Oświecenie
Lektury obowiązkowe
Utwory literackie
Przy lekturze tekstów poszczególnych autorów można korzystać z antologii: Poezja polskiego Oświecenia. Antologia, oprac. J. Kott, wyd. drugie poprawione i rozszerzone, Warszawa 1956 (i wyd. nast.); Zbiór poetów polskich XIX wieku, oprac. P. Hertz, ks. 1, Warszawa 1959; Świat poprawiać - zuchwałe rzemiosło. Antologia poezji polskiego Oświecenia, oprac. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński, Warszawa 1981 (i wyd. nast.); Z. Libera, Poezja polska XVIII wieku, Warszawa 1976 (i wyd. nast.); Z. Libera, Poezja polska 1800-1830, Warszawa 1984; Abyśmy o ojczyźnie naszej radzili. Antologia publicystyki doby stanisławowskiej, oprac. Z. Goliński, Warszawa 1984.
Konkretne utwory wskazujemy poniżej, przy haśle nazwiskowym.
Wojciech Bogusławski: Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale, oprac. S. Dąbrowski i S. Straus, Wrocław 1956, BN I 162 (i wyd. nast.)
Franciszek Bohomolec: Małżeństwo z kalendarza, w: Komedie na teatrum, oprac. i wstępem poprzedził J. Kott, teksty oprac. J. Jackl, Warszawa 1960
Alojzy Feliński: Hymn na rocznicę ogłoszenia Królestwa Polskiego (inc. Boże, coś Polskę…), w: Z. Libera, Poezja polska 1800-1830, Warszawa 1984; B. Zakrzewski, „Boże, coś Polskę…” Alojzego Felińskiego, Wrocław 1983 (tamże również A. Goreckiego, Hymn do Boga…)
Barbara Radziwiłłówna, zalecane wydania: Barbara Radziwiłłówna, oprac. M. Szyjkowski, Kraków 1920, BN I 9; Polska tragedia neoklasycystyczna, wybór i oprac. D. Ratajczakowa, Wrocław 1988, BN I 260
Cyprian Godebski: Wiersz do legiów polskich, w: Z. Libera, Poezja polska 1800-1830, Warszawa 1984; Świat poprawiać - zuchwałe rzemiosło. Antologia poezji polskiego Oświecenia, oprac. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński, Warszawa 1981
Antoni Gorecki: Duma o generale Grabowskim, poległym pod Smoleńskiem dnia 17 sierpnia 1812 roku, Śmierć zdrajcy ojczyzny, Bajka o furmanach, Dąb w morzu, Hymn do Boga o zachowanie wolności [por. A. Feliński, Hymn na rocznicę ogłoszenia…], w: Antoni Gorecki, Wiersze wybrane, wstęp i opracowanie Jolanta Kowal, Kraków 2011.
Jakub Jasiński: Jaś i Zosia, Do Boga, Melancholia, Wiersz w czasie obchodzonej żałoby przez dwór polski po śmierci Ludwika XVI, w: Świat poprawiać - zuchwałe rzemiosło. Antologia poezji polskiego Oświecenia, oprac. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński, Warszawa 1981
Franciszek Karpiński: Na odmienione Nadprucie, Do Justyny. Tęskność na wiosnę, Pieśń mazurska, Laura i Filon, List wymawiający się, Pieśń dziada sokalskiego w kordonie cesarskim, Mazurek, Pieśń na drożyznę, Powrót z Warszawy na wieś, Pieśń na dzień 3 maja, Pieśń poranna, w: Poezje wybrane, oprac. T. Chachulski, wyd. drugie zmienione, Wrocław 1997, BN I 89
Franciszek Dionizy Kniaźnin: Dwie gałązki, O Amarylli, Do Klimeny, Do Piotra Borzęckiego, Do Ignacego Bykowskiego, Do wąsów, Do Boga (Jakaż to nuża wisi nade mną...), Marsz, Do Boga (Czyja tu ręka pomoże?…), Do Boga (Ty nami władasz, sprawiedliwy Boże…), w: Wiersze wybrane, wybrał, oprac. i wstępem poprzedził A. K. Guzek, Warszawa 1981 (zwrócić uwagę także na wiersze późne); Wybór poezji, oprac. W. Borowy, Wrocław 1948, BN I 129
Kajetan Koźmian: Oda na pokój w roku 1809, Oda na upadek dumnego w roku 1815, List odpowiedź Franciszkowi Morawskiemu na jego list o klasykach i romantykach, w: Z. Libera, Poezja polska 1800-1830, Warszawa 1984
Ignacy Krasicki: Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Pan Podstoli (wybrane fragmenty), Rozmowy zmarłych (wybrane 2 rozmowy), Myszeidos, Monachomachia, Antymonachomachia, Satyry (I: Do króla, Świat zepsuty, Złość ukryta i jawna, Pijaństwo, Żona modna, Pan nie wart sługi. Palinodia; II: Pochwała wieku), Listy poetyckie (Podróż pańska. Do księcia Stanisława Poniatowskiego, Do księdza Adama Naruszewicza, koadiutora smoleńskiego, Do pana Lucińskiego), Bajki i przypowieści (Do dzieci, Wstęp do bajek, oraz wybrane 5 bajek), Bajki nowe (wybrane 2 bajki), Wiersze różne (15.Osobność, 18. Do księdza Marcina, 22. Do pana Michała, 32. Do księdza plebana), Wiersze z prozą (1. Podróż z Warszawy do Biłgoraja. Do księcia Stanisława Poniatowskiego, 12. Do..., 14. Do S...), Uwagi ((3-4 eseje).
zalecane wydania: Pisma wybrane, oprac. Z. Goliński, M. Klimowicz, R. Wołoszyński, pod red. T. Mikulskiego, Warszawa 1954, t. 1-4; Pisma poetyckie, oprac. Z. Goliński, t. I-II, Warszawa 1976; Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, oprac. M. Klimowicz, wyd. siódme zmienione, Wrocław 1975, BN I 41; Pan Podstoli, oprac. J. Krzyżanowski, Kraków 1927, BN I 101, lub ze wstępem i w oprac. K. Stasiewicz, Olsztyn 1994; Myszeidos. Pieśni X, oprac. J. Maślanka, Wrocław 1982, BN I 244; Monachomachia i Antymonachomachia, oprac. Z. Goliński, wyd. drugie zmienione, Wrocław 1977, BN I 197; Satyry i Listy, wstęp J. T. Pokrzywniak, tekst i komentarze oprac. Z. Goliński, wyd. trzecie poprawione, Wrocław 1988, BN I 169; Bajki, oprac. Z. Goliński, Wrocław 1975, BN I 220; Uwagi, wstęp i oprac. Z. Libera, Warszawa 1997
Wojciech (Albert) Mier: Bilet do p[ana] Trębeckiego, Do Pana Stanisława [Potockiego], który przeczytawszy czterosylabowe wiersze i sam takie chciał po polsku robić i mnie do tego namawiał, Satyra do Pana Pisarza Potockiego, Do K… wystawiającej kolejno cztery pory roku, w: Poezje zebrane, zebrał i oprac. E. Rabowicz; uzupełniła i przygotowała do druku E. Aleksandrowska, Wrocław 1991, Zapomniani poeci Oświecenia 3
Franciszek Morawski, Klasycy i romantycy polscy w dwóch listach. List pierwszy: Do klasyków. List drugi: Do romantyków, w: Z. Libera, Poezja polska 1800-1830, Warszawa 1984
Adam Naruszewicz: Daniel Kalwiński do Trembeckiego na zniesienie zakonu jezuitów, Hymn do słońca, Do malarstwa, Odjazd, Filiżanka, Balon, w: Liryki wybrane, wybrał i wstępem poprzedził J. W. Gomulicki, Warszawa 1964; Wiersze, wstęp B. Wolska, opracowanie tekstów studenci filologii polskiej Wydziału Filologicznego UŁ, uczestnicy specjalizacji edytorskiej, pod kierunkiem i przy współudziale B. Wolskiej, Łódź 2001;
Szlachetność, Chudy literat, Reduty, w: Satyry, wstęp i oprac. B. Wolska, Kraków 2002; Satyry, oprac. S. Grzeszczuk, Wrocław 1962, BN I 179
Julian Ursyn Niemcewicz: Powrót posła, dwie wybrane bajki, w: Powrót posła oraz wybór bajek politycznych, oprac. Z. Skwarczyński, wyd. ósme, Wrocław 1972, BN I 4
Stanisław Staszic: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, w: Abyśmy o ojczyźnie naszej radzili. Antologia publicystyki doby stanisławowskiej, oprac. Z. Goliński, Warszawa 1984; Pisma filozoficzne i społeczne, oprac. i wstępem poprzedził B. Suchodolski, t. 1-2, Warszawa 1954
Stanisław Trembecki: Oda nie do druku, Epitalame Dorantowi i Klimenie, Własności soli, Portret Kiopka, szpica
faworytnego…, Bilet do Wojciecha Miera, Skoropis do Wojciecha Miera; Bajki, trzy wybrane, w: Pisma wszystkie, wyd. krytyczne, oprac. J. Kott, t. 1-2, Warszawa 1953; Wiersze wybrane, wybrał i wstępem poprzedził J. W. Gomulicki, Warszawa 1965;
Sofijówka, wydał J. Snopek, Warszawa 2000, Biblioteka Pisarzy polskiego Oświecenia, t. 1
Tomasz Kajetan Węgierski: Przypadek w piwnicy, Złe czas, nie ja, Do Ogińskiego, hetmana wielkiego litewskiego, O pożytku niemienia, Myśl moja do J. W. Stanisława Bielińskiego, starosty garwolińskiego, Na ścianie la Grande - Chartreuse), w: Wiersze wybrane, wybrał, tekst ustalił oraz wstępem poprzedził J. W. Gomulicki, Warszawa 1974
Organy, poema heroikomiczne, wydała A. Norkowska, Biblioteka Pisarzy Polskiego Oświecenia, t. 7. Warszawa 2007; Organy, oprac. J. W. Gomulicki, Warszawa 1956
Maria z Czartoryskich Wirtemberska: Malwina czyli domyślność serca, wyd. i wstępem poprzedził K. Wojciechowski, wyd. drugie, Kraków 1925, BN I 23
Jan Paweł Woronicz: Hymn do Boga, w: Pisma wybrane, oprac. M. Nesteruk i Z. Rejman, Wrocław 2002, BN I 299
Józef Wybicki: Pieśń legionów polskich we Włoszech, w: Z. Libera, Poezja polska XVIII wieku, Warszawa 1976 (i wyd. nast.)
Franciszek Zabłocki: Ksiądz Spirydion, kapucyn, penitencjonarz delikwentów warszawskich..., Do (...) Jezierskiego, odgrażającego się palem na rękę piszącego paszkwile, Opisanie geniusza satyry, w: Poezja polskiego Oświecenia. Antologia, oprac. J. Kott, wyd. drugie poprawione i rozszerzone, Warszawa 1956 (i wyd. nast.); Z. Libera, Poezja polska XVIII wieku, Warszawa 1976 (i wyd. nast.)
Fircyk w zalotach, oprac. J. Pawłowiczowa, wyd. drugie uzupełnione, Wrocław 1969, BN I 176 (i wyd. nast.); Teatr Franciszka Zabłockiego, wstęp, komentarz edytorski, nota językowa J. Pawłowiczowa, t. 3-4, Wrocław 1995-1996
Ponadto wybrane utwory z: Literatura barska. (Antologia), oprac. J. Maciejewski, wyd. drugie zupełnie zmienione, Wrocław 1976, BN I 108; „Monitor” 1765-1785, oprac. E. Aleksandrowska, Wrocław 1976, BN I 226; „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” (1770-1777), oprac. J. Platt, Wrocław 1968, BN I 195
Opracowania
Słownik literatury polskiego Oświecenia, pod red. T. Kostkiewiczowej, Wrocław 1977 (i wyd. nast.)
Pisarze polskiego Oświecenia, pod red. T. Kostkiewiczowej i Z. Golińskiego, t. 1-3, Warszawa 1992-1996 (tu: sylwetki i teksty pisarzy zalecanych w liście lektur)
E. Aleksandrowska, Wstęp, w: „Monitor” 1765-1785, oprac…, Wrocław 1976, BN I 226
J. W. Gomulicki, Młody „gniewny” polskiego Oświecenia, w: T. K. Węgierski, Wiersze wybrane, wybrał, tekst ustalił oraz wstępem poprzedził…, Warszawa 1974
A. K. Guzek, Lekcja historii w puławskim zamku, w: F. D. Kniaźnin, Wiersze wybrane, wybrał, oprac. i wstępem poprzedził A. K. Guzek, Warszawa 1981
J. Kleiner, Pierwszy cykl satyr Krasickiego; Drygi cykl satyr Krasickiego; Bajki i przypowieści, w: O Krasickim i Fredrze. Dziesięć rozpraw, Wrocław 1956
M. Klimowicz, Oświecenie, Warszawa 1972 (i wyd. nast.)
T. Kostkiewiczowa, Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko. Szkice o prądach literackich polskiego Oświecenia, Warszawa 1975 (i wyd. nast.)
T. Kostkiewiczowa, O poetyce wierszy lirycznych Krasickiego, „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” - propozycja lektury, O ważnych motywach słownych w poezji Krasickiego, O języku poetyckim Ignacego Krasickiego, w: Studia o Krasickim, Warszawa 1997
J. Kott, Prowincjonalny Karpiński, w: F. Karpiński, Wiersze wybrane, wybrał i wstępem poprzedził…, Warszawa 1966
T. Mikulski, Adresaci listów Krasickiego, Kurdesz nad kurdeszami, Nad tekstami Kniaźnina, w: W kręgu oświeconych. Studia. Szkice. Recenzje. Notatki, Warszawa 1960
R. Przybylski, Klasycyzm, czyli prawdziwy koniec Królestwa Polskiego, Warszawa 1983 (i wyd. nast.); szczególnie zalecana interpretacja Sofiówki
W. Pusz, Dobroć moralnej igraszki, Przedpowstaniowy śpiewnik studencki, w: Między Krasickim i Słowackim. Studia, eseje, opinie, Kraków 1992
W. Pusz, W kręgu biletu poetyckiego. Warsztatowe popisy literatów skupionych wokół Ignacego i Stanisława Kostki Potockich; „Zastanowić się potrzeba...” - czyli uwagi o „Uwagach” Ignacego Krasickiego; Mądry Krasicki, w: Oświeceni i nie tylko, Łódź 2003
Z. Raszewski, Teatr Narodowy w latach 1779-1789, w: Teatr Narodowy w dobie Oświecenia 1765-1794, pod red. J. Kotta, Warszawa 1967
Z. Skwarczyński, Wstęp, w: J. U. Niemcewicz, Powrót posła oraz wybór bajek politycznych, oprac. Z. Skwarczyński, wyd. ósme, Wrocław 1972, BN I 4
B. Wolska, Pan i pies - król i poeta. O „wierszach w materiach politycznych” Stanisława Trembeckiego z lat 1773-1798, w: „Napis” (Tom poświęcony literaturze okolicznościowej i użytkowej), Seria VI: 2000
W. Woźnowski, Bajka w literaturze polskiego Oświecenia, Warszawa 1974
B. Zakrzewski, „Boże, coś Polskę…” Alojzego Felińskiego, Wrocław 1983
P. Żbikowski, Klasycyzm postanisławowski. Zarys problematyki, wyd. drugie uzupełnione i poprawione, Warszawa 1999 (zwłaszcza rozdz. V: Teoria genologiczna klasycyzmu postanisławowskiego)
Lektury zalecane
Bibliografie, zbiory tekstów i prace zbiorowe
Abyśmy o ojczyźnie naszej radzili. Antologia publicystyki doby stanisławowskiej, oprac. Z. Goliński, Warszawa 1984
Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, t. 4-6: Oświecenie, oprac. E. Aleksandrowska z zespołem, Warszawa 1966-1972
Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i bibliograficzny, t. 1 -5, Warszawa 2000- 2004
Europejskie źródła myśli estetyczno-literackiej polskiego oświecenia. Antologia wypowiedzi pisarzy francuskich, niemieckojęzycznych i angielskich 1674-1810, oprac. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, Warszawa 1997
Ludzie Oświecenia o języku i stylu, oprac. Z. Florczak i L. Pszczołowska, pod red. M. R. Mayenowej, t. 1-2, Warszawa 1958
Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1740-1800, oprac. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński, Warszawa 1993
Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1801-1830, oprac. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński, Warszawa 1995
Polska krytyka literacka (1800-1918). Materiały, red. J. Z. Jakubowski, t. 1, przygotowali J. Krzyżanowski, Z. Libera, E. Warzenica, Warszawa 1959
Polska myśl filozoficzna. Oświecenie. Romantyzm, oprac. H. Hinz i A. Sikora, Warszawa 1964
Teatr Narodowy w dobie oświecenia 1765 - 1794, pod red. J. Kotta, Warszawa 1967