POJĘCIE I ZAKRES
MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH
Mikroekonomia - koncentruje się na badaniu zasad gospodarowania w skali przedsiębiorstwa
Makroekonomia - skupia uwagę na badaniu zasad gospodarowania w skali kraju
Międzynarodowe stosunki gospodarcze - kładą nacisk na powiązania miedzy przedsiębiorstwami, krajami i grupami krajów, występujące w skali międzynarodowej.
Nauka o międzynarodowych stosunkach gospodarczych składa się z dwóch podstawowych części: teorii międzynarodowych stosunków gospodarczych oraz międzynarodowej polityki ekonomicznej.
TEORIA MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH
Prawa uniwersalne
Zasada przewagi względnej (Ricardo)
Teoria mnożnika eksportowego
Prawa specyficzne
Powiązania towarowe - odmienność handlu surowcami i żywnością w porównaniu z handlem wyrobami przemysłowymi, w tym zwłaszcza podzespołami, zespołami i częściami; te ostatnie dominują współcześnie w handlu wzajemnym krajów rozwiniętych gospodarczo, w efekcie czego handel ten coraz bardziej różni się od tradycyjnie rozumianych powiązań towarowych, obejmujących głównie wyroby nisko przetworzone.
Międzynarodowy przepływ usług - prawa te są słabo zbadane, jest to bowiem nowa, dynamicznie rozwijająca się forma powiązań rzeczowych, zapoczątkowanych w połowie XX stulecia.
Przepływ czynników produkcji - zasobów pracy, kapitału i technologii
Powiązania instytucjonalno-pieniężne - dynamiczny rozwój teorii
MIĘDZYNARODOWA POLITYKA GOSPODARCZA
Zagraniczna polityka gospodarcza - zasadniczą uwagę poświęca analizie celów, środków i narzędzi stosowanych przez pojedyncze kraje w procesie rozwoju stosunków międzynarodowych
Cel: odpowiedź na pytanie, jakie działania powinien podjąć kraj, aby zmaksymalizować swoje korzyści płynące z rozwoju stosunków gospodarczych z zagranicą.
Środki: odpowiedź na pytanie, w jakiej części środki niezbędne do osiągnięcia celów powinny pochodzić z zasobów własnych, w jakiej zaś z kredytów i innych źródeł.
Narzędzia: polityka kursu walutowego, polityka monetarna, polityka stopy procentowej, polityka podatkowa, instrumenty taryfowe, parotaryfowe i pozataryfowe.
Międzynarodowa polityka gospodarcza - koncentruje się na ocenie metod koordynacji stosunków międzynarodowych przez grupę państw lub w skali globalnej.
W celu uzgodnienia kierunków tej polityki oraz prowadzenia wspólnej polityki w skali międzynarodowej, badane są różnice między poszczególnymi formami międzynarodowej polityki ekonomicznej oraz wpływ tych form na korzyści czerpane ze współpracy międzynarodowej przez poszczególne kraje i grupy krajów.
Istotna jest analiza podmiotów kształtujących międzynarodową politykę gospodarczą w skali grup krajów, regionów geograficznych i skali globalnej. Szczególnym przypadkiem takiej polityki jest integracja regionalna.
Międzynarodowe stosunki gospodarcze poświęcają także dużo uwagi organizacjom międzynarodowym jako podmiotom międzynarodowej polityki gospodarczej.
Międzynarodowe stosunki gospodarcze analizują także problemy globalne, oddziałujące na stosunki kraj-zagranica w sposób całkowicie autonomiczny, niezależny od podmiotów uczestniczących w stosunkach międzynarodowych. Do zjawisk globalnych zaliczane są: szybki, ale nierównomierny rozwój demograficzny, zadłużenie międzynarodowe, zanieczyszczenie środowiska naturalnego, rewolucja techniczna itp.
Obecnie międzynarodowe stosunki gospodarcze są - obok makroekonomii i mikroekonomii - jedną z najbardziej rozwiniętych dyscyplin nauk ekonomicznych w Polsce.
MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY
Międzynarodowy podział pracy - ma miejsce wówczas, gdy jego uczestnicy znajdują się w więcej niż w jednym kraju (lub mają charakter transnarodowy) i wykazują trwałe zainteresowanie rozwojem produkcji pod kątem potrzeb obrotu międzynarodowego. Wykształcił się on w następstwie społecznego podziału pracy, mającego początkowo charakter lokalny. Gdy rynki lokalne okazały się zbyt ciasne w stosunku do potrzeb rozwijającej się produkcji, wystąpiły tendencje do szukania nowych partnerów najpierw w granicach poszczególnych krajów, następnie zaś w skali międzynarodowej.
O międzynarodowym podziale pracy możemy mówić wtedy, gdy ma on charakter strukturalny, a więc gdy jest - z jednej strony - wynikiem różnic w strukturach gospodarczych, z drugiej zaś - służy dynamicznemu dopasowaniu tych struktur do potrzeb współpracujących krajów.
CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY
Czynniki strukturalne
różnice w zasobach bogactw naturalnych (kopaliny, ziemia uprawna), warunki klimatyczne, położenie geograficzne, stopień uprzemysłowienia i postępu technicznego;
różnice w zasobach i wydajności pracy (kraje bogate w zasoby pracy specjalizowały się w produkcji i eksporcie wyrobów pracochłonnych);
różnice w zasobach kapitału - stanowią współcześnie jeden z najważniejszych czynników determinujących strukturę międzynarodowego podziału pracy. Kraje posiadające obfite zasoby tego czynnika produkcji mogą specjalizować się w produkcji kapitałochłonnej, co w przeważającej części przypadków wiąże się z produkcją nowoczesną, o dużej dozie postępu technicznego - są to kraje zaawansowane gospodarczo, o rozwiniętym przemyśle. Kraje ubogo wyposażone w kapitał są zmuszone do specjalizowania się w produkcji kapitałooszczędnej - są to kraje słabo uprzemysłowione.
Czynniki techniczno-technologiczne
Rewolucja naukowo-techniczna spowodowała:
zastąpienie tradycyjnych kryteriów kształtowania kierunków międzynarodowego podziału pracy czyli różnic w zasobach czynników produkcji różnicami w wydajności pracy i kapitału;
zmniejszenie roli krajów, mających przewagę w zasobach czynników produkcji, wzrost roli krajów aktywnie uczestniczących w rozwoju nauki i techniki;
nauka i technika wyznaczają nowe kierunki rozwoju gospodarczego, maleje udział odkryć przypadkowych;
wysokie koszty przeobrażeń naukowo-technicznych, dlatego uczestnikami tych przeobrażeń mogą być przede wszystkim kraje bogate, o rozwiniętej infrastrukturze naukowo-technicznej.
Współpraca naukowo-techniczna:
wymiana informacji naukowo-technicznej,
specjalizacja i kooperacja w badaniach naukowych,
wspólne badania naukowo-techniczne.
Czynniki instytucjonalne
ustrój polityczny:
demokratyczny - sprzyja długookresowemu zaangażowaniu kraju w międzynarodowy podział pracy;
autorytarny.
polityka gospodarcza - w ustroju demokratycznym sprzyja zaangażowaniu kraju w międzynarodowy podział pracy, ma charakter krótko i średniookresowy;
traktaty i umowy międzynarodowe:
porozumienia wielostronne, stanowią podstawę działalności organizacji międzynarodowych (WTO, MFW, Bank Światowy itp.);
umowy dwustronne - mają ograniczony zakres oddziaływania, obejmują dwa kraje i dotyczą na ogół wybranych zagadnień współpracy międzynarodowej (wymiany towarowej, współpracy inwestycyjnej itp.).
Czynniki koniunkturalne
mają charakter krótkookresowy i są związane z wahaniami relacji popyt-podaż na rynku międzynarodowym;
w okresie dobrej koniunktury, szybko rosnącego popytu, pojawiają się tendencje do rozwoju handlu międzynarodowego i innych form współpracy międzynarodowej.
6