Małgorzata Łaszkiewicz-Szymańska
III semestr socjologii niestacjonarnej
w SWSPiZ w Łodzi
Indeks nr 53547
Konspekt zajęć z przedmiotu Mikrostruktury społeczne (ćwiczenia)
z dnia 22.10.2011 r. - wykładowca: dr Danuta Barańska
KONFLIKT SPOŁECZNY
Pojęcie konfliktu społecznego:
- Jako strukturalna sprzeczność interesów grupowych (wojny, rewolucje, strajki, debaty parlamentarne).
- Jako specyficzny rodzaj wrogich interakcji (walka współzawodnictwo).
- Jako rodzaj „psychicznego napięcia” między stronami konfliktu (wrogie postawy, które są odzwierciedlone w zachowaniach).
- W szerokim rozumieniu konflikt to sytuacja lub proces, w którym dwie lub więcej zbiorowości połączone są co najmniej jedną formą antagonistycznej interakcji. Antagonizm oznacza takie stany, jak sprzeczne cele, wykluczające się interesy i wrogość emocjonalna.
- W węższym rozumieniu o konflikcie mówimy, gdy występuje przedmiot konfliktu (problem sporny) - może to być wartość materialna lub idealna, określony kształt i treść stosunków społecznych.
- Według Jana Szczepańskiego istotą konfliktów społecznych jest dążenie jednostek lub całych grup do zaspakajania własnych potrzeb i interesów przez wyeliminowanie innych grup lub jednostek o podobnych zamiarach. Podstawą konfliktów jest odmienne interpretowanie system wartości społecznych. Są postrzegane jako zjawisko negatywne, jednak mogą wzmacniać daną grupę lub jednostkę, której ten konflikt dotyczy.
Źródła konfliktów społecznych:
- Psychologiczne: nabyte wcześniej doświadczenia, uprzedzające do określonych osób, sytuacji, rozwiązań, celów; przewidywane nastawienie na coś z góry, związane z oczekiwaniami; patrzenie na rzeczywistość przez pryzmat własnych życzeń; przypisywanie ludziom szkodliwej intencji działania. W wymiarze psychologicznym konflikty spowodowane ww. czynnikami maja destruktywny charakter i prowadzą do stanów destrukcyjnych, wyrażających się w agresji, obsesji, rezygnacji.
- Społeczne: nierówności i dystanse społeczne między jednostkami i grupami społecznymi; władza i panowanie, które mogą generować konflikty społeczne miedzy określoną wadzą, a różnymi grupami społecznymi i wewnątrz struktur władzy; społeczne systemy wartości, w tym wartości natury etyczno-moralnej; zmiany społeczne o charakterze demograficznym kulturowym, organizacyjnym, technicznym lub ekonomicznym.
- W przedsiębiorstwie konflikty społeczne mogą mieć charakter: ekonomiczny, polityczny, organizacyjny, kompetencyjny, ambicjonalny (prestiżowy).
- Kryteria podmiotowe (konflikty interpersonalne i grupowe). Kryteria przedmiotowe (konflikty ekonomiczne, kulturalne, polityczne i religijne). Formy konfliktów (racjonalne i irracjonalne, jawne i ukryte).
Podstawowe typy konfliktów społecznych:
- Konflikty interesów - powstałe na tle konkurencji o dobra materialne i pozamaterialne.
- Konflikty adaptacyjne - powstałe na tle przystosowywania się ludzi do siebie.
- Konflikty postaw - powstałe na tle rozbieżności w moralnych ocenach zjawisk i zachowań.
LUB:
- Konflikt intrapersonalny - napięcie jednostki wywołane dążeniem do dwóch lub więcej sprzecznych celów;
- Konflikt interpersonalny - napięcie między dwiema lub więcej osobami albo grupami, które mają sprzeczne cele. Dzieli się na:
a) konflikt o sumie zerowej, w którym wygrana jednej strony jest zawsze równa przegranej drugiej strony;
b) konflikt motywów mieszanych, w którym obie strony mogą zyskać dzięki współdziałaniu, a jednostka może zyskać jeszcze więcej dzięki rywalizowaniu ze swoim partnerem.
Podstawowe formy walki w konflikcie społecznym:
- Bojkot - polega na częściowym lub całkowitym zaniechaniu czynności o charakterze politycznym, ekonomicznym czy towarzyskim (strajki w zakładach, uchylanie się od współpracy politycznej, ekonomicznej).
- Sabotaż - polega na świadomym, ukrytym przed przeciwnikiem działaniu skierowanym na szkodzeniu jego intencjom (np. wadliwe wykonywanie obowiązków).
- Szykana - wykorzystywana jest do pomniejszenia znaczenia przeciwnika, ograniczenia jego aspiracji poprzez lekceważenie jego zasług.
- Agresja słowna - polega na rzucaniu obelg, rozpowiadaniu plotek, pomówień i oskarżeń (dużą rolę odgrywają środki masowego przekazu).
- Agresja fizyczna - przeciwnicy sięgają do przemocy fizycznej, która może mieć postać: napadów, bójki, zabójstwa.
Podstawowe fazy konfliktu społecznego:
- Faza sprzeczności - sprzeczności mogą odnosić się do stosunków wewnątrz grupowych i międzygrupowych.
- Faza napięcia społecznego - wyraża się najczęściej w zbiorowym niezadowoleniu, poczuciu zagrożenia i frustracji.
- Faza racjonalizacji i sprzeczności - próba ich wyjaśnienia i uzasadnienia, pojawiają się ostre podziały między grupami społecznymi uwikłanymi w konflikt.
- Faza walki - jedna ze stron podejmuje próbę rozwiązania powstałych sprzeczności i nieporozumień przez podjęcie walki.
- Faza eliminacji konfliktu - może nastąpić poprzez pełne zwycięstwo nad przeciwnikiem bądź zawarcie ugody, eliminacja konfliktu może nastąpić poprzez negocjacje lub kompromis.
Rozwiązywanie konfliktów społecznych:
- Kompromis - najczęściej stosowany przy rozwiązywaniu konfliktów przez jednostki i grupy; opiera się na założeniu, że strony dojdą do porozumienia; konflikt może powrócić ze wzmożoną siłą.
- Arbitraż - Osąd osoby trzeciej. Mamy do czynienia z odwołaniem się do przepisów prawnych i narzuceniem woli przez zwierzchnika lub sąd; wydaje się decyzję arbitralną, czyli rozstrzygającą.
- Odwlekanie - metoda mało skuteczna; strony odwlekają podjęcie konkretnych działań i oczekują, że konflikt jakoś się rozwiąże.
- Pokojowe współistnienie - metoda stosowana w stosunkach międzynarodowych, ale i w innych konfliktach; polega na tłumieniu sprzeczności oraz podkreślaniu wspólnych obszarów działań.
- Inne formy rozwiązywania konfliktów - np. mediator.
Przyczyny konfliktów:
- Klasowe - wynikające z przyczyn w różnym poziomie życia pomiędzy klasami;
- Kulturowe - wynikające z różnic zwyczajowych i obyczajowych;
- Ekonomiczne - wynikające z różnic w poziomie życia pomiędzy klasami i warstwami;
- Wartości - jeden z najtrudniejszych, ponieważ trudno osiągnąć kompromis w sporach o wartości; często łączy się z konfliktem religijnym;
- Pokoleniowe - odnoszą się do rozbieżności zdań pomiędzy pokoleniami, występuje w rodzinie. Nasilają się w okresie szybkiego rozwoju cywilizacyjnego, kiedy to świat wartości starszego pokolenia nie rozumie nowych powstających wartości.
- Rodzinne i małżeńskie - związane są często z patologiami powstającymi w rodzinach tj. alkoholizm czy rozwód.
KOMPROMIS
Kompromis - Dochodzenie do porozumienia w sytuacjach konfliktowych między osobami, grupami czy instytucjami dzięki obopólnym ustępstwom lub poprzez tylko częściową realizację stojących w konflikcie interesów i wartości. Jeżeli konkurencyjne wartości dotyczą płaszczyzny podmiotu (osoby), wówczas mówi się o kompromisie intrapersonalnym; jeżeli zaś dotyczą płaszczyzny konkurencji interesów między różnymi podmiotami, określa się tego rodzaju kompromis jako interpersonalny. W sensie analogicznym można mówić o kompromisach między grupami, instytucjami i organizacjami społecznymi, a także państwami oraz na płaszczyźnie międzynarodowej.
W dziedzinie konfliktów społecznych jest charakterystyczne szukanie rozwiązań poprzez kompromisy (np. konflikty i nieporozumienia między pracodawcami i pracobiorcami lub między partiami politycznymi). W tym znaczeniu kompromis jawi się jako ważna instytucja w państwach demokratycznych, bowiem w takich społeczeństwach dochodzi często do kolizji interesów i konfliktów. Kompromis jest łatwiejszy do osiągnięcia w tych społeczeństwach, w których ceni się tolerancję jako wartość społeczną. Rozwiązywanie różnych sprzeczności przez stosowanie przemocy prowadzi bezpośrednio lub pośrednio do poważnych napięć, konfliktów zbrojnych, a nawet długotrwałych wojen.
W praktyce okazało się, że nie wszystkie problemy można rozwiązać na drodze kompromisu. Istnieją określone granice rozwiązywania konfliktów poprzez kompromis, mianowicie wtedy, gdy osoby konfliktu (np. politycy) czują się związani szczególną odpowiedzialnością sumienia (np. w problemach ochrony poczętego życia). Rozwiązania kompromisowe nie mogą być wprowadzane za wszelką cenę, nawet kosztem uznawanych wartości i zasad. Jeżeli kompromis oznacza „porozumienie mimo sprzeczności poglądów” (J. Messner), to nawet po dojściu do porozumienia pozostają pewne różnice zdań, niekiedy nawet znaczne. Skłaniać to powinno partnerów społecznych do szukania wciąż nowych, lepszych rozwiązań kompromisowych. W świecie, w którym pokój jest zagrożony, prawdziwy kompromis powinien być ważną drogą wyrównywania interesów różnych grup społecznych, przezwyciężania gwałtu i jego mechanizmów eskalacji (V. Zsifkovits). Kompromis społeczny jest podstawą zdrowej współpracy wszystkich jednostek ludzkich i sił społecznych dla realizacji dobra wspólnego, a ostatecznie dobra osoby ludzkiej.
3