WSPÓŁCZESNE KIERUNKI PEDAGOGIKI
Zbigniew Kwieciński, Bogdan Śliwerski, Pedagogika, Podręcznik akademicki, Warszawa 2003, część III-Współczesne prądy i kierunki pedagogiczne, s.335-347.
Rozdział 10- Pedagogika Janusza Korczaka
Janusz Korczak (Henryk Goldszmit) lekarz, pisarz, pedagog, moralista i działacz społeczny. W 1912 roku przyczynił się do otwarcia Domu Sierot dla dzieci żydowskich w Warszawie, którego dyrektorem pozostał do śmierci. Od 1919 roku współpracował z Marią Falską w powołaniu do życia zakładu wychowawczego Nasz Dom dla dzieci polskich. Janusz Korczak zawarł swe poglądy pedagogiczne przede wszystkim w: Jak kochać dziecko i programowym utworze Prawo dziecka do szacunku. Dorobek literacki Janusza Korczaka obejmuje również naturalistyczne powieści społeczne: Dzieci ulicy, Dziecko salonu itd.
Pedagogika Janusza Korczaka jest niezwykle rzadko spotykanym w literaturze pedagogicznej typem liberalnej, rodzimej refleksji o wychowaniu, ufundowanej na idei sumienia i autoodpowiedzialności. Stanowi ona dość ostrożny i uwolniony od przesadnego moralizmu typ myślenia o tym, jak pedagodzy powinni postępować wobec wychowanków, by nie naruszać wzajemnego prawa do wolności i do godnego życia. Radykalizm w myśleniu Korczaka, konsekwencja w działaniu oraz miłość w odczuwaniu i obejmowaniu wzajemnych relacji z dziećmi stworzyły niepowtarzalną koncepcję Nowego Wychowania, której istotą jest poszukiwanie gwarancji dla ludzkiej a nade wszystko dziecięcej wolności i dla sensu ludzkiego życia. W jego dziełach zawarta jest optymistyczna wiara w dobroć natury człowieka, w jego zdolność do swobodnego kreowania świata wartości. Korczak jest jednym z nielicznych pedagogów Nowego Wychowania, którzy potrafili łączyć myślenie naukowe z myśleniem praktycznym.
Podstawowe założenia pedagogiki Janusza Korczaka
Wyróżnia się następujące idee przewodnie, na które warto zwrócić uwagę, studiując pedagogiczną i literacką spuściznę Janusza Korczaka, a mianowicie:
Szacunek do dziecka jako człowieka rozwijającego się poprzez własną aktywność, jako podmiotu.
Zasada (i praktyka) partnerstwa dziecka w procesie wychowania.
Prawo dziecka do opieki oraz odpowiedzialność społeczeństwa dorosłych za warunki życia dziecka.
Poszukiwanie syntezy wiedzy o dziecku.
Techniki działania pedagogicznego jako konsekwencja przyjętych ogólnych założeń systemu
opiekuńczo-wychowawczego
Koncepcja wychowawcy, wynikająca z ogólnej postawy Korczaka wobec dziecka.
Ze względu natomiast na treść pedagogiczną Nowego Wychowania podkreśla się w dziełach Janusza Korczaka trzy główne jego zakresy:
Treści ogólnoludzkie, które powinny być udostępniane całemu społeczeństwu, adresowane do rodziców
i dzieci.
Treści ogólnopedagogiczne-do wykorzystania w kształceniu i doskonaleniu kadry pedagogicznej.
Treści szczegółowe-do wykorzystania szczególnie przez wychowawców zatrudnionych w placówkach
opiekuńczo-wychowawczych.
Janusz Korczak był prekursorem walki o prawa dziecka. Zwracał szczególną uwagę na nierównoprawną pozycję dzieci w społeczeństwie, ich zależność od dorosłych. Domagał się, by uznano, że dziecko jest pełnowartościowym człowiekiem od chwili narodzin, na każdym etapie swojego istnienia i ma prawo być sobą, takim jakim jest.
Był kreatorem takich wartości, jak: miłość do bliźnich, sprawiedliwość, godność, szacunek, piękno i prawda. Twierdził, że dorośli często niedopuszczają dzieci do spraw codziennych, uznając je za małe i niedoświadczone. Słowa Korczaka zawarte w „Prawie dziecka do szacunku" stały się idea przewodnią i wykładnią współczesnych koncepcji ochrony praw dziecka. Jest w nich zawarty apel do świata ludzi dorosłych, którzy w ferworze zajęć, obowiązków, kłopotów, a może z przyzwyczajenia traktują dziecko jak przedmiot. To apel o godne traktowanie każdej żywej istoty, a przede wszystkim dziecka, którego los zależy od woli dorosłych. Stary Doktor tak ujmuje ten aspekt w trzech krótkich, ale jakże wymownych punktach:
Prawo dziecka do śmierci.
Prawo dziecka do dnia dzisiejszego.
□ Prawo dziecka, by było tym, czym jest.
Studiując jego pisma pedagogiczne, odnajdziemy w nich apel do wychowawców, by zatroszczyli się o takie prawa dziecka, jak:
Prawo do szacunku
Prawo do miłości
Prawo do tajemnicy
Prawo do samostanowienia
Prawo do własności
Prawo do własnego rozwoju i dojrzewania
Prawo do ruchu, do zabawy, do pracy i badania
Prawo do sprawiedliwości w życiu
Kolejną, jakże aktualną ideą pedagogiczną Korczaka jest partnerstwo w relacji wychowawca-wychowanek, które powinno wyrażać się w odrzuceniu przez pedagogów despotycznego rygoru na rzecz wzajemnego porozumiewania się, współdziałania, wspólnego uzgadniania żywotnych dla obu stron spraw, zaufania do dziecka, do jego rozsądku i umiejętności w stosunkach interpersonalnych między dzieckiem a wychowawcą.
Recepcja pedagogiki J. Korczaka w Polsce
Idee Korczaka przeniknęły do polskiej oświaty dzięki zmianom ustrojowym 1989r, Wpisując się w modele kształcenia i wychowania autorytarnego szkolnictwa niepublicznego. Recepcja pedagogiki korczakowskiej, badania nad nią oraz jej upowszechnianie i praktyczne aplikacje mają znacznie szerszy zakres i swoja historię. W 1946 roku powstał-w strukturach Towarzystwa Przyjaciół Dzieci- Komitet Korczakowski. Istnienie Komitetu Korczakowskiego zakończone zostało obchodami pięćdziesięciolecia jego istnienia w 1996 roku.
1