Wykład X
Erozja i akumulacja morska
Ruch wody spowodowany jest:
- wiatrem (falowanie i prądy morskie)
- siłą przyciągania Księżyca i Słońca (przypływy i odpływy)
Falowanie - jest przejawem współdziałania morza z atmosferą. Wywołane jest przez wiatr i przejawia się kolistym ruchem cząstek wody. Zbliżając się do brzegu, fala załamuje się lub spiętrza na linii lądu i „atakuje” brzeg.
Pływy - wielkość pływów zmienia się wraz ze zmianą położenia Ziemi w stosunku do Księżyca i Słońca. Najsilniejsze pływy występują w czasie pełni i nowiu, kiedy Ziemia, Księżyc i Słońce znajdują się w jednej linii. Jest to tzw. przypływ syzygijny, powtarzający się co 14 dni. Podczas pierwszej i ostatniej kwadry siły przyciągania Księżyca i Słońca działają w różnych kierunkach. Występują wówczas małe pływy zwane kwadraturowymi.
Prądy morskie - czyli przemieszczanie się ogromnych mas wody w określonym kierunku spowodowane przez wiatry wiejące ze stałych kierunków, różnicę gęstości wody ciepłej ze strefy klimatu gorącego i zimnej z obszarów polarnych, a także przez ruch obrotowy Ziemi. Przy powierzchni oceanów płyną od równika ku biegunom masy ciepłych wód.
Erozja morska przebiega najszybciej na wybrzeżach i na dnie w pobliżu brzegów. Spowodowana jest:
- falowaniem (morza zamknięte)
- pływami (oceany)
Wielkość erozji zależy od:
- siły falowania
- wielkości pływów
- prędkości prądów morskich
- konfiguracji wybrzeża
- budowy geologicznej strefy brzegowej
Abrazja - kruszenie, ścieranie, rozdrabnianie materiału skalnego. W skutek podcinania brzegu i osuwania tworzy się klif (faleza).
Transport materiału - materiał przemieszcza się w kierunku prostopadłym i równoległym do linii brzegowej. W skutek przemieszczania materiału powstają formy akumulacyjne:
- mielizny
- bariery
- plaże
Na niektórych wybrzeżach występują piaszczyste bariery oddzielające laguny od otwartego morza. Bariery powstają na wybrzeżach, gdzie pływy są stosunkowo niewielkie, dno morza ma nieduże równomierne nachylenie i istnieje stała, obfita dostawa piasku. Wzdłuż od bariery ciągnie się pas wydm eolicznych a od strony laguny rozwijają się stożki przelewowe. Laguny na ogół są płytkie. W klimacie wilgotnym osadzają się w nich zwykle muły, z dużą ilością substancji organicznych (głównie roślinnych). W klimacie gorącym także tworzą się ewaporaty i osady węglanowe, w tym także stromotolity, czyli charakterystyczne struktury biosedymentacyjne, powstające przy udziale sinic.
Sedymentacja morska
Pochodzenie osadów morskich:
- terygeniczne
- orogeniczne
- chemiczne
- wulkaniczne
Strefy sedymentacyjne w zależności od odległości od brzegów:
- litoralna (brzegowa)
- nerytyczna (do około 200m)
- batialna (do 4000m)
- abisalna (abysalna) (4000-6500m)
- hadalna (rowy oceaniczne)
Osady terygeniczne:
- na szelfach w strefie litoralnej gromadzi się materiał transportowany przez rzeki
- na skłonie kontynentalnym - osady fliszowe
- wokół kontynentów pokrytych lądolodem - słabo wysortowane osady morsko-lodowcowe
Osady organiczne:
- płytkie strefy - wapienie rafowe. Tworzą je szczątki koralowców, glonów, szkarłupni, małży, ślimaków.
- głębokie morze - muł globigerynowy (otwornice), muł pteropodowy (skrzydłonogi), muł radiolariowy (radiolarie), muł okrzemkowy (okrzemki)
Osady chemiczne:
- w zatokach, strefach przybrzeżnych - wytrącanie rozpuszczalnych soli. Powstają ewaporaty wapienne, dolomity, gipsy, anhydryty, sole kamienne, sole potasowe, sole magnezowe.
- w wodach burzliwych, przemysłowych CaCO3 - wapienie oolitowe
- na szelfach, przy wstępujących prądach oceanicznych - konkrecje fosforytowe
Struktury sedymentacyjne:
- warstwowanie poziome - gdy nie ma ruch przy dnie
- warstwowanie przekątne - wały brzegowe, plaże
- warstwowanie frakcjonalne - utwory fliszowe
- hieroglify
Skały węglanowe - wapienie oolitowe składają się z ooidów, czyli tzw. ziaren obleczonych o średnicy < 2mm.
Skały krzemionkowe - powstają w wyniku wtórnej koncentracji krzemionki pochodzącej z rozpuszczania igieł gąbek, które licznie zasiedlały dno morza.
Radiolaryty - głębokomorskie skały krzemionkowe, utworzone w strefie abisalnej.
2