MM,
ULO, 3. semestr
WOS
Podstawowe zasady ustroju RP
Do podstawowych zasad ustroju RP należą: zasada demokratycznego państwa prawnego, zasada legalizmu, zasada suwerenności narodu, zasada republikańskiej formy państwa, zasada niepodległości, zasada trójpodziału władzy, zasada pluralizmu politycznego, zasada społeczeństwa obywatelskiego, zasada społecznej gospodarki rynkowej oraz zasada przyrodzonej godności człowieka.
Zasada demokratycznego państwa prawnego oznacza, iż RP jest państwem opartym na prawie - a najważniejszym aktem prawnym jest tu Konstytucja - w którym wszystkie najważniejsze decyzje zostają podejmowane w demokratycznych procedurach.
Państwo oparte na prawie to państwo praworządne, posiadające własny system prawny. Prawo jest jawne i dostępne, nie działa wstecz, wejście w życie nowych aktów prawnych musi zostać odroczone tak, aby nie było zaskakujące dla obywateli.
Państwo demokratyczne to państwo w, którym władzę sprawuje naród. Zgodnie z tą zasadą władza może być sprawowana jedynie przez instytucje, które mają legitymację do sprawowania władzy od narodu - w jego interesie, pod jego kontrolą.
Organy państwa mogą funkcjonować tylko na podstawie prawa i w jego granicach, zaś prawo odnosi się do wszystkich obywateli - na tym polega zasada legalizmu. Ograniczenie działania w oparciu i ramach prawa nie odnosi się do samych obywateli, tylko do władzy.
Zasada suwerenności narodu, inaczej zwana zasadą zwierzchnictwa narodu, oznacza, iż naród pojmowany jako wszyscy obywatele RP jest źródłem władzy i politycznej legitymizacji. Ma on prawo do podejmowania ostatecznych decyzji. Suwerenność narodu może być sprawowana w RP zarówno w sposób bezpośredni (np. za pomocą referendum), jak i pośredni (np. wybory powszechne, w których wybiera się przedstawicieli).
Zasada republikańskiej formy państwa oznacza, iż władza należy do obywateli RP i jest wyrażona w samej nazwie naszego państwa: Rzeczpospolita, jest to spolszczenie od słowa republika - łac. „res publica” to „sprawa publiczna”; naród wybiera swych przedstawicieli. Państwo traktowane jest jako dobro wspólne obywateli. Zasada ta wyłącza możliwość dziedziczenia władzy lub przekazania jej dożywotnio jednemu zwierzchnikowi.
Zasada niepodległości państwa łączy się z pojęciem RP jako odrębnego bytu państwowego, jej istnienie w obecnych granicach, ale także suwerenność - czyli niezależność zewnętrzna i wewnętrzna w sprawowaniu władzy. Ograniczeniami suwerenności narodu jest na przykład członkowstwo RP w NATO, Unii Europejskiej etc.
Zasada podziału władzy, inaczej zwana zasadą równoważenia się władz, stanowi o monteskiuszowskim trójpodziale władzy na władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą oraz ich rozdzieleniu i niezależności od siebie nawzajem. Taki właśnie podział ustrój polityczny RP przewiduje. Umożliwia on wzajemną kontrolę wszystkich rodzajów władzy oraz zapobiega nadużyciom i ograniczeniom praw obywatelskich. W RP władza została podzielona następująco: wykonawczą pełni Prezydent RP oraz Rada Ministrów, ustawodawczą Sejm i Senat, zaś sądowniczą - sądy i trybunały.
Zasada pluralizmu politycznego gwarantuje swobodę zakładania i działania partii politycznych. W RP funkcjonują różnorodne partie polityczne, które w granicach prawa mogą ze sobą rywalizować o władzę. Sposób tworzenia i działania partii politycznych określa konstytucja oraz ustawa o partiach politycznych.
Zasada społeczeństwa obywatelskiego stanowi o tym, że społeczeństwo ma własne pole aktywności, posiada zdolność do samoorganizacji oraz określania i osiągania wyznaczonych przez siebie celów bez ograniczenia ze strony władzy państwowej. Społeczeństwo obywatelskie może działać niezależnie od instytucji państwowych, przykładami przejawiania się społeczeństwa obywatelskiego to: aktywność społeczna, organizacje pozarządowe, wolontariat, współpraca dla dobra wspólnoty, trwały i zrównoważony rozwój oraz samorządność. Ta ostatnia forma polega na tym, że władza w RP jest zdecentralizowana, a istotne kompetencje należą do jednostek samorządu terytorialnego, wykonującego część zadań publicznych w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Z zasadą tą zatem łączy się również decentralizacja władzy publicznej.
Zasada społecznej gospodarki rynkowej to zasada własności prywatnej i wolności działalności gospodarczej jako podstaw życia gospodarczego w RP, wobec czego zadaniem państwa jest łagodzenie społecznych skutków wolnego rynku (społeczność gospodarki). Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP. Ważnym elementem jest funkcjonowanie praw rynku, czyli produkcja podejmowana w celu osiągnięcia zysku. Wolność działalności gospodarczej oznacza przede wszystkim wolność każdego do podejmowania i wprowadzania do obrotu towarowego wszelkiego rodzaju dóbr i usług przy posługiwaniu się przewidzianymi przez prawo formami działalności gospodarczej. Oznacza to, iż niemożliwe jest planowanie i wytyczania rozmiaru produkcji.
Zasada godności człowieka to jedna z kluczowych zasad demokracji, zgodnie z którą źródłem wolności i praw jednostki jest przyrodzona, nienaruszalna i niezbywalna godność człowieka. Obowiązkiem władz publicznych jest poszanowanie i ochrona godności jednostki. Godność człowieka określana jest przez Powszechną Deklarację Praw Człowieka uchwaloną przez ONZ, do którego RP należy.
Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne, w tym do ochrony życia, nietykalności i wolności osobistej. Pozbawienie lub ograniczenie tej wolności może nastąpić tylko i wyłącznie na zasadach i w trybie określonym w ustawie. Ochrona życia prywatnego i rodzinnego polega na tym, że życie prywatne obywateli jest chronione prawem, tak jak ich życie rodzinne, cześć oraz dobre imię, a także zdolność decydowania o swoim życiu osobistym. Do bardzo ważnego artykułu potwierdzającego równość obywateli RP należy stwierdzający, że każdy ma taki sam obowiązek przestrzegania prawa.
Istotnymi zasadami ponadto jest sprawiedliwość społeczna, czyli zasada stanowiąca o równości obywateli wobec prawa, prymat konstytucji, czyli zasada najwyższości Konstytucji RP, wobec której wszystkie inne akty muszą być zgodne.
Strona 1 / 2
M.M