Rozmnażane roślin za pomocą organów pochodzenia pędowego i korzeniowego.

Geofity:

- rośliny zielne, których części nadziemne zamierają pod koniec okresu wegetacyjnego,

- zimują w postaci organów spoczynkowych (np. cebule, bulwy), z których wiosną następnego roku wybijają pędy,

- rośliny przystosowały się do zmiennych warunków klimatycznych: zima - lato, pora sucha - deszczowa.

Funkcje cebul, bulw, kłączy:

- magazynowanie substancji zapasowych na okres niekorzystnych warunków do wzrostu,

- rozmnażany przez podział lub oddzielanie organów potomnych.

Modyfikacje pędów podziemnych:

- cebule,

- bulwy pędowe,

- bulwy hypokotylowe,

- rozłogi.

Cebule:

- tworzą głównie jednoliścienne: liliowate, amarylkowate, kosaćcowate,

- skrócony pęd podziemny tzw. piętka, na którym osadzone są mięsiste łuski (przekształcone liścienie) zawierające substancje zapasowe,

- pomiędzy łuskami pęki boczne - cebule potomne,

- pąk kwiatostanowy z pąka szczytowego na piętce.

Rodzaje cebul:

- osłonięte: okryte suchymi łuskami (chronią przed wysychaniem i uszkodzeniami) tulipan, narcyz, hiacynt,

- nieosłonięte: brak zewnętrznych łusek, lilia, korona cesarska.

Długość życia cebul:

- jednoroczne: powstaję, co roku z pęków znajdujących się w kątach łusek cebul matecznych, tulipan,

- wieloletnie: z wierzchołków wzrostu wyrastają nowe łuski, które zastępują obumierające łuski zewnętrzne, lilia, hiacynt, narcyz.

Sposoby rozmnażania:

- odejmowanie cebul przybyszowych powstających samoczynnie, tulipan, lilia,

- odejmowanie cebul przybyszowych powstających przez stymulowanie ich rozwoju przez nacinanie piętki, hiacynt (związane ze zjawiskiem dominacji wierzchołkowej - rośliny intensywnie rosną na wielkość),

- dzielenie cebul na części i sporządzanie sadzonek:

→ sadzonki 3 - 4 łuskowe: hiacynt, narcyz,

→ sadzonki 2 łuskowe: hiacynt, nerina,

→ sadzonki 1 łuskowe lub fragmenty łusek: lilia,

- sadzonkowanie liści roślin uprawianych w szklarni: szafirek, przebiśnieg,

- odejmowanie cebul wyrastających na pędzie (lilie długo-kwiatowe) lub w pochwach liści (lilie tygrysie).

Bulwy:

- powstają w wyniku zgrubienia pędu części podliścieniowej lub korzeni,

- pędowe, hypokotylowe, korzeniowe.

Bulwy pędowe:

- powstają w wyniku zgrubienia dolnej części pędu, organy jednoroczne,

- otoczone są suchymi łuskami (podstawami liści), które chronią przed utratą wody i uszkodzeniami,

- mają wyraźnie zaznaczone węzły i międzywęźla,

- pąk szczytowy na górze bulwy, a pąki śpiące w węzłach,

- wytwarzają dwa typy korzeni,

- przykłady: mieczyk, krokus, zimowit, frezja, topinambur.

Bulwy hypokotylowe:

- powstają w wyniku zgrubienia części podliścieniowej (hypokotylu),

- organy wieloletnie powiększające się z roku na rok swoją objętość, masę i ilość pąków,

- w górnej części bulwy wytwarzane są pąki, a w dolnej korzenie,

- begonia bulwiasta, cyklamen, rzepa.

Bulwy korzeniowe:

- powstają w wyniku zgrubienia bocznych korzeni,

- pod względem budowy morfologicznej i anatomicznej przypominają korzenie,

- nie występują na nich zawiązki liści oraz węzły i międzywęźla,

- pąki, z których wyrastają pędy znajdują się tylko na karpie,

- organy jednoroczne, pozostające zima w okresie spoczynku,

- nowe bulwy następne pojawiają się pod koniec okresu wegetacji,

- nagromadzone w bulwach substancje zapasowe zostają zużyte przez rośliny w momencie rozpoczęcia wzrostu wiosną, a organy następnie zanikają,

- przykłady: dalia, storczyk gruntowy, jaskier bulwkowy, ziarnopłon wiosenny.

Sposoby rozmnażania:

- podział bulw na fragmenty, każda samodzielna musi zawierać kilka pąków,

- sadzonkowanie pędów wyrastających z bulw.

Kłącza:

- zmodyfikowane pędy podziemne (przekształcona łodyga),

- organy wieloletnie występujące u bylin,

- posiadają węzły i międzywęźla,

- korzenie i liście wyrastają z paka wierzchołkowego lub pąków bocznych,

- budowa segmentowa (ślady po zaschniętych liściach).

Typy kłączy:

- pachymorficzne: zgrubiałe i mięsiste, tworzące system krótkich odgałęzień, wzrost ograniczony (kończy się w momencie wytworzenia kwiatu), irys, paciorecznik, imbir,

- leptomorficzne: cienkie i długie, wzrost nieograniczony (pąki szczytowe i boczne nie zamierają - szybkie rozrastanie), konwalia, storczyk, jeżogłówka.

Sposoby rozmnażania:

- termin: wczesna wiosna lub jesień,

- podział kłączy przez odcięcie lub oderwanie ich w miejscu rozgałęzienia,

- podział lub pocięcie kłaczy na fragmenty zawierające kilka pęków.

Rozłogi:

- zmodyfikowane pędy nadziemne,

- posiadają węzły i międzywęźla,

- korzenie i liście wyrastają z węzłów,

- rośliny potomne wyrastają z paków śpiących znajdujących się u podstawy zredukowanych liści na węzłach,

- ukorzenienie sadzonek po zetknięciu z podłożem,

- truskawka, fiołek, paproć, skalnica.

Korzenie marchwiaste:

- organy wieloletnie,

- silnie zgrubiały korzeń palowy z hipokotylem i rozrośniętymi nasadami pąków,

- długość korzeni do 1,5 m,

- rośliny długowieczne,

- piwonia, gipsówka, mak wschodni, mikołajek.

Sposoby rozmnażania:

- termin: późne lato (VIII), jesień, wiosna,

- podział karp matecznych na fragmenty (piwonia),

- sporządzanie sadzonek korzeniowych (mikołajek, mak wschodni).

Okulizacja.

Polega na połączeniu ze sobą i zrośnięciu części 2 roślin, czasem 3 w 1 organ:

- blisko ze sobą spokrewnionych (należących do tej samej rodziny, rodzaju: głóg - kruszyna kaukaska, grusza - pigwa),

- o podobnej budowie wewnętrznej.

W procesie łączenia uczestniczy:

- podkładka: stanowi w nowo powstałej roślinie system korzeniowy i cześć pnia (element szczepiony),

- odmiana szlachetna: roślina użytkowa - pień i korona, sadownicze - owoce, ozdobne - wygląd, (część zaszczepiona).

Podkładka:

- roślina wolno rosnąca lub hodowlana, np. odmiana szlachetna, (sosna zwyczajna, antonówka zwyczajna),

- generatywna - siewka ukorzeniona,

- wegetatywna - ukorzeniona sadzonka,

- nieukorzeniona sadzonka,

- fragment korzenia.

Odmiana szlachetna:

- wyselekcjonowana roślina pod kątem pewnych cech użytkowych,

- jabłoń odm. Jonagold, wiśnia odm. Łutówka, sosna czarna odm. Brepo.

Jakie cechy może zmieniać lub modyfikować podkładka?:

- siłę wzrostu roślin (rozmiary),

- długość życia,

- długość okresu wegetacji,

- okres wchodzenia w owocowanie,

- obfitość kwitnienia i owocowania,

- odporność na niskie temp.,

- odporność na choroby i szkodniki,

- wielkość, wygląd i smak owoców.

Typy podkładek - siła wzrostu:

- superkarłowe,

- karłowe,

- półkarłowe,

- silnie rosnące,

- bardzo silnie rosnące.

Odmiana szlachetna w rozmnażaniu heterowegetatywnym występuje w postaci:

- fragmentu pędu tzw. zraza - szczepienie,

- tarczki okulizacyjnej - okulizacja.

Zrazy:

- pobiera się z rośliny matecznej (sadów zraźnikowych) o cechach typowych dla danej odmiany lub formy,

- pędy wykorzystywane na zrazy to najczęściej: pędy jednoroczne (dobrze ulistnione), zeszłoroczne (w stanie bezlistnym), pędy 2 lub 3 letnie.

Metody rozmnażania heterowegetatywnego:

- okulizacja,

- szczepienie.

Okulizacja:

- połączenie odmiany szlachetnej w postaci tarczki okulizacyjnej z podkładką,

- rozmnażamy głównie rośliny liściaste,

- tarczka okulizacyjna to kawałek drewna, kory z pękiem śpiącym odm. szlachetnej.

Miejsce okulizacji:

- silnie rosnące gatunki odmiany o prostych pędach uszlachetnia się w rejonie szyjki korzeniowej jednym oczkiem,

→ róże - na szyjce korzeniowej,

→ drzewa owocowe od 5 do 25 cm,

- odmiany słabo rosnące o zwisających gałęziach i niewytwarzające przewodnika uszlachetnia się wysoko na pniu zakładając zazwyczaj 2 pąki,

→ drzewa alejowe 180 - 250 cm,

→ pienne formy krzewów powyżej 100 cm.

Terminy okulizacji:

- „śpiące oczko” okulizacja wykonywana w późnym terminie, pęd odmiany szlachetnej wybija z oczka po przezimowaniu wiosną następnego roku,

→ od czerwca do końca sierpnia,

- „żywe oczko” okulizacja wiosną, pęd odmiany szlachetnej wybija z oczka w tym samym roku,

→ od połowy kwietnia do połowy maja.

Metody okulizacji:

- niektóre metody wymagają, tzw. aktywności miazgi - jest to okres, w którym kora po nacięciu łatwo odchodzi od drewna i zależy od: gatunku i odmiany, warunków pogodowych, jakości podkładek i zrazów, zabiegów agrotechnicznych,

• na przystawkę tzw. -,,chip-budding”:

- metoda uniwersalna,

- stosowana u wielu gatunków,

- nie wymaga aktywności miazgi,

- stosowana wiosna i latem,

• w literę T:

- wymaga aktywności miazgi,

- stosowana latem,

- polecana dla wielu gatunków,

• w odwróconą literę T:

- wymaga aktywności miazgi,

- stosowana latem w rejonach o dużej ilości opadów i gatunków, które „płaczą”,

• na krzyż:

- wymaga aktywności miazgi,

- stosowana u roślin o dużych odstających pąkach, np. kasztanowce,

• w literę X:

- wymaga aktywności miazgi,

• w „dudkę” okulizacja pierścieniowa:

- wymaga aktywności miazgi,

- stosowana u roślin o dużych mocno przylegających pąkach do pędów.

Warunki przyrastania oczek:

- intensywny wzrost podkładek,

- dociśnięcie tarczki do pnia,

- zabezpieczenie przed zalaniem,

- sprzyjające warunki pogodowe.

Efektywność okulizacji:

- umiejętności okulizującego,

- ostre narzędzie,

- higiena zabiegu,

- wysoka jakość zrazów i podkładek,

- warunki pogodowe.

Przyjęcie oczek sprawdza się po ok. 21 dniach po okulizacji.

Szczepienie.

Różnice między okulizacją a szczepieniem:

- technika zabiegu,

- postać odmiany szlachetnej (tarczka okulizacyjna, kawałek zrazu),

- terminy: okulizacja - lato, szczepienie - zima (01 - 03), późne lato,

- okulizacja na podkładkach rosnących, posadzonych do gruntu,

- szczepienie na podkładkach rosnących, w stanie uśpienie, posadzonych i nie-, ukorzenionych i nie-,

- rośliny iglaste tylko szczepimy.

Szczep - połączenie podkładki z odmianą szlachetną.

Podkładki:

• liściaste:

◦ drzewa owocowe, np.:

- śliwa, morela - węgierka wangenzaima,

- wiśnia - antypka,

- grusza - grusza kaukaska,

◦ rośliny ozdobne:

- głóg - głód dwuszyjkowy,

- oliwnik - oliwnik baldaszkowaty,

- pigwowiec japoński - pigwa pospolita,

- dereń - dereń właściwy, dereń świdwa,

- klon - klon pospolity,

- jesion - jesion wyniosły, jesion mannowy, dla odmian o ozdobnych kwiatach,

- jaśmin nagokwiatowy - jaśmin pospolity,

- bez - lilak pospolity,

- jarzębina - jarząb pospolity, jarzab maczny,

- wiąz - wiąz szypułkowy, wiąz holenderski, dla form zwisających i kulistych

- róża - róża dzika (szypszyna), róża wielokwiatowa

- kasztanowiec - kasztan zwyczajny,

◦ iglaste: jako podkładki wykorzystuje się najczęściej siewki pospolitych gatunków, rzadziej ukorzenione sadzonki,

- sosna (2 lub 3-letnie siewki): sosna pospolita dla form 2 i 3 igielnych, sosna wejmutka dla form 5 igielnych,

- świerki (siewki 3-letnie) świerk pospolity,

- jodła (siewki 3-letnie) jodła pospolita,

- modrzew: formy niskopienne (siewki 3-letnie), formy wysokie (siewki 5-letnie), modrzew europejski, modrzew japoński,

- cyprysik (siewki lub ukorzenione 2-letnie sadzonki) żywotnik wschodni,

- jałowiec (siewki lub sadzonki) jałowiec wirginijski,

- choina (siewki 3-letnie) choina kanadyjska.

Terminy szczepienia:

• iglaste:

- szczepienie zimowe (luty - marzec), w pierwszej kolejności: sosna, potem świerk, jałowiec, jodła, cyprysik, modrzew, na końcu jodła koreańska,

- późne lato (sierpień - wrzesień), najczęściej w tym terminie szczepi się świerki,

• liściaste:

- szczepienie zimowe (koniec stycznia - początek kwietnia), w pierwszej kolejności: grad, leszczyna, potem klon, irga, brzoza, buk,

- lato (druga połowa) większość gatunków liściastych.

Sposoby szczepienia:

• przystawka boczna:

- podstawowa metoda szczepienia roślin iglastych, a także wielu gatunków liściastych,

- wykonywana, gdy oba komponenty są podobnej grubości, bądź zraz jest niewiele cieńszy od podkładki,

- przy szczepieniu często komponenty smaruje się pastą do szczepień (maść ogrodnicza - substancje wzrostowe ułatwiające zrastanie),

- komponenty zawiązuje się folią lub innym wiązadłem,

- niekiedy stosuje się woskowanie miejsc szczepienia, zabezpiecza się woskiem w celu ograniczenia parowania, aby zwiększyć mechaniczną odporność na wypadanie,

• przez stosowanie:

- gatunki liściaste w terminie zimowym,

- na podkładkach nieukorzenionych lub zadoniczkowanych i podpędzonych,

- oba komponenty powinny mieć podobne grubości,

- jedną z modyfikacji jest szczepienie przez stosowanie z języczkiem (języczek - dodatkowe w środku nacięcie), języczek zwiększa mechaniczną odporność na uszkodzenia szczepów (daje większą stabilność),

• w szparę boczną:

- szczepimy głównie: rośliny iglaste, czasem gatunki liściaste o miękkim drewnie, np. bez, winobluszcze,

- stosuje się, gdy różnice w grubości podkładki i zraza są duże,

- u roślin iglastych nie stosuje się maści do szczepienia,

- jednym z najważniejszych procesów zrastania komponentów jest temp. im wyższa tym proces zachodzi szybciej,

• w klin, tzw. sarnią nóżkę:

- głównie liściaste pod osłonami,

- gdy zaraz ma co najmniej dwukrotnie mniejszą średnice niż podkładka,

- metodę tę stosuje się do przeszczepiania starych drzew,

• szczepienie za korę - kożuchowanie:

- rośliny liściaste,

- po rozpoczęciu wegetacji (aktywność miazgi) podkładki muszą rozpocząć wzrost,

• przez zbliżenie - ablaktacja,

- przy szczepieniu roślin liściastych, słabo rosnących o długich dekoracyjnych pędach,

- wokół roślin matecznych umieszcza się podkładki w doniczkach lub wysadza w ich otoczeniu,

• szczepienie w rozszczep:

- rośliny iglaste, rzadziej liściaste,

- różnice w grubości podkładki i zrazu są niewielkie,

- ścinamy wierzchołkową część podkładki, rozciąć nożem na pół na długość kilku cm, w uzyskany rozstęp wkładamy klinowato zacięty z obu stron zraz zawiązać folią.

Przykłady:

- sosna: III-IV, na przystawkę boczną, w rozszczep, na podkładkach rosnących,

- świerk: VII-IX, II-III, w szparę boczną, na przystawkę boczną,

- jodła: VIII, III-IV na przystawkę boczną,

- głóg: III-IV, przez stosowanie, w klin,

- powojnik: I-II, szczepienie w korzeń, na przystawkę boczna, w szparę boczną,

- róża: XII-IV, szczepienie za korę w szklarni,

- magnolia: I-II, VII-IX, na przystawkę boczną.

---