Wykład 2 28.02.2008
Cele wymiaru sprawiedliwości (ochrony prawnej)
Cele wymiaru sprawiedliwości są ze sobą związane. Realizując jeden osiąga się drugi.
represyjny - wyciąganie konsekwencji z naruszenia prawa
karnoprawne - wiążą się z naruszeniem prawa karnego lub wykroczenie
cywilnoprawne - wiążą się z naruszeniem majątku osoby poszkodowanej - zobowiązuje się tego który uczynił szkodę do jej naprawienia
prewencyjny - zapobieganie naruszeniom prawa, nakierowane zwłaszcza na te osoby, które są na to naruszenie narażone
Represje także zapobiegają naruszeniu prawa.
Organy ochrony prawnej działają w sytuacjach
konfliktowych - pomiędzy różnymi podmiotami prawa zachodzi spór co do ich wzajemnych praw i obowiązków.
niekonfliktowych - mamy do czynienia z okolicznościami, w których niejasne jest rozstrzygnięcie prawne np. zwracamy się od adwokata o poradę
Ochrona prawa sensu stricto i sensu largo
sensu stricto - jest to działalność specjalnych organów państwowych lub społecznych polegająca na orzekaniu.
Orzekanie polega na wydawaniu wiążącej decyzji co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej za pomocą środków określonych przez prawo.
Wiążąca decyzja jest wiążąca nie tylko dla stron konfliktu ale również dla podmiotów trzecich (ludzi i instytucji z zewnątrz konfliktu).
Środki określone przez prawo mają najczęściej charakter środków przymusu państwowego. Od tej reguły są wyjątki np. środki wychowawcze.
Etapy procesu orzekania
ustalenie stanu faktycznego - ustalenie co się faktycznie stało w danym wypadku pod względem przepisów
dokonanie oceny prawnej stanu faktycznego - subsumpcja (podciągnięcie) pod odpowiedni przepis. Opisuje się stan faktyczny przy pomocy słów zaczerpniętych z ustawy.
ustalenie konsekwencji prawnych wobec sprawcy naruszenia prawa - są one przewidziane w przepisie (ale mają w nim charakter zgeneralizowany). Organ orzekający konkretyzuje konsekwencje.
sensu largo - obejmuje nie tylko orzekanie ale również inne rodzaje działalności:
pojednawcza - polega na podejmowaniu starań zmierzających do ugodowego załatwienia konfliktu prawnego.
Działalność pojednawcza jest to inna działalność niż polubowne załatwienie sprawy gdyż polubowne załatwienie sprawy jest to orzeczenie przez sąd polubowny, dopuszczony w naszym prawie do rozstrzygania sporów cywilno-prawnych np. w sprawach majątkowych. Sąd polubowny różni się tym od sądu powszechnego, że sąd powszechny jest zorganizowany przez państwo a sąd polubowny, który działa szybciej i taniej, może być powołany przez strony w ten sposób, że strony wybierają arbitrów a arbitrzy wybierają superarbitra, który będzie im przewodniczył. Akta postępowania przed sądem polubownym są przesyłane do sądu powszechnego, który stwierdza ważność lub nieważność orzeczenia sądu polubownego.
mediacja (pośrednictwo) - osoba trzecia (podmiot, który nie jest stroną w sporze) podejmuje się stworzyć warunki do bezpośrednich stron. Mediator ma często duży udział w poszukiwaniu formy ugody.
koncyliacja (rozjemstwo) - działalność specjalnie do tego przygotowanego organu polegającą na opracowaniu i przedstawieniu stronom sporu propozycji co do sposobu jego rozstrzygnięcia. Rozjemstwo od orzekania różni się tym, że projekt rozstrzygnięcia jest tylko propozycją dla stron.
opiniodawcza i pomocnictwo prawne - polega na tym, że organy ochrony prawnej wydają opinie prawne dotyczące jakiegoś stanu pod kątem przepisów prawnych.
pomocnictwo prawne - podmiot udzielający pomocy prawnej udziela opinii jednokrotnie jednemu podmiotowi
obsługa prawna - podmiot udzielający pomocy prawnej udziela opinii wielokrotnie jednemu podmiotowi
obsługa legislacyjna - ma pomóc w skonstruowaniu norm prawnych i sprawdzić, czy nie ma kolizji z normami prawa krajowego i międzynarodowego.
zapobiegawcza - polega na zapobieganiu naruszeniu prawa
generalno-prewencyjna - organy ochrony prawnej mają zabezpieczać przed naruszeniem prawa ze strony wszystkich podmiotów tego prawa
indywidualno-prewencyjna - zabezpiecza przed powtórnym naruszeniem prawa przez podmioty, które już to prawo naruszyły
kontrola przestrzegania prawa - kontrola legalności
sensu stricto - podmiot kontrolujący bada działalność podmiotu poddanego kontroli w celu sprawdzenia czy nie doszło do naruszenia prawa. Wymaga, ażeby organ, który ma prawo do kontroli, miał środki ujawniania czyli środki pozwalające na zbadanie danego organu poddawanego kontroli. Środku ujawniania to np. prawo do zażądania dokumentów, prawo do obecności na rozprawie toczącej się przy drzwiach zamkniętych.
sensu largo - polega na tym, że organ kontrolujący ma nie tylko środki ujawniania ale także zespół środków reagowania. Jeśli organ kontrolujący stwierdzi, że w działaniu podmiotu kontrolowanego nastąpiły naruszenia prawa może zareagować.
nadzoru - kontrola najdalej idąca - organ kontrolujący ma prawo do wydawania wiążących decyzji organowi kontrolowanemu.
2