Standardy międzynarodowe IFLA-UNESCO
Standardy w bibliotekarstwie:
Standardy są kryteriami oceniającymi
działalność bibliotek i modelami procesów
bibliotecznych, miarami ich ocen wspomagającymi
podejmowanie decyzji przez bibliotekarzy.
Opracowanie efektywności funkcjonowania
bibliotek publicznych i naukowych w programie
der Bibliotheksindex - bibliotek publicznych i
naukowych w Niemczech.
Wykorzystanie wskaźników (kryteriów oceniających) w:
-benchmarkingu ( polegające na porównaniu do
najlepszych rozwiązań w oceny systemu zarządzania bibl.,
-analizie wewnętrznych systemów zarządzania,
-komunikacji z otoczeniem społecznym biblioteki.
Ustalenie na tej podstawie:
*mocnych i słabych stron w zakresie realizacji
zadań biblioteki,
*korzyści jakie są w oczekiwaniach użytkowników
bibliotek profilu użytkownika, np. ustalenie liczby
odwiedzin i wypożyczeń na 1 mieszkańca, liczby
godzin otwarcia biblioteki w ciągu tygodnia.
*efektywności ekonomicznej,
*polityki kadrowej lub bibliotecznej.
Przykłady standardów bibliotecznych na świecie:
-Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy w 1916 r
stwierdziło, że standardy przyjęte formalnie jako
przepisy prawne są skuteczniejsze w ujednolicaniu
procesów bibliotecznych niż zalecania nieformalne ,
opracowane na podstawie obserwacji i doświadczeń
bibliotekarzy.
Początkowo standaryzacja procesów bibliotekarskich
polegała na opracowaniu wartości ilościowych, np.
wielkość księgozbioru biblioteki akademickiej 50 tys.
woluminów, budżet biblioteki 6% ogólnego b
udżetu uniwersytetu.
-Standardy bibliotekarskie opracowane przez
International Federation of Library Associations
(IFLA) - Międzynarodowe Stowarzyszenie Organizacji,
Bibliotek i Bibliotekarzy założone w 1927 roku w Edynburgu.
Do zadań IFLA należy współpraca z UNESCO i innymi
organizacjami międzynarodowymi pozarządowymi.
Wyznaczanie zasad (standardów) regulujących
poszczególne formy i zakres prac różnych typów bibliotek.
-Manifest bibliotek publicznych opracowany przez
UNESCO w 1994 roku został przyjęty przez IFLA i
powinien służyć bibliotekom pomocą na każdym
poziomie rozwoju ich działalności. Zawiera standardy
( normy i kryteria) dotyczące:
*zbiorów bibliotecznych
-liczebność nowych nabytków jest ważniejsza od
wielkości księgozbioru i proponuje się normę zakupu
nowości wydawniczych wynoszącą 1,5 do 2, 5 książek
na 1 mieszkańca, przy czym minimalna wielkość zbiorów
biblioteki lub filii nie powinna być mniejsza niż 2500
woluminów;
-nowo założona biblioteka nie może mieć mniej niż 1
książkę na 1 mieszkańca, ale tylko przez 3 lata.
Po tym czasie działalności biblioteki wielkość
zbioru jest określana miernikiem 2 woluminów
na 1 mieszkańca.
-w miejscowościach liczących poniżej 25 tysięcy
mieszkańców powinno przypadać 25 nowych książek
na 100 mieszkańców, powyżej 50 tys. mieszkańców -
zalecane jest przyjęcie wskaźnika 20 wol. na 100
mieszkańców;
-w małych bibliotekach obsługujących mniej niż 1000
mieszkańców zalecane jest zwiększenie wskaźnika
zakupu nowości o 100 %.
-Obowiązujący w Polsce wskaźnik zakupu 18 woluminów
na 100 mieszkańców był zbliżony do tych zaleceń.
Nie jest realizowany przez polskie biblioteki publiczne.
Średni zakup nowości wydawniczych wynosi 5 wol.
na 100 mieszkańców, w niektórych rejonach od
1-2 woluminów na 100 mieszkańców
uzupełniania zbiorów:
np. usługi biblioteczne obejmują 100 tys. ludności ,
wielkość zbiorów-200 tys. woluminów, roczny
wskaźnik powiększenia zbioru - 20 tys. woluminów.
zatrudnienia pracowników biblioteki: wskaźnik 1
pracownika na pełnym etacie na 2500 mieszkańców;
wyposażenia biblioteki: 1 stanowisko komputerowe
na 5000 mieszkańców.
powierzchni pomieszczeń bibliotecznych:
minimalna powierzchnia biblioteki powinna
wynosić 350 m kw. każda biblioteka powinna mieć
salę konferencyjną jako miejsce spotkań społ. lokalnej.
-W bibliotekach brytyjskich w latach 60-tych przyjęto
standardy organizacyjne dla bibliotek samorządowych
określające szczegółowe kryteria:
-czasu pracy : 60 godzin tygodniowo,
-dostęp do internetu 10 godzin tygodniowo,
-zakup zbiorów bibliotecznych 216 jednostek na
1000szkańców,
-wypożyczenie jednorazowo 8 woluminów na 3 tyg,
selekcja zbiorów, która pozwoli na całkowitą wymianę
księgozbioru w okresie nie dłuższym niż 8 i pół roku,
-w planowaniu budynków bibliotecznych organizator
biblioteki powinien przyjąć następujące kryteria:
funkcję biblioteki, jej wielkość, przeznaczenie
powierzchni, dostęp do budynku, odpowiednie
regały, promocję biblioteki, sprzęt, bezp., parking.
- Inne przykłady sposobu opracowań standardów:
*Standardy IFLA są opracowane na podst. doświadczeń
bibliotek europ. i światowych w zakresie bibliotekarstwa.
*Programy bibliot. w UE, np. ProPublica są realizowane
zgodnie z zasadami ustalonymi w standardach IFLA.
*Powołanie europejskiej instytucji Libcoon,
która opracowuje i publikuje statystykę różnych
rodzajów bibliotek w krajach europejskich.
Współpraca bibliotek:
Formy współpracy bibliotecznej
a)w zakresie gromadzenia zbiorów: wymiana mat.
bibliotecznych, specjalizacja w zakresie gromadzenia
pewnych kategorii tematycznych i rodzajów dok.,
ujętych po raz pierwszy w Planie Farmingtońskim
w 1942 roku w USA, lub systemie SINTO w PL w 1974 r
b) w zakresie opracowania : tworzenie wspólnego
katalogowania, kat. centralnych, kat.
zautomatyzowanych dostępnych on-line,
w zakresie przechowywania : tworzenie bibliotek
składowych,
c) w zakresie udostępniania: tworzenie
zautomatyzowanych systemów z modułem
wypożyczenia międzybiblioteczne, umożliwiające
dostarczanie elektroniczne skanowanych tekstów
na podstawie centralnych katalogów OPAC,
d) w zakresie usług informacyjnych : wymiana
informacji bibliotecznych, bibliograficznych,
wspólne opracowywanie baz danych,
bibliografii i innych wydawnictw
informacyjnych.
e) podział form współpracy międzybibliot.
j ze względu na zasięg terytorialny:
*lokalny, obejmujący jedno miasto, np.
Krakowski Zespół Bibliotek,
*regionalny, np. Górnośląskie Konsorcjum Biblioteczne,
*ogólnokrajowy, np. Plan Farmingtoński,
CURL - konsorcjum bibliotek uniwersyteckichGB,
*Plan SINTO w Polsce ( projekt częściowo
zrealizowany w zakresie ustalenia centralnych
bibliotek dziedzinowych, np. Centralna
Biblioteka Rolnicza, Centralna Biblioteka
Medyczna, Centralna Biblioteka Wojskowa,
Centralna Biblioteka Statystyczna);
*międzynarodowy system bibliotek n
arodowych GABRIEL, w celu opracowania
serwisu zasobów informacyjnych bibliotek
narodowych w Europie, rozwinięty w formie
biblioteki cyfrowej European Library.
f) warunki współpracy bibliotek:
- stworzenie ośrodka koordynującego,
- przygotowanie odpowiednich środków
finansowych,
- wymiana informacji,
- jednolite zasady pracy bibliotek w
spółpracujących,
- wysoki poziom usług bibliotecznych
we wszystkich bibliotekach.
Zintegrowane systemy biblioteczne
Komputeryzacja procesów bibliotecznych
zmienia sposób organizacji biblioteki i może obejmować :
-wewnętrzne procesy biblioteczne, np. rejestracja
nabytków, tworzenie katalogu bibliotecznego,
kontrola wypożyczeń,
-przetwarzanie informacji , np. opis dokumentów,
połączony z ich wyszukiwaniem i porządkowaniem
wg określonych zasad.
2. Przykłady bibliotecznych programów komputerowych:
-1. projekty zastosowania komputerów w bibliotekach
krakowskich - system KRAKUS,
-programy biblioteczne: LECH (1990 r.),
MOL (1991 r.), SOWA (1992 r.)
-zautomatyzowane systemy biblioteczne:
np. PROLIB, VTLS (VIRTUA),ALEPH.
3. Cele komputeryzacji procesów bibliotecznych:
a) zmiany w organizacji bibliotek,
b) rozszerzenie dostępu do źródeł informacji-
staje się możliwy nawet w najmniejszej bibliotece,
c) łączenie bibliotek w zespoły, w których jedna
bibliot. przyjmuje na siebie określone obowiązki,
d) łączenie bibliotek w systemy informacyjno-
biblioteczne w celu współdziałania w zakresie
gromadzenia zbiorów i ich udostępniania,
tworzenia katalogów centralnych, wypożyczeń
międzybibliotecznych.