Metodologia - wykład 12-12-2010
Metody badawcze - cechy i rodzaje
Organizacja i etapy badań naukowych
stwierdzenie braków, błędów w danym rodzaju wiedzy (dziedzinach, dyscyplinach naukowych)
stworzenie sytuacji problemowej
sformułowanie procesu badawczego, postawienie tez lub pytań problemowych
ocena (krytyka naukowa) podjętego problemu badawczego w świetle dotychczasowych badań i osiągnięć naukowych na podstawie przestudiowanej literatury, funkcjonujących teorii i praw naukowych
przyjęcie założeń badawczych, sformułowanie hipotezy i ustalenie zmiennych oraz ich wskaźników
wybór i przyjęcie metod, technik oraz narzędzi badawczych
ustalenie możliwych wariantów rozwiązań i uwzględnienie przyszłych konsekwencji wynikających z wyboru rozwiązania optymalnego
przeprowadzenie badań wstępnych, tzn. wykonanie czynności pozwalających na ostateczne zweryfikowanie problemu, tez, hipotez oraz metody i technik badawczych
przeprowadzenie badań właściwych
na ich podstawie opracowanie szczegółowych danych, zestawienie wyników
opracowanie uzyskanych i przyjętych wyników i opublikowanie
ewentualne krytyczne ustosunkowanie się do przebiegu własnych badań i do uzyskanych wyników
Metoda - z gr. meta hodos, tzn. droga do celu, podążanie za kimś, ściganie go, śledzenie
Metoda jest to zorganizowane, systematyczne postępowanie w którym działalność prowadzona jest w sposób zorganizowany.
Jest to sposób postępowania, dobór rodzaju działania, przyjęty do stosowania z możliwością powtarzania go we wszystkich przypadkach danego typu.
Zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badawczego, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.
Metoda badawcza - to konkretny sposób postępowania w określonej sytuacji problemowej w stosunku do sformułowanego problemu badawczego
Metody w badaniach naukowych muszą być celowo dobrane i zaplanowane, uwzględniające:
cele i treści badań
czy są one adekwatne do koncepcji rozwiązania procesu badawczego
czy zasób posiadanych środków jest wystarczający i możliwy do zastosowania
Zespół czynności i środków prowadzących do:
Wykonania określonego zadania
Rozwiązania danego problemu
Metoda
świadomy wybór działania
sposób postępowania
sposób wielokrotnie powtarzalny
Metoda musi być:
jasna
celowa
ekonomiczna
jednoznaczna
skuteczna
niezawodna
Zadania metod badawczych
Każda dyscyplina nauki posiada własne metody badawcze, których zadaniem jest rozwiązywanie problemów naukowych w niej zawartych
jasna - powszechnie zrozumiała
jednoznaczna - powinna wykluczać dowolność interpretacji
celowa - podporządkowana określonemu celowi
skuteczna - zapewniająca osiąganie zamierzonego celu
niezawodna - pozwalająca uzyskiwać zamierzone rezultaty, cele o dużym stopniu prawdopodobieństwa
ekonomiczna - pozwalająca osiągnąć zamierzony rezultat przy najmniejszych kosztach, zużyciu środków, czasu
Rodzaje metod badawczych:
obserwacyjna
monograficzna
badań dokumentów
sondażu diagnostycznego
analizy i konstrukcji logicznej
eksperymentalna
heurystyczna
indywidualnych przypadków
analizy i krytyki piśmiennictwa
statystyczna
stymulacji komputerowej
Metoda obserwacyjna
Metody obserwacyjne polegają na dobraniu grupy (kohorty) objętej badaniami, może być zarówno prospektywna (kohortowa) lub retrospektywna (kliniczno - kontrolna).
Celem jest ustalenie zależności np. pomiędzy tempem pojawiania się nowych zachorowań a ekspozycją na dominujące czynniki.
Obserwacja naukowa w odróżnieniu od potocznej
Obserwacja naukowa wymaga:
koncentracji uwagi na zachowaniach (reakcjach) ważnych z naukowego punktu widzenia
rejestrowania danych obserwacyjnych w sposób obiektywny
interpretacji zarejestrowanych danych w świetle wiedzy
sprawdzenia i kontroli pod względem trafności i rzetelności
Kryteria klasyfikacji obserwacji
typ kontaktów z obserwowanymi
stopień ustrukturalizowania obserwacji
stopień jawności obserwacji
czas prowadzonej obserwacji
zakres treściowy obserwacji
liczba obserwowanych osób
warunki obserwacji
Obserwacja bezpośrednia i pośrednia
Bezpośrednia - dotyczy zachowań (reakcji) osób obserwowanych w bezpośrednim z nimi kontakcie; wymaga osobistej obecności badacza, on sam dokonuje spostrzeżeń i sporządza protokoły
Odmiana obserwacji bezpośredniej - obserwacja uczestnicząca - obserwowanie „od wewnątrz”, obserwator staje się członkiem grupy na czas badania; może być biernie lub aktywnie uczestnicząca.
Pośrednia - odnosi się nie wprost do obserwowanych zachowań, lecz do „śladów”, informacji z drugiej ręki, skutków np. relacja rodziców obserwujących stan dziecka, prowadzony dzienniczek.
Obserwacja standaryzowana i niestandaryzowana
Podział ze względu na stopień ustrukturalizowania;
Standaryzowana (ustrukturalizowana) - obserwowanie osób nie tylko pod kątem ogólnego celu obserwacji, lecz także z uwzględnieniem ściśle określonych kategorii interesujących badacza (reakcji), wyznacza zakres gromadzonych danych
Niestandaryzowana (nieustrukturalizowana) - pozostawia obserwatorowi całkowitą swobodę w postrzeganiu faktów, zjawisk podporządkowanych jedynie ogólnemu celowi badań
Obserwacja jawna i ukryta
Jawna - obserwator występuje oficjalnie jako badacz, osoby badane wiedzą, że są obserwowane
Ukryta - przed osobami badanymi zataja się to, że są przedmiotem obserwacji; nie zachodzi niebezpieczeństwo modyfikacji zachowań badanych
Badanie epidemiologiczne
Badanie mające na celu uzyskanie informacji o przyczynach, rozwoju i drogach szerzenia się określonego schorzenia
W onkologii - badanie mające na celu uzyskanie danych odnośnie występowania i rozwoju nowotworów, wykorzystywanych między innymi w planowaniu narodowych i regionalnych programów zwalczania raka (cancer control). Badania epidemiologiczne można ogólnie podzielić na: badania opisowe, analityczne i eksperymentalne (interwencyjne).
Badanie kliniczno - kontrolne
Badanie obserwacyjne wyłącznie retrospektywne, dotyczące danej choroby lub narażenia na nią, gdzie istnieje grupa z określonym stanem chorobowym, a grupa kontrolna obejmująca zdrowe osoby jest do niej dobrana za pomocą restrykcji lub parowania, tak aby różnica dotyczyła jedynie narażenia na czynnik szkodliwy lub występowania określonych czynników prognostycznych.
Badanie kohortowe
Badanie obserwacyjne obejmujące kohortę, czyli jednolitą pod pewnym względem grupę osób narażonych i nie narażonych na określony czynnik ryzyka, wyłonioną z populacji ogólnej, zgodnie z kryteriami włączenia i wykluczenia, u których obserwuje się występowanie danego punktu końcowego. Może być zarówno badaniem prospektywnym (najczęściej), jak i retrospektywnym/historycznym (gdy kohorta jest wyłaniana w przeszłości).
Metoda eksperymentalna - jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości polegającą na wywołaniu lub zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.
Eksperyment (łac. doświadczenie, badanie) metoda badań naukowych polegająca na wywołaniu lub modyfikowaniu określonych zjawisk czy procesów przez wprowadzenie do nich odpowiedniego czynnika eksperymentalnego (badawczego) oraz na kontrolowaniu i mierzeniu zmian powstałych pod jego wpływem.
Eksperymenty wymagają podjęcia działania, obserwacja skutków. Nadają się do ustalenia związków przyczynowo - skutkowych.
Wymagania poprawności eksperymentu (wg Wundta)
zjawisko badane za pomocą eksperymentu musi być takie, aby można je było wywołać
warunki eksperymentu muszą być jasno określone oraz powinny pozwalać się zmieniać
badania można powtórzyć przy zachowaniu tych samych warunków, uzyskane zmiany da się zmierzyć
Wymagania poprawności eksperymentu medycznego
sformułowanie celu i założeń badawczych
ważnym etapem eksperymentu jest rozlosowanie osób (jednostek) do grupy badanej lub grupy kontrolnej
poziom wyjściowy i końcowy doświadczenia
precyzyjne zdefiniowanie czynnika doświadczalnego, jego mocy, skłądników oraz środowiska (bodziec, zabieg, lek)
Metoda monograficzna
Monografia to opis instytucji, opis zjawisk, procesów społecznych, biologicznych, oznaczających się swoistą jednorodnością tematyczną, prowadzące do gruntownego rozpoznania, zasad działania, koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.
Metoda ta jest złożona z różnych metod i technik: analizy dokumentów, obserwacji, sondażu.
Jest określana jako metoda polegająca na opisie i analizie przebiegu zjawiska w określonym kontekście.
Metoda sondażu diagnostycznego
Gromadzenie informacji o interesujących badacza problemach w wyniku relacji słownych osób badanych (sondowanie, wypytywanie).
Jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk, opiniach, poglądach wybranych zbiorowości w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której zjawisko występuje. Jest zalecana, gdy pragniemy dowiedzieć się o opiniach, badaniu motywów, zainteresowań itp.
Metoda badań dokumentów - polega na gromadzeniu, selekcji i naukowej interpretacji odpowiednich dokumentów rejestrujących ludzką myśl.
Metoda analizy i konstrukcji logicznej. Jest metodą kontroli dotychczasowego rozumowania, próbą wykrycia błędów formalnych. Analiza logiczna ocenia poprawność rozumowania.
Metoda heurystyczna
Prognozowanie heurystyczne (intuicyjne) to przewidywanie nowych obrazów rzeczywistości, niekoniecznie dających się opisać za pomocą analizy przeszłości.
Metoda indywidualnych przypadków
Stosowana w socjologii, pedagogice, Inaczej studium indywidualnych przypadków, jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich w określonych sytuacjach, analiza konkretnych zjawisk natury poprzez pryzmat jednostkowy.
Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa
To metoda celowego wyboru i analizy piśmiennictwa z danej dyscypliny i problemu badawczego, polega na odniesieniu się, także krytycznym do wcześniej opublikowanych danych.
Metoda statystyczna
Statystyka - nauka zajmująca się ilościowymi metodami badania zjawisk masowych. Jest jednym z działów metodologii.
Zjawiska masowe (statystyczne) to takie, które badane w dużej masie wykazują prawidłowości jakich nie można zaobserwować w pojedynczym przypadku.
Zalety:
dokładniejszy sposób opisu
zestawienie wyników w treściowej formie - wydobycie porządku z chaosu
wyciągnięcie ogólnych wniosków
przewidywanie przebiegu zjawisk, ocena prawdopodobieństwa jakiś zdarzeń
wyodrębnienie przyczyn niektórych zjawisk
Metoda stymulacji komputerowej
Stymulacja komputerowa - technika polegająca na sprawdzaniu przy pomocy komputera, jak zachowuje się dany system w różnych okolicznościach. Polega na zbudowaniu odpowiedniego modelu matematycznego zapisanego w komputerze, który zawiera powiązania między zmiennymi wejściowymi, a obserwowaną zmienną wyjściową.
Techniki badań naukowych i narzędzia badawcze
Technika badawcza ogranicza się do czynności pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych.
Metoda zawiera w sobie szereg działań o różnym charakterze, zarówno koncepcyjnym, jak i rzeczowym, zjednoczonych celem generalnym i ogólną koncepcją badań. Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań.
Technika badawcza to czynność poznawcza, proces angażujący badacza i zespół, np. ankietowanie, prowadzenie wywiadu, testowanie, ale nie ankieta, wywiad, test - to są narzędzia!
Bardzo istotne są odrębne i swoiste dla danej sytuacji narzędzia badawcze, włąsne techniki gromadzenia materiałów.
Techniki badań naukowych:
obserwacja
wywiad
ankietowanie
badanie dokumentów
techniki projekcyjne
techniki socjometryczne
analiza treści
Techniki badań naukowych:
W sensie logicznym - podrzędne do metody badawczej
W sensie rzeczowym - Znacznie węższe niż metoda
Obserwacja
jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń
jest najbardziej pierwotną techniką ze względu na historię
jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów
ze względu na złożoność i wszechstronność jest czasami nazywana metodą badawczą
Wywiad
jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami wg opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz
wywiad służy do poznawania faktów, opinii, postaw danej zbiorowości
Wywiad - czynniki zakłócające wiarygodność informacji
Respondent - może stać się przyczyną świadomego zafałszowania prawdy
Narzędzie badawcze, kwestionariusz, którego forma może wpłynąć na treść uzyskiwanych danych
Prowadzący badania, którzy mogą różnie odbierać określone informacje, tendencyjnie ukierunkowywać tok badań, kłaść różny nacisk na poszczególne problemy
Typy wywiadu:
skategoryzowany
nieskategoryzowany
jawny
ukryty
nieformalny
indywidualny
zbiorowy
Ankietowanie
Jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy w obecności lub bez obecności ankietera
Pytania ankiety powinny być konkretne, ścisłe i jednoproblemowe
Badanie dokumentów
Jest techniką badawczą służącą do gromadzenia wstępnych, opisowych, także ilościowych informacji o badanej instytucji, zjawisku, przedmiocie
jest także techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Samodzielnie rzadko występuje w roli instrumentu naukowego poznania
Dokumenty kronikarskie - to wszelkie materiały statystycznie obrazujące określone sytuacje, dokumentujące fakty i działania, np. dokumentacje instytucji, wyniki badań.
Dokumenty opiniodawcze - wszelkie osobiste materiały powstałe bez udziału badającego, np. pamiętniki, wypracowania, prace poglądowe, wykorzystywane powszechnie w badaniach pedagogicznych, są trudne do weryfikacji.
Analizowanie treści
jest techniką badawczą służącą do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych
jest stosowana w badaniach socjologicznych. Służy do poznania cech psychicznych, motywacji, postaw osób i grup.
Techniki projekcyjne
Projekcyjna metoda badania osobowości polega na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dla niego znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość badanego narzuci jej swobodne, indywidualne znaczenie i organizację.
Narzędzia badawcze obserwacji
Techniki niestandaryzowane (niekontrolowane)
notatki
opisy
rejestracja dźwiękowa, fotograficzna
Techniki standaryzowane (kontrolowane):
arkusz obserwacyjny
dziennik obserwacji