Wykład 1 21.02.2008
dr Ryszard Dębski - dyżur czwartek po wykładzie, Uniwersytecka 3 pokój 28
egzamin pisemny testowy na początku sesji
zerówka ustna - indywidualnie się umówić w razie silnej potrzeby
LITERATURA
stare:
J. Waszczyński, Ustrój organów ochrony prawnej, Łódź 1971
S. Włodyka, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1975
prof. Z. Resich, Nauka o organach ochrony prawnej, Warszawa 1973
nowe:
B. Szmulik, Serafin, Organy ochrony prawnej, Warszawa 2007, Beck
S. Sagan, W. Sersinowa, Organy i korporacje ochrony prawnej, Warszawa 2001, Lexis Nexis
K. Piasek, Organizacja wymiaru sprawiedliwości, Kraków 2005, Kluwer (Zakamycze)
K. Sitkowska, Ustrój organów ochrony prawnej, Toruń 2008
J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej część szczegółowa, Kraków 2007, Kluwer
F. Prusak, Organy ochrony prawnej, Warszawa 2002
B. Szmulik, M. Żmigrocki, Ustrój organów ochrony prawnej, Lublin 2005
Pojęcie ochrony prawnej
Często mówi się o ochronie prawnej konkretnego przedmiotu (rodziny, mienia społecznego, itd.).
ochrona prawna - pojęcie ogólne: stała i zorganizowana działalność podejmowana dla ochrony porządku prawnego oraz (lub) indywidualnych praw podmiotowych jednostki.
Elementy definicji:
ochrona porządku prawnego - ochrona prawa w znaczeniu przedmiotowym,
indywidualne prawa jednostek - ochrona w znaczeniu podmiotowym.
Te dwa aspekty ochrony prawnej są ze sobą ściśle powiązane. Istnieją organy, które nastawione są na ochronę prawnego porządku (np. prokuratura, policja) i takie, które nastawione są na ochronę indywidualnych praw podmiotowych jednostek (np. adwokatura). Adwokat chroni bezpośrednio prawa podmiotowe jednostek, a pośrednio porządek prawny. Natomiast prokurator chroni prawa przedmiotowe bezpośrednio, a prawa podmiotowe pośrednio. A więc ochrona praw podmiotowych jednostek i porządku prawnego są nierozerwalnie związane.
Zasada zakazu uciekania się do samopomocy oraz zasada obligatoryjnego udzielania pomocy prawnej przez odpowiednie organy
Zasady te są ze sobą ściśle powiązane. Zasada obligatoryjnego udzielania ochrony prawnej jest komplementarna wobec zasady zakazu uciekania się do samopomocy.
Zasada zakazu uciekania się do samopomocy
Rewolucja francuska zmieniła bardzo wiele na dobre w dziedzinie nauk prawnych.
Przez długi czas samopomoc, czyli ochrona swoich praw przy pomocy własnych działań była stosowana w szerokim zakresie (np. instytucja zajazdów) - nawet sądy sugerowały takie rozwiązania. Jeszcze kodeks cywilny z 1825r. odmawiał sędziom prawa do zabraniania wzięcia spraw we własne ręce. W XIX w. ustaliła się zasada, ze obywatel, który został pokrzywdzony nie wymierza sprawiedliwości na własną rękę lecz zwraca się do odpowiednich organów ochrony prawnej. Pozostały tylko nieliczne wyjątki, których nie wolno jednak interpretować rozszerzająco, takie jak:
obrona konieczna
(ma charakter wyjątkowy - nie może być tak, że traktujemy obronę konieczną jako możliwość samodzielnego wymierzenia sprawiedliwości)
powinno się ostrożnie podchodzić do rozszerzenia i tak szerokich w Polsce możliwości obrony koniecznej
stan wyższej konieczności
wąsko zakreślone wyjątki wynikające z prawa cywilnego (prawo hotelarza do zatrzymania rzeczy gościa dopóki nie uregulował należności za wynajem)
Nie mamy prawa zwalczać czynów zabronionych przy pomocy czynów zabronionych.
Zakres sytuacji w których możemy korzystać z zasady samopomocy jest bardzo wąski, ograniczony odpowiednimi przepisami. Z tego wynika, że musi istnieć zasada obligatoryjnego udzielania pomocy prawnej przez odpowiednie organy.
Zasada obligatoryjnego udzielania pomocy przez odpowiednie organy
Jeszcze w XIX w. zasada obligatoryjnego udzielania pomocy nie była oczywista. Zasada obligatoryjnego udzielania ochrony prawnej polega na tym, że sąd musi rozstrzygnąć sprawę nawet jeśli jest ona bardzo trudna do rozstrzygnięcia. Ochrona prawna udzielana jest obecnie nawet wtedy, gdy nikt o to nie prosi.
Zasada legalizmu
Organy ścigania (np. policja, prokuratura) muszą wszcząć postępowanie karne, gdy przestępstwo jest ścigane z urzędu w sytuacji, gdy dotrze do nich wiadomość o popełnieniu przestępstwa. Nawet jeśli pokrzywdzony nie życzy sobie wszczęcia postępowania odpowiednie organy muszą sprawę wyjaśnić jeśli dowiedziały się o sprawie. Zasada ta ma zapobiec samosądom, które są niesprawiedliwe i bezprawne.
Zasada oportunizmu
Prokuratura nie musi wszcząć postępowania, gdy nie ma interesu publicznego w ściganiu danego czynu. Zasada oportunizmu istnieje tylko w niektórych krajach.
Cele ochrony prawnej
1