Ćwiczenia ortograficzne w kształceniu zintegrowanym
Podstawowym celem nauczania ortografii jest wyrobienie u uczniów nawyku ortograficznego pisania, które powinno stać się czynnością automatyczną.
Właściwości psychofizyczne uczniów klas I - III narzucają konieczność stosowania w nauczaniu ortografii określonych norm - zasad postępowania dydaktycznego. Do najważniejszych zasad możemy zaliczyć:
Zasadę systematyczności - wyraża się w planowaniu materiału, rytmicznym jego realizowaniu oraz systematycznej kontroli i oceny stopnia opanowania
Zasadę profilaktyki, czyli zapobiegania błędom, polega na stałej trosce nauczyciela o poprawny zapis nowych i trudnych wyrazów oraz wdrażanie uczniów do samokontroli.
Zasada integracji ortografii z innymi działami nauczania czyli łączenie ćwiczeń ortograficznych z innymi ćwiczeniami językowymi.
Zasada stopniowania trudności polega na przechodzeniu od przepisywania, pisania z pamięci poprzez pisanie ze słuchu jako ćwiczenie utrwalające, aż do pisania ze słuchu jako ćwiczenie sprowadzające.
Zasada poglądowości - wymaga właściwego doboru i celowego wykorzystywania środków dydaktycznych
Zasada aktywności - dotyczy tworzenia takich warunków, które zapewnią wszystkim uczniom aktywny i świadomy udział w lekcji
Zasada kontroli i oceny postępów uczniów stosowana jest w celu likwidowania niedociągnięć i braków w opanowaniu umiejętności ortograficznych.
Aktywność dziecka w posługiwaniu się materiałem językowym wymaga zastosowania różnorodnych środków dydaktycznych, ułatwiających spostrzeganie i analizę zagadnień, formułowanie prostych zasad i samokontrolę wykonanej pracy.
Takie sposoby nauczania ortografii można nazwać metodami działania językowego
Do nich można zaliczyć:
ćwiczenia poprawnej wymowy
analizowanie trudności ortograficznych
wyjaśnianie pisowni wyrazów za pomocą zasad
pamięciowe ćwiczenia zapisu wyrazów
pracę ze słownikiem ortograficznym
gry i zabawy dydaktyczne
kontrolę własnego tekstu
Wśród ćwiczeń ortograficznych wyróżniamy cztery rodzaje: przepisywanie, pisanie z pamięci, pisanie ze słuchu, pisanie z komentowaniem. Przepisywanie to pożyteczny rodzaj ćwiczeń ortograficznych. Aby mogło dać pożądane rezultaty musi odpowiadać określonym warunkom - nie może to być mechaniczne przenoszenie gotowych tekstów drukowanych lub pisanych.
przepisywaniu powinno towarzyszyć, zastanowienie się, namysł, twórcze myślenie
powinno budzić u uczniów czujność ortograficzną i poprawność do wyrobienia spostrzegawczości ortograficznej.
Dlatego też przepisywaniu tekstu powinno towarzyszyć zawsze jakieś dodatkowe polecenie, które spowoduje wysiłek umysłowy ucznia i zmusi go do zwrócenia uwagi na problem ortograficzny. Do takich poleceń można zaliczyć:
uzupełnienie tekstu brakującymi literami, wyrazami, zwrotami, zmiana rodzaju gramatycznego, liczby, wypisywanie z tekstu wyrazów z daną trudnością, układanie własnego tekstu, np. opowiadania z wyrazami zawierającymi trudności ortograficzne.
Ważne jest, aby uczniowie już od pierwszych ćwiczeń w pisaniu nauczyli się pisać wyrazy w całości, po zapamiętaniu ich obrazu graficznego. Nauczyciel powinien dążyć do przyzwyczajenia dzieci do każdorazowej kontroli wykonanej pracy.
Pisanie z pamięci polega na tym, że uczeń obserwuje i zapamiętuje graficzny obraz wyrazu, zdania, pisze zapamiętany tekst, bez posługiwania się wzorem.
W pisaniu z pamięci możemy wyróżnić dwa etapy:
etap pierwszy stanowi prace przygotowawcze. Praca ta polega na odczytaniu przez nauczyciela i przez uczniów tekstu przeznaczonego do pisania oraz na omówieniu trudności ortograficznych
drugi etap, to zapisanie zapamiętanego tekstu i kontrola poprawności zapisu.
Pisanie z pamięci stanowi kształcący etap ćwiczeń ortograficznych, wyrabia bowiem spostrzegawczość ortograficzną i przyczynia się do wyrobienia odpowiedzialności ortograficznej.
Ćwiczenie to, przyczynia się do utrwalenia w pamięci poprawnego obrazu graficznego pisanych wyrazów oraz zespołu ruchów ręki przy ich zapisie. Pisanie z pamięci daje dobre rezultaty pod warunkiem, że jest prawidłowo prowadzone. Gwarancją korzyści z tej formy pisania jest dokładana obserwacja wzoru, a potem również dokładne sprawdzenie zapisu oraz dokonanie poprawek
Pisanie z pamięci może odbywać się pod kierunkiem nauczyciela, może też być wykonywane przez uczniów samodzielnie.
Pisanie ze słuchu, czyli dyktando, jest to ćwiczenie ortograficzne,
w czasie wykonywania którego uczniowie nie widzą tekstu przeznaczonego do pisania, lecz słyszą go, może być on jednak uczniom częściowo lub w całości znany.
Dyktanda mogą służyć różnym celom, w związku z czym mamy różne ich formy:
dyktanda wprowadzające nowy materiał ortograficzny
dyktanda utrwalające wiadomości
dyktanda sprawdzające stopień opanowania pisowni w obrębie jednej lub kilku reguł ortograficznych
dyktanda utrwalające - przy stosowaniu tej formy dyktanda nauczyciel powinien uprzedzić uczniów, jaki nowy materiał jest w nim zawarty, wyjaśnić, na czym polega nowa trudność i na jakiej regule ortograficznej opiera się zapis nowych wyrazów. Tekst dyktanda wprowadzającego powinien być krótki, około 20 - 25 min
Dyktanda utrwalające, czyli wdrażające
Przed przeprowadzeniem dyktanda utrwalającego nauczyciel informuje uczniów o rodzaju i zakresie trudności ortograficznych w nim zawartych. Dyktanda sprawdzające stosuje się tylko ten materiał ortograficzny, który został uprzednio opracowany za pomocą innych ćwiczeń ortograficznych. Pisanie z komentowaniem jest to zapis dyktowanego przez nauczyciela tekstu z równoczesną analizą ortograficzną zapisu, dokonaną głośno przez uczniów.
O powodzeniu w nauce ortografii decyduje nie tylko trafnie wybrana
i odpowiednio zastosowana metoda pracy, ale także dobra jej organizacja. Organizacja pracy polega na planowaniu, obejmującym dobór i rozłożenie
w czasie materiału nauczania
W praktyce szkolnej stosuje się opracowanie planu ogólnego, rocznego, który stanowi podstawę do planów szczegółowych
Literatura:
Nauczanie ortografii w klasach I - III, Anna Jedut, Anna Pleskot
Nauczanie ortografii w klasach I - V, Janina Molendowicz
Metodyka języka polskiego w klasach 1 - 3 szkoły podstawowej, Halina Baczyńska
Opracowała: Wanda Strzałek
3