Tematyka kursu prawa konstytucyjnego
1. Przedmiot, charakter i źródła prawa konstytucyjnego
Pojęcie prawa konstytucyjnego.
Pozycja prawa konstytucyjnego w systemie prawa.
Źródła prawa konstytucyjnego.
Umowa międzynarodowa jako źródło prawa w Polsce.
2. Nauka o konstytucji
Pojęcie konstytucji.
Podziały konstytucji.
Szczególna treść konstytucji.
Szczególna forma konstytucji.
Szczególna moc konstytucji.
Gwarancje szczególnej mocy konstytucji.
Tryb uchwalania ustaw o zmianie Konstytucji RP.
Władza ustrojodawcza.
Funkcje konstytucji.
Struktura konstytucji (rola wstępów).
Stosowanie konstytucji (zasada konstytucjonalizmu - art. 8).
3. Podstawowe zasady ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej.
Zasada państwa republikańskiego.
Zasada państwa demokratycznego.
Zasada państwa prawnego.
Zasada podziału władz.
Zasada społeczeństwa obywatelskiego.
Zasada państwa sprawiedliwości społecznej.
Zasada państwa unitarnego, regionalnego i federalnego.
Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego.
Zasada samorządu zawodowego.
Zasada społecznej gospodarki rynkowej.
Zasada pomocniczości (subsydiarności).
Zasada bezstronności państwa w sprawach religijnych, światopoglądowych i filozoficznych.
Zasada neutralności politycznej sił zbrojnych oraz cywilnej i demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi.
Zasada jednego języka urzędowego - języka polskiego i jego ochrona.
Zasada konstytucyjnego określenia godła, barw, hymnu i ich ochrony prawnej.
Zasada konstytucyjnego ustanowienia Warszawy jako stolicy Rzeczypospolitej polskiej.
Zasada konstytucyjnych gwarancji podstawowych praw i wolności człowieka i obywatela.
4. Pojęcie suwerenności
Pojęcie suwerenności w prawie konstytucyjnym.
Podmiot suwerenności.
Ewolucja podmiotu suwerenności - Monarchia: absolutna, konstytucyjna, parlamentarna (charakterystyka). Republika demokratyczna.
Interpretacje zasady suwerenności narodu (ludu).
Formy realizacji zasady suwerenności.
Zasada suwerenności w Konstytucji RP.
5. Prawa jednostki (prawa człowieka)
5.1. Zagadnienia ogólne.
Indywidualistyczne i uniwersalistyczne koncepcje praw człowieka.
Prawno-naturalne i pozytywistyczne koncepcje praw człowieka.
Generacje praw jednostki.
Pojęcie prawa jednostki.
Pojęcie wolności jednostki.
Prawo a wolność jednostki.
Problem klasyfikacji praw jednostki.
Pojęcie obowiązku obywatelskiego.
Spór o prawa socjalne.
Systemy regulacji wolności jednostki.
Granice praw jednostki i możliwości ich ograniczenia w świetle Konstytucji RP i konwencji międzynarodowych.
Zagadnienie gwarancji praw jednostki.
5.2. Zasada równości
Zasada równości wobec prawa i równości praw.
Zasada równości a zasada sprawiedliwości społecznej.
Granice możliwości różnicowania obywateli w orzecznictwie TK.
5.3. Regulacja wybranych praw jednostki w Polsce.
Wolności i prawa polityczne w Konstytucji RP.
Wolności osobiste jednostki w Konstytucji RP.
Wolności i prawa gospodarcze społeczne i kulturalne w Konstytucji RP.
Podstawowe obowiązki obywateli RP
Wolność zrzeszania się - pojęcie i historia.
Formy zrzeszeń.
Granice wolności zrzeszania się w prawie o stowarzyszeniach i ustawie o partiach politycznych.
Zakres podmiotowy wolności zrzeszania się w prawie o stowarzyszeniach i ustawie o partiach politycznych.
Definicja stowarzyszenia i partii politycznej w prawie polskim.
Tworzenie stowarzyszeń.
Tworzenie partii politycznych.
Uprawnienia organów państwowych wobec stowarzyszeń i partii politycznych.
Delegalizacja stowarzyszeń i partii politycznych.
Zasady finansowania partii politycznych.
Pojęcie instytucjonalizacji partii politycznych.
Wolność pokojowych zgromadzeń - pojęcie.
Zakres obowiązywania ustawy prawo o zgromadzeniach.
Definicja zgromadzenia.
Organizowanie zgromadzeń.
Uprawnienia organów państwowych wobec zgromadzeń.
Granice wolności zgromadzeń.
Wolność słowa - pojęcie.
Zakres obowiązywania ustawy prawo prasowe.
Tworzenie wydawnictw prasowych.
Wydawanie druków periodycznych.
Tworzenie stacji radiowych i telewizyjnych.
Granice wolności słowa wg ustawy prawo prasowe i ustawy o radiofonii i telewizji.
Prawo prasy do informacji.
Krytyka prasowa.
Prasa a proces karny.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
System powiązania i rozdziału Kościoła i Państwa.
Model państwa świeckiego w polskim prawie wyznaniowym.
System źródeł polskiego prawa wyznaniowego.
Wolność sumienia i wyznania - pojęcie.
Granice wolności sumienia i wyznania w polskim prawie wyznaniowym.
Tworzenie kościołów i związków wyznaniowych w Polsce.
Podstawowe prawa kościołów i związków wyznaniowych w Polsce.
Uprawnienia organów państwowych wobec kościołów i związków wyznaniowych.
Organizacje religijne.
Związki wyznaniowe a nauczanie religii i prowadzenie placówek oświatowych.
6. Formy realizacji władzy w państwie demokratycznym
6.1. Demokracja bezpośrednia i jej formy.
Formy demokracji bezpośredniej.
Inicjatywa ludowa i jej rodzaje.
Inicjatywa ludowa w Polsce.
Referendum i jego rodzaje.
Czy referendum jest instytucją demokratyczną?
Rodzaje referendum w Polsce.
6.2 Demokracja pośrednia i jej rodzaje.
Mandat przedstawicielski.
Pojęcie mandatu przedstawicielskiego.
Rodzaje mandatu przedstawicielskiego.
Mandat przedstawicielski w Polsce.
Utrata mandatu przedstawicielskiego w Polsce.
Prawa Posła i Senatora.
Obowiązki Posła i Senatora.
6.3.Prawo wyborcze.
Pojęcie przymiotników wyborczych.
Zasada powszechności wyborów i jej gwarancje.
Zasada równości wyborów i jej gwarancje.
Zasada bezpośredniości wyborów.
Zasada tajności głosowania i jej gwarancje.
Zasada proporcjonalności wyborów.
Pojęcie systemu wyborczego.
System d' Hondta.
System Sainte-Lague' a.
System najwyższej reszty.
System większości bezwzględnej.
System większości względnej.
System wyborczy a system partyjny.
Zgłaszanie kandydatów na posłów i senatorów w Polsce.
Podział mandatów w okręgach wyborczych w wyborach do Sejmu.
Podział mandatów między listy ogólnopolskie w wyborach do Sejmu.
System wyborów do Senatu
System wyborów prezydenckich w Polsce.
Systemy powoływania prezydenta w zachodniej demokracji i ich wpływ na pozycję głowy państwa.
Kontrola ważności wyborów- modele.
Kontrola ważności wyborów parlamentarnych w Polsce.
Środki ochrony praworządności w procedurze wyborczej.
7. Zasady organizacji aparatu państwowego
Zasada podziału władzy.
Zasada podziału władzy w Konstytucji RP.
Zasada jedności władzy.
8. Systemy rządowe
Pojęcie „systemu rządowego” i założenia determinujące te systemy.
Systemy rządowe realizujące zasadę trójpodziału władzy.
System prezydencki.
Pozycja i kompetencje Prezydenta i Kongresu w Stanach Zjednoczonych.
System dyrektorialny.
System parlamentarno-gabinetowy.
Proces i przejawy racjonalizacji parlamentaryzmu w państwie współczesnym (ze szczególnym uwzględnieniem Francji i RFN).
Systemy partyjne. Wpływ systemu partyjnego na funkcjonowanie systemu parlamentarno- gabinetowego.
System kanclerski.
Pozycja kanclerza w RFN.
System arbitrażu głowy państwa (system parlamentarno-prezydencki).
Pozycja Prezydenta we Francji.
Systemy rządowe realizujące zasadę jedności władzy.
System rządów zgromadzenia (posiłkowo: konstytucja jakobińska 1793 roku, ustrój Szwajcarii).
System konsularny (cezaryzm demokratyczny).
9. Pozycja i struktura parlamentu
Przejawy dwuizbowości w państwie współczesnym.
Ogólna rola Sejmu RP.
Skrócenie kadencji parlamentu w Polsce.
Organy Sejmu i Senatu.
Marszałek Sejmu i Senatu.
Prezydium Sejmu i Prezydium Senatu - porównanie ich pozycji i uprawnień.
Konwent Seniorów w Sejmie i w Senacie- porównanie ich pozycji i uprawnień.
System komisji parlamentarnych w Sejmie.
System komisji parlamentarnych w Senacie.
Kompetencje komisji.
System sesyjny i system permanencji prac parlamentarnych.
Zasady organizacji prac Sejmu i Senatu.
10. Funkcje parlamentu
Funkcje parlamentu.
Uprawnienia Sejmu w zakresie ustrojodawstwa.
Funkcja ustawodawcza Sejmu.
Pojęcie ustawy.
Zakres przedmiotowy ustawy.
Tryb ustawodawczy w Polsce - rodzaje.
Tryb uchwalania budżetu i wynikające stąd konsekwencje.
Zasady polityki finansowej w Konstytucji RP.
Inicjatywa ustawodawcza.
Instytucja „czytań”.
Prawo do zgłaszania poprawek w polskim prawie konstytucyjnym.
Kompetencje Senatu w zakresie ustawodawstwa.
Kompetencje kreacyjne Senatu.
Kompetencje kreacyjne Sejmu.
Funkcja kontrolna Sejmu.
Interpelacje i zapytania poselskie.
Absolutorium i tryb jego uchwalania.
Dezyderaty i opinie komisji sejmowych.
Kompetencje Zgromadzenia Narodowego.
11. Rząd
Pozycja ustrojowa Rady Ministrów.
Zadania i kompetencje Rady Ministrów.
Pozycja i kompetencje Prezesa Rady Ministrów w Polsce.
Problemy działalności prawotwórczej władzy wykonawczej w systemach podziału władzy.
Akty normatywne wydawane przez Radę Ministrów w Polsce.
Instytucja votum nieufności w Polsce.
Powoływanie rządu w Polsce.
Struktura naczelnych organów administracji państwowej w Polsce.
Skład i struktura Rady Ministrów.
Tryb działania RM.
Pozycja ministra w prawie polskim..
Formy realizacji działań kierowniczo-koordynacyjnych przez rząd RP.
12. Prezydent
Charakterystyka konstytucyjnej roli prezydenta RP.
Wybór i odpowiedzialność prezydenta RP.
Interpretacja art. 126 Konstytucji RP.
Prezydent a Sejm i Senat.
Prezydent a rząd.
Problem podziału zadań i kompetencji między oba człony władzy wykonawczej.
Prezydent a władza sądownicza.
Kompetencje Prezydenta RP na wypadek stanu zagrożenia państwa.
Zastępstwo Prezydenta.
Wygaśnięcie mandatu prezydenckiego.
Odpowiedzialność prezydenta RP.
Zasada kontrasygnaty w Polsce.
Ratyfikacja umów międzynarodowych w Polsce.
Stany zagrożenia państwa w polskim prawie konstytucyjnym.
13. Gwarancje praworządności
13.1. Trybunał Konstytucyjny.
Kontrola konstytucyjności prawa - pojęcie i rodzaje.
Czy kontrola konstytucyjności ustaw jest zgodna z zasadą państwa demokratycznego?
Amerykański model kontroli konstytucyjności prawa (judicial review).
Kelsenowski model kontroli konstytucyjności prawa.
Procedury kontroli konstytucyjności prawa w Polsce.
Zakres kontroli konstytucyjności prawa przez TK.
Etapy postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.
Kontrola konkretna przez TK.
Kontrola abstrakcyjna sprawowana przez TK.
Prawa sądów powszechnych wobec aktów normatywnych administracji.
Moc wiążąca orzeczeń polskiego TK.
Pozycja ustrojowa TK.
TK a Sejm.
Czy TK jest sądem?
Funkcje TK.
Skarga konstytucyjna.
13.2. Trybunał Stanu.
Trybunał Stanu - pozycja ustrojowa.
Czy Trybunał Stanu jest sądem?
Definicja deliktu konstytucyjnego w Polsce.
Pojęcie odpowiedzialności politycznej i odpowiedzialności konstytucyjnej.
Przebieg postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej w Polsce. Zakres podmiotowy i przedmiotowy właściwości TS.
Modele organów rozstrzygających w kwestii odpowiedzialności konstytucyjnej.
TS a Sejm.
13.3. Rzecznik Praw Obywatelskich.
Skandynawski i francusko-angielski model ombudsmana.
RPO - pozycja ustrojowa.
RPO a Sejm.
RPO - środki działania.
Przesłanki działania RPO.
Funkcje RPO.
13.4. Najwyższa Izba Kontroli.
Pozycja ustrojowa NIK.
Organizacja NIK.
Funkcje NIK.
NIK a rząd.
NIK a Sejm.
Zakres kontroli sprawowanej przez NIK.
Środki działania NIK.
14. Władza sadownicza
Pojęcie wymiaru sprawiedliwości.
Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości.
Zasada niezawisłości sędziowskiej i jej gwarancje.
Systemy powoływania sędziów-ich zalety i wady.
Powoływanie sędziów w Polsce.
KRS - skład.
KRS- kompetencje.
Pozycja ustrojowa i kompetencje SN.
Struktura sądownictwa w Polsce.
15. Struktura terytorialna państw współczesnych
15.1. Państwo unitarne. Charakterystyka państwa unitarnego.
15.2. Państwo federacyjne.
Charakterystyka państwa federacyjnego.
15.3. Państwo zregionalizowane.
Charakterystyka państwa zregionalizowanego, przyjmującego autonomię terytorialną.
16. Prawo-konstytucyjne zagadnienia integracji europejskiej
Pojecie suwerenności (zewnętrznej).
Problem transferu kompetencji na rzecz organów Unii Europejskiej.
Reprezentacja państwa w organach Unii Europejskiej.
"Deficyt demokratyczny" w Unii Europejskiej.
Prawo wspólnotowe w systemie źródeł prawa państw członkowskich.
Art. 90 Konstytucji RP.