greg; Kraków

4)L. Podhorodecki; „Historia najnowsza”; wyd. Mada; Warszawa; 1998

5)”Poczet królów polskich”; Krakowskie Zakłady Graficzne; Warszawa; 1960

---