Pedagogika rytmu i ruchu w wychowaniu jednostki
R.Steiner- zadaniem pedagogiki jest odkrycie artystycznej natury dziecka, a sam pedagog jest artystą. Wychowanie jest wychowaniem estetycznym, które tworzy wychowanie moralne. Eurytmia- wyrażanie myśli i słów (rytmika), której zadaniem jest nadanie formy wizualnej, za pomocą gestów, wewnętrznej treści człowieka. (szkoły walldofskie)
Emil Jaques-Dalcroze- rytm jest podstawą wszystkich sztuk, życia człowieka i życia społecznego. Gimnastyki rytmiczna (rytmiki) powstała z przeniesienia realizacji rytmicznych z małych na duże grupy mięśniowe w celu odczucia ograniczonego rytmu. Jej celem jest wyrażenie ruchami ciała znaczeń zawartych w muzyce, uzewnętrznianie się wewnętrznych postaw. Oprócz kształcenia czułości słuchu, wrażliwości nerwowej i poczucia rytmu E.J.D chciał kształcić zdolności spontanicznego uzewnętrzniania odczuć ruchowych i przekształcania ich w uczucia i emocje. (Przekształcenie wrażeń w odczucia i odwrotnie, plastyczne wyrażanie emocji).
Elementy muzyki odpowiadające elementom plastyki ożywionej
Muzyka |
Plastyka ożywiona |
Wysokość dźwięków |
Usytuowanie dźwięków ukierunkowanie gestów dźwięków przestrzeni |
Intensywność dźwięków |
Dynamizm mięśniowy |
Barwa |
Różnorodność kształtów cielesnych (płeć) |
Czas trwania |
Czas trwania |
Metrum |
Metrum |
Rytm |
Rytm |
Pauza |
Zatrzymanie ruchu |
Melodia |
Ciągłość w następstwie ruchów |
Kontrapunkt |
Przeciwstawienie ruchów |
Akordy |
Wykonywanie gestów połączonych |
Przebiegi harmoniczne |
Przebieg ruchów połączonych |
Frazowanie |
Frazowanie |
Konstrukcja (forma) |
Planowanie ruchów w przestrzeni i w czasie |
Orkiestra |
Przeciwstawianie i łączenie ze sobą różnorodnych kształtów cielesnych (płeć) |
Nie ma muzyki, do której nie można by było dopasować interpretacji ruchowej
Elementy metody Dalcroze'a
RYTMIKA
PLASTYKA OŻYWIONA
SOLFEŻ
IMPROWIZACJA
RYTMIKA
Odtwarzanie ruchami ciała przebiegu muzycznego utworu, czyli rytmu i pozostałych elementów muzyki poprzez:
-ćwiczenia poświęcone głównie problemom rytmicznym:
realizacje ruchowe tematów rytmicznych,
łańcuchy realizacji,
podwójna i potrójna szybkość ruchów oraz ich dwu- i trzykrotne zwolnienie,
uzupełnienia rytmiczne (rytmy uzupełniające)
przekształcenia metryczne tematów rytmicznych
polirytmie
polimetrie
kanony rytmiczne
-ćwiczenia inhibicyjno-incytacyjne
-ćwiczenia ruchowe- odzwierciedlające przebiegi dynamiczne, agogiczne i artykulacyjne w muzyce
-ćwiczenia ruchowe- odzwierciedlające kształt linii melodycznych
-frazowanie
-ćwiczenia improwizacji ruchowej
-ćwiczenia kształtujące niezależność ruchów
We wszystkich ćwiczeniach uczniowie angażują swoją aktywność słuchową, ruchowo-przestrzenną oraz intelektualną i emocjonalną, dzięki czemu rozwija się ich:
słuch muzyczny
pamięć,
umiejętność szybkiej analizy i syntezy,
poczucie rytmu i metrum,
poczucie czasu i przestrzeni,
szybkość reakcji,
uwaga i umiejętność koncentracji,
podzielność uwagi,
niezależność ruchów i ich synchronizacja,
orientacja i wyobraźnia ruchowo-przestrzenna,
wrażliwość emocjonalna.
PLASTYKA OŻYWIONA (plastyka żywa)
Powstała dla wyrażania ruchem ciała emocji zawartych w muzyce.
wzbogaca środki wyrazu
ruchy stają się bardziej harmonijne, estetyczne, czytelne stylistycznie, adekwatne do muzyki
Dzieło muzyczne przetwarza się na dzieło ruchowo- plastyczne: linie w przestrzeni, plastyczne gesty, układy grupowe w ruchu.
Powstało dwadzieścia gestów Dalcroz'a.
Obecnie plastyka nazywana jest ekspresją ruchową.
SOLFEŻ
Metoda kształcenia słuchu muzycznego. Kształcenie świadomości dźwięku miało na celu słyszenie absolutne, relatywne i funkcyjne wysokości dźwięku.
IMPROWIZACJA
Kreatywność muzyczna dotyczy zarówno improwizacji nauczyciela (powinien być świetnym improwizatorem fortepianowym), jak i aktywności ucznia: improwizacji ruchowej, rytmicznej, wokalnej i instrumentalnej.
Carl Orff (1895- 1982)- niemiecki kompozytor i pedagog. Nawiązywał do hellenistycznej jedności ruchu, słowa i elementarnej muzyki.
Każdy może odkryć własną naturalną muzykę, której jest najpierw źródłem - twórcą, a potem wykonawcą i słuchaczem.
Edukację muzyczną rozpoczynamy od poszukiwania elementarnej muzyki w sobie.
Metoda Orffa
-każdy potrafi uderzać dłońmi dłońmi kolana, klaskać rytmicznie, maszerować, bawić się rytmem, melodią i akcentami mowy.
-aktywność twórcza i ekspresja muzyczna są osią procesu dydaktycznego
-akompaniament nie musi być fortepianowy.
-każdy problem muzyczny, melodyczny może być wielostronnie opracowany poprzez aktywność ruchową, słuchową, instrumentalną i wokalną. Wielostronne kształcenie i nauczanie przez przeżywanie.
Dziecko:
improwizuje ruch, rytm mowę i śpiew
tworzy dźwięki posługując się swoim ciałem- gestodźwięki
improwizuje na różnych przedmiotach akustycznych, na instrumentach
Inspiracją jest naśladowanie ruchu lub dźwięków znanych dziecku z jego otoczenia
Na początku IMPROWIZACJA całkowicie swobodna. Improwizacja ruchowa- podtrzymanie spontanicznej ekspresji właściwej. Stopniowo dziecko poddaje się pewnym założeniom (IMPROWIZACJA KIEROWANA) dotyczącym:
rytmu
doboru współbrzmień
kształtowania linii melodycznej
formy muzycznej
sposobu instrumentacji
Nauczyciel proponuje różne formy ćwiczeń, podaje proste wzory rytmiczne lub melodyczne, uczniowie powtarzają je, modyfikują, przekształcają, rozwijają.
Gra na instrumentach powiązana jest z innymi rodzajami aktywności muzycznej, bardzo urozmaicona i przystępną. Dzieci mogą:
wspólnie improwizować,
odtwarzać muzykę,
dzielić na fragmenty w różnym wykonaniu,
zamieniać instrumenty pomiędzy sobą,
wnikliwie przysłuchiwać się dźwiękom i ich różnej barwie, współbrzmieniom.
Ćwiczenia rytmiczne
Pracę umuzykalniającą z dziećmi zacząć od kształtowania reakcji na rytm poprzez:
wspólne rozpoczynanie i kończenie rytmu w grze na instrumentach i w ruchu
zachowanie tego samego tempa w grupie
„echo”- powtórzenie za nauczycielem motywu rytmicznego, melodycznego (w formie zawołania, wyliczanki, rymowanki).Punktem wyjścia do ćwiczeń rytmicznych i ruchowych jest zrytmizowana mowa (echo od form prostych do złożonych).
Komplikuje się i rozrasta sam wzór rytmiczny, dodaje się do niego melodię, różne odcienie dynamiczne, artykulacyjne, zmienia się tempo.
Tworzy się łańcuchy realizacji i kanony.
Różne sposoby wykonania utrwalonego wzoru: ruchem, gestodźwiękami, na instrumentach, śpiewem Początkowo materiał rytmiczny tworzą zestawienia dźwięków dłuższych i krótszych (ćwierćnut i ósemek w metrum dwie czwarte)
Ze słów powstają zdania, z motywów rytmicznych większe tematy rytmiczne
Stopniowo wprowadza się zapisy graficzne przedstawiając stosunki czasowe rytmu (obrazki, symbole, później prawdziwe nuty).
Wprowadzamy kolejne miary taktowe oraz nowe wartości rytmiczne nut i pauz.
Do „echa” wprowadzona nowa zasada formowania rytmu-kontynuacja (po usłyszeniu rytmu tworzy się nowy, który jest podobny, kontrastowy itp.)
Ćwiczenia ruchowe stosowane są do każdej lekcji. Dzieci reagują ruchem na rozpoczęcie muzyki, pauzę, barwę instrumentów, wysokość dźwięków, kierunek melodii, rytm akompaniamentu, można z nimi łączyć ćwiczenia gimnastyczne, kształtujące prawidłową postawę, korygujące i zapobiegające wadom kręgosłupa, płaskostopiu.
Najwięcej ćwiczeń opiera się na podstawowych formach naturalnego ruchu: marszu, chodzie, biegu, podskokach, skokach, przeskokach, kołysaniu, sprężynowaniu. Możliwe są różne odmiany marszu, w zależności od akompaniamentu: kroki krótkie i długie, na palcach i pełnymi stopami, ciche i głośne, kroki z wysoko podnoszonymi kolanami i kroki skradające się. Ruchy wykonywane są w różnych kierunkach, tworzą rozmaite rysunki w przestrzeni: linie proste, po przekątnej, po obwodzie koła, kroki w przód i w tył, do środka koła i na zewnątrz.
Zabawy ruchowe z piosenką- interpretacje ruchowe treści piosenki, inscenizacje, ilustracje ruchowe, zabawy taneczne lub rytmiczne. Figury, kroki, zmiany kierunku ruchu podkreślające budowę piosenki, jej charakter i styl.
Z.Kodaly- Ćwiczenia z sylabami rytmicznymi, zastosowanie folkloru.
Systematyka ćwiczeń
1. Ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia z zakresu techniki ruchu - kształcące świadomy ruch, uwrażliwiające na kierunek ruchu, zapobiegające wadom postawy, kształcące orientację w przestrzeni stosowane są na początku wychowania muzyczno-ruchowego. Powraca się jednak do nich w każdej niemal jednostce zajęć. Są warunkiem swobody ruchu, potrzebnej w pozostałych ćwiczeniach rytmiczno- ruchowych. Wywodzą się zarówno z metody Dalcrozea, jak i Orffa.
2. Wprowadzenie i utrwalanie stosunku dłuższych i krótszych wartości rytmicznych w marszach i biegach, z wykorzystaniem np. tańców regionalnych, interpretacji utworów instrumentalnych (Dalcroze). Poprzez echo rytmiczne (Orff) realizuje się tę problematykę w początkowej fazie, to jest w wychowaniu przedszkolnym i w I klasie szkoły podstawowej.
3. Wprowadzenie wartości rytmicznych nut i pauz, z wykorzystaniem sylab rytmicznych ma miejsce w klasach I-III szkoły podstawowej. Stosowanie sylab rytmicznych wywodzi się z metody.
4. Realizację ruchową wartości rytmicznych półnuty, półnuty z kropką, całej nuty krokami wprowadza się dopiero w szkole podstawowej metodą Dalcrozea. Również utrwalanie poznanych wartości rytmicznych w późniejszych klasach szkolnych poprzez ćwiczenia: łańcuch realizacji, rytmy uzupełniające.
5. Ćwiczenia kształcące poczucie metrum, stosowane na różnych etapach z zastosowaniem wzrastającego stopnia trudności wywodzą się z metody Orffa. Ćwiczenia z podkreślaniem jednostek metrycznych taktowaniem, także z zastosowaniem przedtaktu - pochodzą z rytmiki DaJcroze'a.
6. Ćwiczenia pobudzające i hamujące ruch obecne w zajęciach ruchowych od przedszkola poprzez całą edukację ruchową - według metody Dalcrozea.
7. Reagowanie ruchem na zmiany tempa, artykulacji, dynamiki, którą można nazwać ćwiczeniem reakcji na muzykę. Realizuje się je często poprzez wszystkie fazy - zgodnie z metodami Dalcroze'a i Orffa.
8. Rytmizowanie mowy od krótkich słów do całych wierszy to specjalność metody Orffa.
9. Zastosowanie niekonwencjonalnych źródeł dźwięku do ćwiczeń rytmicznych: w wyliczankach, ostinatach, opowieściach dźwiękowych, naśladowaniach odgłosów - to również propozycja Orffa.
10. Kanon i dwugłos w realizacjach ruchowych to ćwiczenia trudniejsze, stosowane w wyższych klasach, charakterystyczne dla rytmiki Dalcroze'a.
11. Dyktanda rytmiczne możliwe są najwcześniej od II klasy szkoły podstawowej; zależą od pomysłowości każdego nauczyciela. Powinny przyjmować formę zabawy.
12. Realizacja ruchowa przebiegu rytmicznego piosenki - od nauczania początkowego po wyższe klasy szkolne- może mieć formę realizacji krokami i gestami Dalcroze'a.
13. Zabawy ruchowe ze śpiewem: ilustracyjne, taneczne - inscenizowane są według metod Dalcroze'a i Orffa i realizowane poprzez całą edukację muzyczną (z różnym stopniem trudności).
14. Tańce regionalne, ludowe i inne w układzie dla dzieci są syntezą umiejętności muzyczno-ruchowych na danym etapie kształcenia.
15. Interpretacje ruchowe utworów instrumentalnych- swobodne i kierowane- są elementem metod Dalcroze'a i Orffa.
16. Improwizacje ruchowe zajmują ważne miejsce w metodach Dalcrozc'a i Orffa, lecz dotyczą innych ćwiczeń.
Rudolf Laban- jest pionierem gimnastyki twórczej zwanej „nowoczesnym tańcem wychowawczym". Metodę tą spopularyzował na gruncie polskim W. Gniewkowski. Nauczyciel stawia dzieciom określone zadania ruchowe przy pomocy słownego ujęcia ruchu, przy czym zadania te mają przeważnie charakter otwarty i można je wykonać na wiele sposobów. W metodzie tej posługujemy się różnymi formami ruchu, takimi jak:
zadaniami ruchowymi otwartymi i zamkniętymi
opowieścią ruchową
ruchem zabawowo-naśladowczym
inscenizacją
improwizacją ruchową
pantomimiką
groteską
kanonami ruchowymi
ćwiczeniami muzyczno-ruchowymi przy użyciu i instrumentów perkusyjnych
muzyki żywej i mechanicznej
zabawami rytmiczno-tanecznymi
elementami tańców regionalnych regionalnych narodowych (komponowanych w małe układy taneczne)
Zadania twórcze ustępują ruchowi naśladowanemu w formie ścisłej.
Celem metody jest rozbudzenie zdolności tanecznych od najmłodszych lat.
Kładzie się nacisk na pomysłowość i twórcze działanie.
Zasada wszechstronności, stopniowania trudności, naprzemienności wysiłku i rozluźnienia, koncentracji i rozproszenia.
Podstawowe zasady prowadzenia zajęć ruchowych wg R. Labana są następujące:
każdy ćwiczący wykonuje zadania ruchowe na swój sposób (pokaz zbędny)
zajęcia są prowadzone w luźno ustawionej grupie, a pozycja wyjściowa dowolna dla każdego dziecka
elementami towarzyszącymi wykonywaniu zadań ruchowych może być rytm i muzyka
tematyka zadań ruchowych wywodzi się z 5 zasadniczych tematów:
Wyczucie (świadomość) własnego ciała
Wyczucie ciężaru, siły i czasu
Wyczucie przestrzeni
Rozwijanie wyczucia płynności ruchu i ciężaru ciała w przestrzeni i w czasie
Adaptacji ruchów partnera lub grupy
Alfred i Maria Knissowie z Hannoveru- korelacja zadań wychowania fizycznego i muzycznego.
Poszukiwanie nowych form i rodzajów ruchu poprzez eksperymentowanie środkami ruchowymi, słuchowymi i wzrokowymi.
Eksponowanie naturalnych form ruchowych, eliminując ścisłe.
Ważna rola ruchu, rytmu, muzyki oraz estetycznego wykonania, oryginalnych przyborów do ćwiczeń.
Muzyka jest impulsem do podejmowania czynności ruchowych, gdzie jest dużo improwizacji, ale również naśladownictwa i wzorowania się na prowadzącym i współćwiczących. Prowadzący jest osobą wiodącą, ale w miarę zaawansowania grupy pozostawia jej wiele swobody.
W czasie ćwiczeń wskazane jest przeplatanie demonstracji ruchu z improwizacją ruchową oraz zadaniami otwartymi, rozwiązywanymi przez dzieci w sposób twórczy. Podstawowe zasady to:
ćwiczyć zawsze z radością
nie nadużywać słów
nieustannie poszukiwać nowych form i rodzajów ruchu
posługiwać się rytmem i muzyką, które są impulsem do ruchu
pogłębiać motywację do ćwiczeń przez atrakcyjne formy ruchu, ciekawe i oryginalne przybory (dzwoneczki, grzechotki, wstążki, bijaki obustronne itp.)
„Pedagogika zabawy " - PSPZ „Klanza”- metodyka pracy z grupą. Wyrosła ona z doświadczeń praktycznych w zakresie dydaktycznym, wychowawczym i rozrywkowym. Wszystkie stosowane metody mają wspólny cel -ożywić kontakty między ludźmi w tradycyjnych sytuacjach przedszkolnych, szkolnych, opiekuńczych, kulturowych itp. Z jednej strony „pedagogika zabawy" chce obalić stereotypowe podporządkowanie człowieka sztywnym procesom myślenia, słuchania i mówienia, z drugiej zaś strony przeciwstawia się jednostronnemu, intensywnemu treningowi ruchowemu (zajęcia sportowe) lub wyładowaniu energii na zasadzie „wyszaleć się" (dyskoteka). W „pedagogice zabawy" wykorzystuje się twórcze metody ruchu takie jak: taniec ekspresyjny na bazie metody R. Labana, ruch sceniczny i grę pantomimiczną, improwizacje ruchowe, animacje, improwizacje z cieniami itp.
Weronika Sherborne- Metoda Ruchu Rozwijającego- Zwróciła uwagę na potrzebę rozwijania bliskich związków między ludźmi, istotną dla rozwoju osobowości dziecka, niedocenianą i nie realizowaną w szkolnictwie. Główna idea metody to: „posługiwanie się ruchem jako narzędziem wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka i terapii zaburzeń tego rozwoju".
Opracowany przez W. Sherborne system ćwiczeń wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka, zaspokajanych w kontakcie z dorosłymi. Podstawowe założenia tej metody to
rozwijanie przez ruch świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego,
rozwijanie świadomości przestrzeni i działania w niej
rozwijanie świadomości dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu.
Udział w tych ćwiczeniach ma na celu stworzyć dziecku okazję do poznania własnego ciała, usprawniania motoryki, poczucia swej siły, sprawności i możliwości ruchowych. Dzięki temu dziecko zaczyna mieć zaufanie do siebie, zyskuje poczucie bezpieczeństwa. Poznaje przestrzeń, czuje się w niej bezpiecznie, staje się bardziej aktywne, przejawia inicjatywę, może być twórcze. Rolą nauczyciela jest proponowanie ćwiczeń, ale scenariusz współtworzą same dzieci. Otwiera to przed nimi możliwość twórczego rozwoju wyobraźni, inicjatywy, samodzielności poczucia własnej wartości. Może ona być przydatna do pracy z dziećmi z zaburzeniami intelektualnymi, motorycznymi
i emocjonalnymi i trudnościami w nawiązywaniu kontaktów społecznych.