Zasady tworzenia i stosowania prawa
WYKŁAD 7 07.04.2008
TYPY TWORZENIA PRAWA
TYP WOLUNTARYSTYCZNY - odpowiada prawu represyjnemu
Tworzenie prawa jest instrumentem sprawowania władzy politycznej w skali makro i mikro społecznej
Tworzenie prawa instytucją tworzącym je i grupom politycznym kontrolującym je do realizacji założonych przez nie celów
Prawa jednostki podlegają ochronie tylko o tyle, o ile nie stoi to w sprzeczności z założeniami władzy politycznej (bardzo słaba ochrona)
Faktyczna inicjatywa prawodawcza skupiona jest w ośrodkach decyzyjnych władzy politycznej, ewentualnie jest delegowana na inne podmioty, ale takie które są zdolne zrealizować jedynie wytyczne tej władzy
Społeczeństwo faktycznie pozbawione jest wpływu na treść i sposób tworzenia prawa ( a przynajmniej ma ograniczone możliwości - brak bowiem instytucjonalnych środków kontroli sposobów tworzenia prawa i jego rezultatów
Wszystkie uprawnienia tworzenia prawa skupione są w ośrodku decyzyjnym władzy politycznej
Brak wyraźnych reguł wyznaczających kompetencje prawodawcze i brak wyraźnych reguł delegowania tych kompetencji
Nie jest jasne, które organy i w jaki sposób mogą tworzyć prawo oraz wydawać określonego typu akty normatywne
Brak wskazania materii jaka może być regulowana określona forma aktu normatywnego
Nie jest wskazana materia ustawowa
Rozchwiana koncepcja źródeł prawa
Społeczeństwo i cała struktura państwa maja funkcjonować zgodnie z założona przez władzę polityczną wizją rozwoju społeczeństwa, a prawo jest instrumentem do realizacji tej wizji
Władza polityczna nie liczy się z wartościami akceptowanymi społecznie, a nawet obiektywnymi relacjami przyczynowo-skutkowymi realizując swoje cele, wizje
Wszystkie te ułomności nie sa wynikiem błędu ale są zamierzone - pozwala to manipulować władzy politycznej procesem tworzenia prawa
Przymus jest najważniejszą forma, która pozwala egzekwować prawo
Odrzuca się uzgodnienia jako element, który mógłby wpływać na formę i treść prawa
TYP LEGALISTYCZNY - odpowiada prawu autonomicznemu
Tworzenie prawa przestaje być tylko instrumentem służącym władzy politycznej
Decentralizacja faktycznej inicjatywy prawodawczej
Społeczeństwo ma wpływ na treść i formę tworzenia prawa
Na pierwszym poziomie prawa mamy do czynienia z wyraźnymi regułami kompetencji prawodawczej, delegowania / subdelegowania kompetencji
Proces tworzenia prawa odbywa się w ściśle zdefiniowanych prawem procedurach
Procedury te określają tryb przygotowania projektów aktów normatywnych, czy tez sposób ich realizowania
Formalizacja procesu tworzenia prawa uznawana jest za warunek praworządności
Prawodawstwo - rodzaj działań politycznych, które mają być realizowane tylko w ramach wyznaczonych samo prawo. Prawo ma realizować cele podzielane społecznie i cele zgodne z wartościami samego prawa
Podstawową wartością prawa jest praworządność i bezpieczeństwo prawa
Prawo ściśle reguluje działalność politycznych organizacji i instytucji, które SA uczestnikami procesu tworzenia prawa
Na pierwszym poziomie tworzenia prawa wyrażone są prawa i wolności obywatelskie - są one zabezpieczone na drugim poziomie tworzenia prawa
Dążenie do zachowania ścisłego powiązania aksjologicznego, funkcjonalnego,, instrumentalnego między pierwszym, a drugim poziomem tworzenia prawa
Pierwszy poziom tworzenia prawa - „ Normatywny katalog praw jednostki ” . Jest to katalog dóbr i wartości tradycyjnych np. prawo do życia, prawo do wolności i równości, prawo do własności prywatnej
FUNKCJE NORMATYWNEGO KATALOGU PRAW JEDNOSTKI
OBRONNA - te prawa jednostki wyznaczają granice ingerencji władzy wobec jednostki. Zapewniają te prawa jednostce autonomie w życiu prywatnym, gospodarczym, politycznym
ETYCZNA - wyznacza system wartości, chronionych przez prawo, które integrują społeczeństwo i prawo
POLITYCZNA - pozwala określić formy wpływu obywateli na treść prawa i formę tworzenia prawa
SPOŁECZNY TYP - odpowiada prawu responsywnemu
Tworzenie prawa służy poddaniu procesów społecznych ograniczonej kontroli ze strony podmiotów społecznych w różnych autonomicznych sferach życia społecznego
Tworzenie prawa w tych sferach odbywa się w formie negocjacyjnej
Dominuje negocjacyjna forma tworzenia prawa
Prawo jest rezultatem umów zawieranych między władzą, a tymi podmiotami społecznymi (np. organizacje, fundacje, związki zawodowe)
Obowiązującym źródłem prawa są umowy społeczne ???
Odpowiedzialność za rozwiązywanie wielu problemów społecznych zostaje przejęta przez te podmioty społeczne, które funkcjonują poza aparatem państwowym ( wcześniej spoczywała na władzy politycznej)
Brak nadmiernego interwencjonalizmu państwowego bo władza polityczna staje się partnerem rokowym
Podstawową wartością realizowaną jest społeczny normatywny konsensus, jest on ważniejszy od procedur tworzenia prawa
Przymus zastąpiony przez samo ograniczające się zobowiązania podmiotów społecznych
Model rozwojowy prawa powstał w drugiej połowie XX wieku.
Podobną koncepcję mieliśmy w literaturze polskiej pod koniec XIX wieku i początku XX wieku
LEON PETRAŻYCKI - polski badacz prawa, zauważył, że prawo się zmienia ale i zmienia się ludzka psychika. Między tymi zmianami zachodzi pewien związek - prawo oddziałuje na postępowanie indywidualne i masowe, sprawia że rozwija się psychika, a ten rozwój pozwala na zmiany prawa. Te zmiany w prawie wykazują pewne tendencje. Te tendencje zachodzą z różnymi komplikacjami, czasem z zahamowaniami ale zawsze w tych samych kierunkach
TENDENCJE W PRAWIE WEDŁUG PETRAŻYCKIEGO
Do wzrostu wymagań - prawo wymaga od człowieka coraz więcej. Przejawia się to przez zwiększenie katalogu czynów zakazanych i nakazanych
Do zmniejszania się presji motywacyjnych - dziś to samo postępowanie co dawniej można osiągnąć za pomocą mniejszej presji na motywację społeczeństwa. Prawo wywiera coraz mniejszą presję np. zmniejszenie ilościowe i jakościowe kar
Do zmiany pobudek - w trakcie swojego rozwoju prawo w celu osiągnięcia tego samego postępowania gra na coraz większych pobudkach. Oddziałuje na coraz szlachetniejsze elementy ludzkiego charakteru - dzięki temu prawo może wymagać coraz więcej przy mniejszym stopniu karania
WNIOSEK
Jeśli te tendencje będą dalej postępowały będziemy dążyć do pewnego ideału.
Tym ideałem jest społeczeństwo, w którym istnieje „ czynna miłość bliźniego ”
Dopóki nie zostanie ten ideał zrealizowany to zwłaszcza prawnicy pełnia w społeczeństwie szczególna rolę - powinni poświęcać się przybliżaniu tego ideału, eliminowaniu zła społecznego. Narzędziem do tego miała być polityka prawna.
Petrażycki nie zgadzał się z tezą, że prawo tylko odzwierciedla stosunki społeczne, a nie je zmienia. Uważał, że prawo powinno być wykorzystywane do dokonywania planowych zmian w życiu społecznym.
POLITYKA PRAWA WEDŁUG PETRAŻYCKIEGO
Polityka prawa to nauka praktyczna złożona z wypowiedzi sądów, które zalecają/odrzucają pewne zachowanie jako środek osiągnięcia określonych celów.
Nauka ta :
Wyjaśniałaby następstwa, których należy się spodziewać wprowadzając pewne normy prawne
Wprowadzałaby takie zasady, których wprowadzenie do systemu prawnego stałoby się przyczyną pożądanego efektu
FUNKCJE PRAWA I POLITYKI PRAWA
Motywacyjna - miały w sposób racjonalny kierować postępowaniem indywidualnym i masowym za pomocą odpowiedniej motywacji prawnej
Wychowawcza - miały służyć doskonaleniu ludzkiej psychiki poprzez uczynienie jej wolna od antyspołecznych skłonności i bogata w dobre nawyki
Polityka prawa miała się posługiwać dyrektywami celowościowymi - mają one charakter względny tzn. powinny być dostosowane do konkretnych warunków w jakich miałyby działać.
Polityka prawa musi brać pod uwagę wiele czynników np. społecznych, gospodarczych, moralnych
3