Pojęcie i funkcje prawa

Prawo w znaczeniu prawniczym - zespół reguł ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch zapewniony bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki stosować może państwo.

Prawo jako zjawisko społeczne. Normatywność prawa

Normatywny charakter - pewne zachowania uważane się za powinność - zakazy, nakazy; przepisy karne; charakter perswazyjny.

• Prawo dotyczy stosunków interpersonalnych

• Ma chronić i urzeczywistniać wartości i potrzeby

• Produkt procesu decyzyjnego

• Prawo jest formułowane i sankcjonowane przez społeczeństwo poprzez instytucje

• Społeczne przyzwolenie prawa (w jakim stopni będą przestrzegać)

Funkcje prawa

1. Stabilizacyjna i dynamizująca

2. Ochronna i organizująca

3. Represyjna i wychowawcza

4. Kontrolna

5. Dystrybutywna (rozdział dóbr i ciężarów)

6. Regulacja konfliktów

Stabilizacyjna i dynamizująca - funkcja stabilizująca wyraża się tym, że skutkiem działania prawa w społeczeństwie jest utrwalanie istniejącego w nim ładu politycznego, gospodarczego itp., funkcja dynamizująca zaś, polega na promowaniu zmian w różnych sferach życia społecznego.

(Stabilizacja - np. Prawo administracyjne - stabilizacja funkcjonowania systemu organów administracji publicznej, Procedura - KPA stabilizacja wyraża się w określoności praw i obowiązków stron procesu administracyjnego, określa poza tym zakres możliwości ingerowania organów administracji w sferę działań obywatela. KK np. stabilizacja ładu, mamy pewność, w zasadzie, iż jeśli wystąpi przestępstwo to wystąpi i kara.) (Dynamizacja to zmiany - prawo powinno być elastyczne dostosowywać się do zmieniających się warunków. I tu kolejne nowelizacje zmiany np. kodeksu cywilnego - wprowadzenie choćby wcześniej nieobecnych unormowań zawierania umów drogą internetową, wysyłani ofert drogą mailową (bo pojawił się Internet,)

Ochronna i organizująca - funkcja ochronna prawa polega na eliminowaniu zachowań zagrażających pewnym chronionym wartościom oraz nakłanianiu do działań realizujących takie wartości; polega na wspieraniu rozmaitych wartości istotnych ze społecznego punktu widzenia. Funkcja organizacyjna natomiast, polega na koordynowaniu działań członków społeczeństwa, określaniu form współpracy, stwarzaniu kompetencji do odpowiednich działań konwencjonalnych, itd.

(Funkcja ochronna prawa polega przede wszystkim na tym, iż normy prawne wyznaczają w sposób wyraźniej zarysowany niż inne normy społecznie wiążące, zespół wartości, które przez członków społeczeństwa powinny być respektowane, oraz zachowań, które mają służyć realizowaniu tych wartości)

(Funkcja organizacyjna prawa polega, najogólniej biorąc, na wyznaczaniu pewnych form życia zbiorowego oraz struktur społecznych. Przykładem może być funkcja organizacyjna prawa pracy, wyznaczająca formy współdziałania i podległości kompetencjom w strukturze zakładu, w którym praca się toczy czy funkcja organizacyjna prawa procesowego)

Funkcja represyjna i wychowawcza - funkcja represyjna i funkcja wychowawcza uwzględnia to, czy prawo działa przez obawę dolegliwości, które mogą spotkać naruszycieli norm, czy przez fakt, iż wyrabia w adresatach norm trwałe przekonania, skłonności, nawyki.

Funkcja represyjna polega na wymierzaniu kar czy przeprowadzaniu egzekucji przy użyciu w razie konieczności przemocy fizycznej.

Funkcja wychowawcza przybiera charakter funkcji prewencyjnej wtedy, gdy ze względu na upowszechnienie w pewnym środowisku dezaprobaty dla czynów określonego rodzaju zmniejsza się częstość ich popełniania, natomiast jeżeli czyny niezgodne z prawem zostały już popełnione, funkcja wychowawcza może przybierać postać funkcji resocjalizacyjnej, gdy oddziaływanie dotyczy osoby ukaranej, którą przewidziana przez prawo kara skłania do zaakceptowania społecznie przyjmowanego systemu wartości, np. przez odpowiedni sposób wykonania kary pozbawienia wolności.

Funkcja kontrolna - polega na tym, że rezultatem działania prawa jest poddanie zachowań ludzkich społecznej kontroli, m.in. przez eliminowanie odstępstw od obowiązujących norm. W ten sposób zachowania stają się obliczalne i przewidywalne; wzrasta poczucie pewności i bezpieczeństwa

Funkcja dystrybutywna - jest rezultatem tego, że prawo przyczynia się do rozdziału w społeczeństwie różnego rodzaju dóbr i ciężarów (materialnych, moralnych). Widać to szczególnie wyraźnie w przypadku norm prawa cywilnego czy podatkowego

(normy prawa podatkowego rozkładają sprawiedliwie i równomiernie ciężary w społeczeństwie, w postaci konieczności płatności podatków VAT, CIT, PIT, PCC, AKCYZA, i in.)

Funkcja regulacji konfliktów - polega na tym, że rezultatem działania prawa (przestrzegania i stosowania) jest rozstrzyganie sporów między ludźmi, sporów, które pojawiają się w przypadku niezgodności interesów i opinii jednostek i grup ludzkich.

Prawo w ujęciu podmiotowym i przedmiotowym

Prawo przedmiotowe - uważa się że jest to prawo obiektywne, ma charakter generalny i abstrakcyjny , jest podstawą do wydawania decyzji adm., jest wydawane przez ustawodawcę , daje i określa ono szczegółowe uprawnienia i obowiązki.

Prawo w znaczeniu przedmiotowym, jest to zespół norm prawnych wyróżniających się spośród ogółu norm społecznych, do których należą także normy obyczajowe i moralne, których naruszenie grozi sankcjami.

Prawo w znaczeniu przedmiotowym cechują:

- sankcja - dolegliwość

- powszechność obowiązywania (z chwilą ogłoszenia wszyscy je znają obowiązują wszystkich)

- domniemanie znajomości (z chwilą ogłoszenia mamy obowiązek je znać)

Prawo podmiotowe - prawa naturalne mają charakter powszechny, niezmienny, obiektywny, prawa człowieka i obywatela.

Prawa naturalne, podmiotowe znalazły wyraz w pewnych dokumentach międzynarodowych, np."Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela" z1789r.-wolność polega na czynieniu wszystkiego co nie szkodzi innym.

Prawa człowieka:

• prawo do życia, do godnego człowieka poziomu do życia

• p. do korzystania z wartości narodowych i kulturalnych

• p. do oddawania czci Bogu zgodnie z wymaganiami prawego sumienia

• p. do wolnego wyboru stanu i swobody życia religijnego.

• p. do zrzeszania się

• p. do emigracji i imigracji

• p. do udziału w życiu publicznym

• p. do ochrony swych praw

Obowiązki człowieka- Nierozerwalny związek praw i obowiązków człowieka:

• współzależność praw i obowiązków innych ludzi

• obowiązek współdziałania

• odpowiedzialność, sprawiedliwość.

Prawa podmiotowe to pierwotne w stosunku do prawa przedmiotowego, są to prawa naturalne, wyznaczają one treść prawa przedmiotowego.

Prawo w znaczeniu podmiotowym - uprawnienia przyznawane jednostce przez obowiązujące akty prawne, mam prawo do … np. do nauki, do życia.

-możliwość domagania się określonego zachowania np. „nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze” art. 342 KC

TEKST PRAWNY ,ANALIZA TEKSTU, PRZEPISY

TEKST PRAWNY- zespół wypowiedzi występujących po sobie powiązane ze sobą od strony budowy (morfologicznej) oraz treściowo, wyst. w różnych organach promulgacyjnych: "Dziennik Ustaw", "Dziennik Polski"- teksty prawa.

Tekst każdego aktu normatywnego (np. ustawa, rozporządzenie, zarządzenie, statut...) jest tekstem prawnym.

Tekst prawny to tekst danego aktu normatywnego, przypisujemy mu moc obowiązywania- nie został uchylony.

Norma prawna - to najmniejszy stanowiący sensowną całość element prawa. Stworzona na podstawie przepisów prawnych, ustanowiona przez kompetentny organ władzy w odpowiednim trybie, generalna (nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata, ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej) i abstrakcyjna (dotycząca powtarzalnych zachowań, wielokrotnego zastosowania, uniwersalna) reguła postępowania zewnętrznego, ogłoszona i chroniona przez państwo aparatem przymusu.

Elementy normy prawnej

Wyróżnia się dwie główne koncepcje budowy normy prawnej:

• Koncepcja trójelementowa (hipoteza, dyspozycja i sankcja),

• Koncepcja norm sprzężonych (norma sankcjonowana i sankcjonująca)

Według koncepcji trójelementowej normę prawną dzielimy na:

• Hipoteza - założenie, przypuszczenie, określa warunki, w jakich przypisywany jest komuś obowiązek lub uprawnienie, wskazuje adresata normy i jego cechy (np. zawód, wiek, stan zdrowia) i okoliczności (zjawiska, wydarzenia, miejsce działania np. w miejscu pracy), np.:

Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (...)

• Dyspozycja - wskazuje sposób (treść) zachowania adresata, określa jego obowiązki lub uprawnienia, np.:

(...) obowiązany jest zwrócić kupującemu pobrana różnicę (...)

• Sankcja - określa konsekwencje prawne (dolegliwości, nieprzyjemności, kary) zachowania niezgodnego z obowiązkiem. Wyróżnia się sankcję karną (represyjną), egzekucyjną i nieważności (bezskuteczności), np.:

(...) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.

Koncepcja norm sprzężonych:

Norma sankcjonowana - często utożsamiana z elementem hipotezy i dyspozycji, określa sposób zachowania podmiotu prawnego w konkretnej, usystematyzowanej prawnie sytuacji

„nie należy zabijać”

Norma sankcjonująca - składa się z hipotezy i dyspozycji. Hipoteza określa fakt naruszenia normy sankcjonowanej, a dyspozycja jest właściwą sankcją przedstawioną jako sposób postępowania.

„kto przekroczy normę „nie należy zabijać” temu wymierza się karę od...do”

Przepis Prawny: samodzielna jednostka redakcyjna tekstu prawnego, czyli zdaniokształtny zwrot językowy (zdanie w sensie gramatycznym) wskazujący sposób postępowania, czyli regułę powinnego zachowania. Często jest wyodrębniony formalnie, wyróżniony wizualnie i opatrzony nazwą indywidualizującą, taką jak artykuł, paragraf czy ustęp. Może być też zdaniokształtnym fragmentem jednostki redakcyjnej.

Pojęcie przepis prawa nie jest tożsame z pojęciem normy prawnej, bowiem elementy treści normy prawnej mogą być zawarte w wielu różnych przepisach i to nie tylko jednej ustawy. W ujęciu funkcjonalnym przepisy prawa stanowią podstawę do ustalenia treści norm prawnych.

Podział na przepisy:

1. IUS COGENS - bezwzględnie obowiązujące; obowiązują bez wzgl. na odmienną wolę stron np. przepisy o ważności testamentu (Przepisy karne są bezwzględnie obowiązujące.)

2. IUS DISPOSITIVUM - względnie obowiązujące; obowiązują wówczas, gdy strony nie postanowiły inaczej np. przepisy o dziedziczeniu ustawowym.

(Przepisy o dziedziczeniu ustawowym: przepisy, które mówią kto ma dziedziczyć w przypadku sporządzenia testamentu ( ustawodawca nie wchodzi w przyczyny nie ustanowienia testamentu, mówi tylko kto ma dziedziczyć ustawowo). Pierwsze do spadku są dzieci i współmałżonek. Przepisy o dziedziczeniu ustawowym obowiązują równie ważnie jak przepisy o testamencie, ale wchodzą w grę dopiero gdy testamentu nie będzie)

Podział na: 1.przepisy odsyłające; 2 przepisy blankietowe.

1.- same nie normują jakiegoś postępowania, a tylko odsyłają do innych przepisów, nie zawierają dyspozycji- nie maja charakteru normatywnego.

2.-upoważniają pewne organa do tworzenia przepisów norm, zawierają dyspozycje 9mówią że szczegółowe przepisy poleca się innym organom- mają charakter normatywny.

Podział na: 1.p. ogólne; 2.p. jednostkowe.

1.-sformułowane w aktach normatywnych przez ustawodawcę; są to przepisy gł. ogólne.

2.-zawarte w wyrokach sądowych, formułuje sędzia wydając wyrok- formułuje normę IN CONCRETO.

Przepisy wyróżnione ze wzgl. na rodzaj sankcji:- sankcja nieważności;- kara;- sankcja nieważności lub kara;- przepis bez sankcji czy kary.

• Przepisy więcej niż doskonałe LEGES PLUS QUAM PERFECTAE, ich naruszenie powoduje ukaranie podmiotów naruszających i czynności, np. zawarcie dwu prawnego małżeństwa (bigamia)- przepisy te powodują nieważność 2 małżeństwa i karę

(sankcja + kara)

• Przepisy doskonałe LEGES PERFECTAE, nie przewidują kary, ale przewidują nieważność czynności prawnej, np. nieważność testamentu, czy nieważność czynności małoletniego (sankcja nieważności), art.14§1

• P. mniej niż doskonałe LEGES MINUS QUAM PERFECTAE, przewidują karę a nie przewidują nieważności czynności prawnej np.(zapłacimy karę za brak biletu, lecz nikt nas z pociągu nie wyrzuci)

• P. niedoskonałe LEGES IMPERFECTAE, nie pociągają za sobą ani kary ani nieważności czynności prawnych np.- ustawa z dn.7.04.1940r"o likwidacji analfabetyzmu w Polsce"- nie określa ona żadnych ujemnych skutków, -wszelkie normy programowe które określają cel długotrwały art.65,74,75. ;Art.65p.5-przepis programowy (nie ma on sankcji);

art.55 Konstytucji marcowej 1921r." za czynności urzędowe Prezydenta RP nie odpowiada...; art.1 Konstytucji Kwietniowej 1935r.

Budowa aktu normatywnego

CZĘŚĆ NIEARTYKUŁOWANA

a.) Nazwa [rodzaj aktu]

b.) Data

c.) Tytuł [przedmiot ustawy]

d.) Preambuła [arenga] - ratio legis

CZĘŚĆ ARTYKUŁOWANA

e.) Część ogólna -określają zakres stosunków społecznych normowanych przez dany akt

f.) Część szczególna - zasadnicza materia aktu, przepisy szczególne zawierają konkretne normy regulujące stosunki społeczne

g.) Przepisy przejściowe i dostosowujące - regulują wpływ nowego prawa na stosunki powstałe w wyniku działania starego prawa

h.) Przepisy końcowe - dot. wejścia aktu w życiu i wygaśnięcia mocy prawnej

i.) Podpis

Systematyka aktu prawnego - części, księgi, tytuły, działy, paragraf, punkt, ustęp

Charakterystyka aktów normatywnych na przykładzie Polski

• Prawo powszechnie obowiązujące - normy nakładające na podmioty ciężary i obowiązki

[konstytucja, ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia, prawo miejscowe], publikacja w Dzienniku Ustaw, dzienniku rzędowe [p. miejscowe]

• Prawo wewnętrzne - normy obowiązujące organy władzy publicznej

[zarządzenia, uchwały Radu Ministrów wydawane na mocy ustawy], ogłaszane w „Monitorze Polskim”

---