1) Źródła prawa-art.+konst (art. 87-91)

Def. Prawo pierwotne unijne to przede wszystkim Traktaty założycielskie wraz ze
związanymi z nimi dokumentami, takimi jak załączniki, protokoły etc oraz
późniejsze postanowienia traktatowe wprowadzające do nich zmiany i uzupełnienia (prawo traktatowe). Do prawa pierwotnego prawa pierwotnego unijnego zalicza
się również traktaty w sprawie przystąpienia nowych członków do Unii (dawnej Wspólnot) wraz z aktami przystąpienia (traktaty akcesyjne). Oprócz prawa traktatowego do prawa pierwotnego zalicza się tzw. niepisane prawo unijne które obejmuje zasady prawa, zwłaszcza „ogólne zasady wspólne dla systemów prawnych państw członkowskich oraz normy prawa zwyczajowego.

1 Prawo traktatowe

Podstawowe traktaty (umowy międzynarodowe) na których opierają się Wspólnoty i działalność ich instytucji są następujące:

• Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali podpisany w Paryżu 18 kwietnia 1951 r., zwany potocznie w literaturze prawa unijnego Traktatem Paryskim lub Traktatem Węglowo-Stalowym; wszedł w życie 23 lipca 1952 r. (stosownie do jego postanowień wygasł po pięćdziesięciu łatach obowiązywania w dniu 23 lipca 2002 r.);

• Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą podpisany w Rzymie 25 marca 1957 r., zwany potocznie Traktatem Rzymskim, a usta­nowiona przezeń EWG długo nazywana była po prostu Wspólnym Rynkiem wszedł w życie 1 stycznia 1958 r.;

-Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej podpi­sany w Rzymie, z dnia 25 marca 1957 r., również zwany potocznie Trakta­tem Rzymskim, a ustanowiona przezeń Wspólnota (EWEA) - Euratomem, wszedł w życie 1 stycznia 1958 r.;

- Układ w sprawie wspólnych organów Wspólnot Europejskich z 25 mar­ca 1957 r.;

- Protokół w sprawie statutu Trybunału Europejskiej Wspólnoty Gospo­darczej z 17 kwietnia 1957 r. obecnie zastąpiony przez: Protokół do Traktatu o Unii Europejskiej, do Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską oraz do Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - Pro­tokół w sprawie statutu Trybunału Sprawiedliwości

- Układ w sprawie ustanowienia wspólnej Rady i wspólnej Komisji Wspól­not Europejskich z 8 kwietnia 1965 r., tzw. Traktat Fuzyjny (Traktat o Fuzji); (wwż 1.7.1967)

- Protokół w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich z 8 kwietnia 1965 r.;

- Akt Rady o wyborach bezpośrednich do PE z 1976 r.

- Traktaty akcesyjne z 1972, 1979, 1982, 1985, 1994, 2003, 2005

- Układ z Schengen - 14.07.1985

- Jednolity Akt Europejski (JAE) z 28 lutego 1986 r., wszedł w życie 1 lipca 1987 r.;

- Traktat o Unii Europejskiej z 7 lutego 1992 r. - Traktat z Maastricht, wszedł w życie 1 listopada 1993 r.;

- Traktat o Unii Europejskiej - Traktat Amsterdamski, podpisany 2 paź­dziernika 1997 r., wszedł w życie 1 maja 1999 r.;

- Traktat zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz niektóre związane z nimi akty prawne - Traktat z Nicei, podpisany 26 lutego 2001 r., wszedł w życie 1 lutego 2003 r.

- Traktat z Lizbony z 13,12,2007 r.

- Karta Praw Podstawowych 7 grudnia 2000 w brzmieniu z 12 grudnia 2007 r.

- nowy TUE i TFUE.

2. Prawo zwyczajowe

W skład niepisanego pierwotnego prawa unijnego wchodzą rów­nież normy prawa zwyczajowego. Dla powstania normy prawa zwyczajowe­go niezbędne jest wystąpienie dwóch elementów. Niezbędna jest po pierw­sze praktyka (usus) państw i po drugie przeświadczenie, że praktyka ta tworzy prawo (opinio iuris sive necessitatis lub po prostu opinio iuris).

W prawie międzynarodowym zwyczaj (prawo zwyczajowe odgrywa ogrom­ną rolę gdyż normy prawa zwyczajowego stanowią w istocie fundament po­wszechnego prawa międzynarodowego.

W literaturze prawa europejskiego pod pojęciem prawa zwyczajowego również rozumie się normy prawne powstałe w wyniku określonej praktyki państw członkowskich oraz opinio iuris, które uzupełniają lub zmieniają pisa­ne prawo wspólnotowe

Jest oczywiście kwestia uzasadnienia występowa­nia prawa zwyczajowego w prawie europejskim wspólnotowym, gdyż żaden przepis traktatowego prawa wspólnotowego nie wymienia zwyczaju (tak jak to ma' miejsce w przypadku art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości). Sprawa ta jest oczywista dla zwolenników poglądu, że prawo wspólnotowe stanowi jedynie odgałęzienie prawa międzynarodowego, gdyż wówczas prawo wspólnotowe musi mieć ten sam system źródeł prawa co prawo miedzynarodowejjInne uzasadnienia to takie, że żaden porządek praw­ny nie może obejść się bez prawa zwyczajowego oraz, że wymagają tego ogólne zasady państwa prawnego.

Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości nie rozwinęło dotąd jakiejś doktryny dotyczącej prawa zwyczajowego. Praktyka w tym zakresie jest również uboga. W literaturze powszechnie przytacza się przykład zmiany przez normę zwyczajową postanowienia art. 2 Traktatu Fuzyjnego z 1965 r. Zgodnie z tym postanowieniem
Rada składa się z przedstawicieli rządów państw członkowskich, a każdy
rząd deleguje do niej jednego ze swych członków. W praktyce państwa członkowskie delegowały do Rady również sekretarzy stanu a więc urzędników
(najwyższego szczebla). Przyjęto więc, że zgodnie z powstałą w wyniku tej praktyki normą zwyczajową, sekretarze stanu mogą być traktowani jako członkowie rządu, niezależnie od ich rzeczywistego statusu prawnego w ich państwach.

Wzór na prawo zwyczajowe: usus (praktyka) + opinio iuris (przeswiadczenie że praktyka tworzy prawo) = consuetudo (prawo zwyczajowe)

3) Zasady prawa unijnego

Prawo wspólnotowe stworzone przez państwa członkowskie charakteryzuje się swoistymi zasadami, nad przestrzeganiem których czuwa Trybunał Sprawie­dliwości. Powinno ono być stosowane i interpretowane jednolicie we wszystkich państwach członkowskich. Zarówno państwa członkowskie, instytucje wspólno­towe jak i pozostałe podmioty fizyczne i prawne są związane zasadami prawa (tzw. zasada wspólnoty prawa stworzona na wzór państwa prawa), a tym samym ograniczone w swych poczynaniach dobrowolnie przyjętymi zobowiązaniami.

funkcje zasad prawnych

I Funkcja wypełniania luk prawnych funkcja pierwszoplanowa i najważniejsza

2 Funkcja Interpretacyjna spełnia rolę subsydiarną wobec prawa traktatowego

3.Funkcja korygująca dzięki której zasady moga zmieniać i korygować źródła

prawa pisanego

4. Funkcja kreacyjna zasady stają się w tej roli inspiracją dla

prawodawców, będąc materialnym źródłem prawa, co może być określano jako tzw. „miękka kodyfikacja

Podział zasad

1) Zasady ogólne wspólne dla systemów prawnych państw członkowskich:

- ochrona praw podstawowych,

- dobre administrowanie

- pewność prawa

-subsydiarność

-proporcjonalność

2) Zasady wynikające z prawa międzynarodowego:

- solidarność (pacta sunt servanda)

- ochrona praw podstawowych

3) zasady prawa UE wynikające z orzecznictwa TSUE

- pierwszeństwo

- autonomia p. ue

-efektywność

- jednolitość

- b stosowanie i b skuteczność

-niezależność proceduralna

Zasady fundamentalne (ustrojowe) prawa unijnego

Jako zasady fundamentalne, ustrojowe prawa wspólnotowego wymienia się zasady autonomii, bezpośredniego stosowania i bezpośredniej skutecz­ności oraz pierwszeństwa prawa wspólnotowego. Zasady te zostały sformu­łowane zostały w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i wszystkie trzy są ze sobą ściśle powiązane.

1. Zasada autonomii prawa wspólnotowego

Punktem wyjścia dla tej zasady jest stwierdzenie, że prawo wspólnotowe stanowi nowy, odrębny porządek prawny Zasada autonomii głosi, że prawo Wspólnoty jest niezależne od ustaw państwowych Prawo wspólnotowe wcho­dząc do krajowych porządków prawnych państw członkowskich zachowuje swoją odrębność i niezależność, i jest stosowane jako prawo wspólnotowe. Według orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości skuteczność prawa wspólnotowego byłaby poważnie osłabiona gdyby jego postanowie­nia nie były interpretowane jako całkowicie niezależne.

Zasada autonomii prawa wspólnotowego ma fundamentalne znaczenie, gdyż daje ona gwarancję jednolitego jego stosowania na obszarze całej Wspólnoty, tj. we wszystkich państwach członkowskich.

2. Bezpośrednie stosowanie i bezpośrednia skuteczność prawa wspólnotowego

Wyróżnia się dwa pojęcia - „bezpośrednie stosowanie" i „bezpośrednią skuteczność" prawa wspólnotowego, choć nie zawsze są one precyzyjnie rozgraniczane. Jest oczywiście kwestią, czy rzeczywiście pojęcia te dadzą się dokładnie rozgraniczyć. W ogólnym zarysie problem ten przedstawia się jak niżej następuje.

Bezpośrednie stosowanie oznacza, że normy prawa wspólnotowego wią­żą w państwach członkowskich bez potrzeby dokonywania takich zabiegów, które w literaturze prawa międzynarodowego określane są najczęściej jako transformacja. Chodzi tu o wydanie specjalnych przepisów prawa wewnętrz­nego, które wprowadzają akty prawa międzynarodowego (umowy międzyna­rodowe, uchwały organów organizacji międzynarodowych) do państwowych porządków prawnych. Tak więc rozporządzenie wspólnotowe wiąże w pań­stwie członkowskim bezpośrednio; nie ma nawet potrzeby ogłaszania go w krajowym organie publikacyjnym, skoro zostało ono ogłoszone w Dzienni­ku Urzędowym UE

Bezpośrednie stosowanie - to sposób w jaki prawo UE staje się częścia porządku krajowego państw członkowskich

Bezpośrednia skuteczność - wypływa z bezpośredniego stosowania i ozna­cza, że normy prawa wspólnotowego nie tylko wiążą bezpośrednio organy państw członkowskich, ale że ustanawiają one wprost prawa i obowiązki dla jednostek (tj. osób fizycznych i prawnych), które mogą się na nie powoływać przed organami państwa członkowskiego, a więc przed jego organami sądo­wymi i administracyjnymi.

Trzeba zwrócić uwagę na to, że normy zawarte w Traktatach wspólnoto­wych mają różny charakter; mogą to być normy o charakterze ogólnym i pro­gramowym, jak również normy przyznające prawa i nakładające obowiązki na jednostki. Norma prawa wspólnotowego ma bezpośrednią skuteczność wtedy, gdy jest jasno i bezwarunkowo sformułowana, nie jest opatrzona ja­kimkolwiek zastrzeżeniem i dla jej wykonania nie jest potrzebne żadne dal­sze działanie państwa członkowskiego lub organu Wspólnoty i wreszcie -nie może umożliwiać jej stosowania według swobodnego uznania^.

Bezpośrednia skuteczność dotyczy nie tylko postanowień traktatów wspól­notowych, lecz także aktów prawa wtórnego wspólnotowego - rozporządzeń, a także, wyjątkowo - pod określonymi warunkami — dyrektyw i decyzji skie­rowanych do państw członkowskich.

Wyróżniamy wertykalny (pionowy) rodzaj skutku bezpośredniego - gdy os. fiz. lub pr. Może bezpośrednio dochodzić swoich uprawnień przed sądami krajowymi wobec instytucji państwowych

Horyzontalny (poziomy) - gdy os. fiz. Lub pr. Ma możliwość bezpośredniego dochodzenia swoich uprawnień przed sądami krajowymi wobec innych osób fizycznych lub prawnych

Bezpośrednia skuteczność - normy prawa UE, przyznające jednostkom uprawnienia do których bezpośredniego respektowania zobowiązane są sądy krajowe

3. Pierwszeństwo stosowania prawa unijnego - opracowanie

---