TADEUSZ KONWICKI

SENNIK WSPÓŁCZESNY

Janusz Pawłowski w ,,Tygodniku Kulturalnym” (nr 47 z 1972 r.) tak pisze o twórczości Konwickiego: ,,Przeszłość okupacyjna jawi się w powieściach jako rzeczywistość rozpoznana, bliska, modelowa, w ramach której wartości układając się w naturalne hierarchie i systemy osiągają swój kształt najwyrazistszy, a ludzkie wybory i przeżycia otrzymują zawsze pełnię historycznego i etycznego sensu. Teraźniejszość z kolei stanowi jak gdyby negatyw tamtego krystalicznie komponowanego świata”

I rzeczywiście. W omawianej powieści ważniejsza jest przeszłość bohatera - epizod z pobytu Pawła w partyzantce: wykonanie wyroku na zdrajcy, usunięcie z oddziału za brak posłuszeństwa wobec decyzji dowództwa, czy nurtujące jego sumienie wstąpienie do partii. To co dzieje się z Pawłem tu i teraz, jest niewyraźne i umowne.

Czas akcji ulega przemieszczeniom, przenosi się w różne etapy życia narratora, miejsce akcji, choć pozornie określone, wcale nie jest jednoznaczne. Miasteczko nad Sołą nie da się naprawdę zlokalizować, dwa wymienione miasta: Podjelniaki i Zajelniaki nie istnieją w tamtych rejonach, a sama Soła nie wygląda tak, jak w rzeczywistości. Przedstawiony w powieści pejzaż przypomina rejony Wileńszczyzny, gdzie Paweł walczył w czasach okupacji i gdzie ukrywał się po wojnie. Podobieństwo krajobrazów powoduje ciągłe nawroty do przeszłości, a ludzie z miasteczka, gromada życiowych rozbitków, uświadamiają mu, jak bardzo mierna jest rzeczywistość w porównaniu z heroizmem wcześniej przeżytych lat. Przykładem ofiary czasu i układów może być Józef Car, kiedyś nauczyciel i komunista, obecnie przywódca sekty religijnej, Torowy Dębicki, były funkcjonariusz Urzędu Bezpieczeństwa, po wyzwoleniu ważna figura w miasteczku, a teraz robotnik kolejowy, Szafir, aktywny działacz partyjny, umierający na gruźlicę, czy hrabia Pac, który boi się przyznać do swych arystokratycznych koneksji.

Każdy motyw świata powieściowego zawiera w sobie podwójną rzeczywistość - jedna to ta, która realnie otacza bohatera, druga zaś jest wytworem wspomnień, snów, widziadeł i lęków. Paweł tkwi w latach wojny, pamięta wydarzenia, w których brał udział wbrew swemu sumieniu, męczy go poczucie winy i świadomość roli kata, do której zmusiły go warunki. Dzieje się z nim to, o czym mówi Józef Car: ,,W każdym człowieku będziesz widział tych, których skrzywdziłeś. Każda twarz wyda się ci znajoma, w każdej odnajdziesz rysy zgryzoty, której ty przysporzyłeś”. Paweł chce pozbyć się balastu pamięci, gdyż to ona nie pozwala mu zrozumieć siebie, nie pozwala normalnie żyć. Utwór rozpoczyna i zamyka podobna scena przebudzenia bohatera.

Przebudzenie pierwsze ma miejsce po nieudanym samobójstwie i dostarcza Pawłowi następującego wrażenia: ,,(...) nie widziałem, jak rozbudzony z przedwieczornego snu, gdzie jestem i kim jestem”. Zanim powieść skończy się, bohater jeszcze raz przeżyje wszystko, jaszcze raz wszystko przecierpi, wyrzucając z siebie jak na swoistej spowiedzi popełnione przez siebie grzechy. Wtedy otrzyma rozgrzeszenie, uwolni się od dręczących do koszmarów.

Dlatego drugie przebudzenie Pawła przynosi inne doznania: ,,(...) oto za chwilę obudzę się, wydźwignę z dusznego snu, co na każdego przychodzi którejś nocy, snu pełnego majaków i widziadeł, ułomków zdarzeń przeżytych i zmarnowanych, wyobrażonych i nie spełnionych, snu skrwawionego pamięcią, rozpalonego gorączką przeczucia, że z tej wrzącej toni nocy wypełznę resztką sił na brzeg jawy i i wstanę do zwyczajnego, powszedniego dnia z jego zwykłymi troskami z jego potocznym trudem, z jego tak dobrze znaną, bliską znajomością”.

Autor książki chce prawdopodobnie przekazać myśl, że każdy człowiek jest odpowiedzialny za swoje życie, za to, co w nim zrobił z własnego wyboru czy pod przymusem i że musi dokonywać oceny siebie i swoich działań, jeśli chce odkryć sens swego istnienia. A sens ludzkiego bytu to także przyjmowanie cierpienia, które jest karą za cierpienie sprawiane innym i które przynosi oczyszczenie, wewnętrzny spokój i zgodę na życie.

CO TO JEST „SENNIK”?

Omówienie symboliki snów

CZAS I MIEJSCE AKCJI POWIEŚCI

17 lat

Poplątanie miejsca i czasy to METAFORA powojennej Polski.

W zasadzie to nie ma znaczenia, gdzie się rozgrywa akcja.

BOHATEROWIE

Są to różni ludzie, zawodowo i intelektualnie, ale brakuje LUDZI MŁODYCH.

Pojawia się w pewnym momencie powieści dziecko - jest ono symbolem nadziei, lepszej przyszłości.

Ludzi łączy ze sobą świadomość pokoleniowa (dziecko nie zna realiów wojny).

Wszyscy bohaterowie są okaleczeni: fizycznie, psychocznie.

Wszyscy bohaterowie są ukazani jednostronnie i wiemy o nich tyle, ile wie o nich główny bohater; tylko tylke ile nam o nich opowiada. Postaci sa zredukowane do jego wiedzy o nich, do jego wyłącznej obserwacji ich.

Piotr tak długo o nich myśli, jak długo ma ich w zasięgu wzroku, gdy o nich nie myśli to oni znikają.

REALNA WARSTWA TEKSTU

• Budowa bocznicy kolejowej

• Wyprawy do lasu,

• Przyjazd robotników

Wszystkie zdarzenia dzieją się „tu i teraz”.

BUDOWA POWIEŚCI

1. 2.

W KOLE - każdy punkt jest równy. SPIRALA CZASU:

Początek i koniec w tym samym miejscu. - powstanie 1863 r.

Alfa i omega. - II wojna światowa

- teraźniejszość - zalanie miasta

NARRACJA

• pierwszoosobowa (ja, Piotr) - to co przezywa w czasie teraźniejszym,

• drugoosobowa (Piotr) - to co przeżywa w czasie teraźniejszym,

• trzeciosoobowa - a to co teraźniejsze, w czasie przeszłym

Głównemu bohaterowi za bardzo zależy na powrocie do przeszłości (robi to na siłę).

ROLA SEKTY

Sekta religijna Józefa Cara.

Sekty są modne.

Sekta ma budowę zamkniętą - jest zniewoleniem.

Sekta wpuszcza, ale już nie wypuszcza.

SPIRALA CZASU

Rzeczywistość teraźniejsza jest nieistotna.

Istotna jest przeszłość i ta jest ukazana w czasie teraźniejszym.

WAŻNE WYDARZENIA

1. Ludzie budują bocznicę.

2. Zalanie mista - nowe życie, oczyszczenie się przez wodę.

JĘZYK

Język kontrastów:

• Pani Malwina - język kresowy,

• Torowy - żargon polityczny

• itd.

GARSTKA KAMIENI WYDOBYTA Z DNA RZEKI

• dno rzeki - ciemne dno

• kamień - ciężki

dno rzeki + kamień + wspomnienia = wydobycie na wierzch, na światło dzienne

Kamień, który ciąży na sumieniu.

ROLA JUSTYNY

• pojawia się w powieści, ponieważ na pomóc Piotrowi w oczyszczeniu,

• Piotr ma nadzieję, że ona pomoże mu się oczyścić.

GŁÓWNY BOHATER UTWORU

• zagubiony,

• samotny,

• bohater romantyczny,

• tajemniczy.

RELACJA: PIOTR A MIESZKAŃCY MIASTECZKA

Traktowany jest jako intruz, jako obcy w miasteczku.

CIEKAWA LITERATURA:

Andrzej Fabiański, Konwicki, Odojewski i romantycy

(próba intertekstualna)

1

3

---