Fizjologia krwi
Krew jest płynem czerwonym, nieprzejrzystym, cięższym od wody, lepkim, bardzo lekko alkalicznym, o swoistym zapachu i słonawo-słodkim smaku Nie jest to roztwór, ale zawiesina składników komórkowych w roztworze wodnym zawierająca różne krystaloidy i składniki koloidalne. Ta płynna część nazywa się osoczem we krwi nie skrzepłej, a surowicą we krwi skrzepniętej. Jest to rodzaj bardzo obfitego płynu międzykomórkowego. W nim znajdują się krwinki czerwone, białe i płytki krwi. Krew jest czerwona gdyż erytrocyty posiadają barwnik - hemoglobinę. Intensywność barwy zależy od ilości hemoglobiny(Hb).
Krew- stanowi tkankę płynną, odgraniczoną od innych tkanek organizmu, co najmniej jedną warstwą komórek, którą tworzą komórki śródbłonka naczyniowego. W skład krwi wchodzą elementy upostaciowane, czyli krwinki czerwone, białe i płytki krwi oraz elementy nieupostaciowione składniki osocza krwi. Występują różnice w składzie krwi mężczyzn i kobiet.
Hematokryt - (jest wskaźnikiem) - jest to stosunek objętości krwinek czerwonych do objętości pełnej krwi - 35-50%
Rola krwi w organizmie człowieka:
1. Transportuje tlen z płuc do tkanek;
2. Transportuje CO2 z tkanek do płuc;
3. Transportuje do tkanek produkty energetyczne i budulcowe;
4. Transportuje z tkanek do nerek produkty przemiany materii;
5. Transportuje hormony syntetyzowane w organizmie i witaminy;
6. Wyrównuje ciśnienie osmotyczne;
7. Wyrównuje stężenie jonów wodorowych pH w tkankach;
8. Wyrównuje różnicę temp. między tkankami i narządami;
9. Chroni przed drobnoustrojami;
10. Wiąże za pomocą przeciwciał substancje obce np. toksyny
Erytrocyty - czyli krwinki czerwone w życiu pozapłodowym wytwarzane są przez szpik kostny. Transportują cząsteczki O2 z płuc do tkanek. Krążą w krwi obwodowej ok.120dni. Otoczka krwinek czerwonych jest błoną półprzepuszczalną, przez która cząsteczki H2O łatwo dyfundują. Ciśnienie osmotyczne panujące w krwince jest izotoniczne. Przy zwiększonym stężeniu NaCl płyn staje się hipertoniczny, cząsteczki wody dyfundują na zew. i krwinki czerwone obniżają się. Przy obniżonym NaCl płyn staje się hipotoniczny, cząsteczki dyfunduje do wew. i krwinki czerwone powiększają swoje rozmiary. Rozpadają się w śledzionie i wątrobie.
- liczba Erytrocytów w 1L krwi obwodowej: M-5,2mld/L; K-4,6mld/L
- wskaźnik Hematokrytu: M-0,46%; K-0,40%
- zawartość Hb w 1L krwi: M - 10 mmol/L; K - 8,7 mmol/L
- średnica Erytrocytu 8um
- %Stężenie Hb w Erytrocycie=34%
Hemoglobina - jest białkiem globiną. Składa się z czterech łańcuchów polipeptydowych. Każdy łańcuch połączony jest z jedną cząsteczką hemu. U ludzi dorosłych 97% stanowi hemoglobina A1,2,5% hemoglobina A2,i ok.0,5% hemoglobina F,czyli płodowa. W skład Hb A1 wchodzą 2 łańcuchy - polipeptydowe typu α zawierające po 14l aminokwasów i 2 łańcuchy typu β po 146 aminokwasów. Hemoglobina F ma dwa łańcuchy- typu alfa i dwa typu gama. Jest syntetyzowana w szpiku kostnym. Cząsteczka globiny rozkłada się na aminokwasy, a hem na biliwerdynę.
Rola hemoglobiny: 1)transportuje tlen z płuc do tkanek, 2)transportuje CO2 z tkanek do płuc, 3)stanowi magazyn tlenu w organizmie wystarczający zaledwie na kilka minut pracy mięśniowej.
Oksyhemoglobina - hem zawiera atom żelaza dwuwartościowego Fe++ wiąże się z jedna cząsteczka tlenu tworząc hemoglobinę związaną z tlenem, czyli oksyhemoglobinę Hb4O2. Równowaga pomiędzy wiązaniem Hb z O2 i uwalnianiem O2 z oksyhemoglobiny zależy od: - Prężności O2-PO2, - Temperatura krwi, - Prężność CO2 -PCO2, - Stężenie jonów wodorowych -pH.
Methemoglobina - pod wpływem związków utleniających dwuwartościowy atom żelaza Fe++ w cząsteczce hemu zostaje zamieniony na trójwartościowy Fe+++ tworząc methemoglobinę. Nie ma ona zdolności do transportu tlenu, czyli jego wiązania i uwalniania. Tlenek węgla CO,jest związkiem współzawodniczącym z tlenem przy wiązaniu się a hemoglobiną.
Karboksyhemoglobina - Tlenek węgla CO,jest związkiem współzawodniczącym z tlenem przy wiązaniu się a hemoglobiną. Tlenek węgla ma ok.200 razy większe powinowactwo do hemoglobiny i wypiera tlen z oksyhemoglobiny zajmując jego miejsce i w ten sposób tworzy karboksyhemoglobinę.
Karbominohemoglobina - połączenie z dwutlenkiem węgla nazywa się karbo-albo karbaminohemoglobiną,gdyż CO2 jest związane nie tylko z Fe jak O2 lub CO ale także wiązaniami karbominowymi w kwasach aminowych globiny. Z tlenkiem węgla łączy się Hb tak samo jak z tlenem tworząc karboksyhemoglobiny HbCO jednak powinowactwo, do CO jest 200-300 razy większe niż do O2.Totez bardzo mała zawartość CO w powietrzu powoduje duże nasycenie Hb, które już wtedy nie może przenosić tlenu,chociaż nie zmieniła wartościowości żelaza jak w methemoglobinie i w korzystnych warunkach może uwolnić się od tego gazu.
Hematopoeza - jest zasadniczym czynnikiem krwiotwórczym. Szpik stanowi ok.5% ciężaru ciała, w tym połowa, bo ok. 2,5% stanowi szpik czerwony, w którym powstają elementy morfotyczne krwi. Wypełnia on istotę gąbczastą kości płaskich, mostek, żebra, kości biodrowe, trzon kręgów oraz jamy szpikowe. Wszystkie elementy morfotyczne krwi pochodzą od komórki macierzystej, czyli Hemocytoblastu. Dlatego wyróżniamy 5 typów komórek macierzystych: 1-proertoblast - dla układu krwinek czerwonych; 2-mieloblast - dla układu granulocytów; 3-limfoblast - dla limfocytów; 4-monoblast - dla monocytów; 5-megakarioblast - dla płytek krwi. Wszystkie komórki szpiku należą do jednej z trzech grup: - puli komórek macierzystych - komórki pnia; - puli komórek mnożących się; - puli komórek dojrzewających i rezerwy szpikowej.
Erytrocytopoeza - cykl rozwojowy krwinek czerwonych w szpiku, czyli łączny czas przypadający na dzielenie, różnicowanie, dojrzewanie począwszy od hemocytoblastu, aż do erytrocytu trwa 5dni. W szpiku pod wpływem erytrocytopoezy hemocytoblasty przechodzą w proertroblasty - najmłodsze kom. ukł. czerwonokrwinkowego. Są wychwytywane i niszczone w śledzionie.
Granulocytopoeza - granulocyty wywodzą się z trzech różnych komórek macierzystych szpiku kostnego czerwonego: • leukocyty obojętnochłonne - nurofile •leukocyty kwasochłonne - eozynofile; •leukocyty zasadochłonne - bazofile. Wykazują one zdolność do podziału mitotycznego tzn.,że w wyniku jednego podziału powstają 2 hemocytoblasty. Hemocytoblast w odpowiednich warunkach różnicuje się w mieloblast tj. najmłodszą kom. ukł. granulocytowego. Mieloblast i jego 2 następne pokolenia stanowią pulę komórek mnożących się. Dalsze etapy rozwoju kom. granulocytowych to dojrzewanie bez mitotycznego podziału. Czynniki uwalniające granulocyty ze szpiku powodują ich wchodzenie do krwi obwodowej z puli kom. dojrzewających i rezerwy szpikowej.
Hemostaza - wiele procesów fizjologicznych, dzięki któremu utrzymywana jest płynność krwi. Krew (będąca tkanką płynną) w przypadku uszkodzenia naczynia czy wynaczynienia, wykazuje 2b.ważne zjawiska biologiczne: krzepnięcie i fibrynolizę. Istotą krzepnięcia krwi jest tworzenie się z rozpuszczalnych w osoczu cząsteczek gęstej sieci włókien białkowych i następczego wytworzenia się skrzepu (na zew.naczyń) i skrzepliny (od wew.naczyń). Głównym białkiem osocza zaangażowanym w ten proces jest fibrynogen osocza, który pod wpływem trąbiny przekształca się w fibrynę.
Fibrynoliza - polega na rozpuszczaniu skrzeplinu wskutek strawienia fibryny przez enzym proteolityczny - plazminę. Zapobiega zjawisku zamykania światła naczynia przez skrzeplinę. Pozwala na usuwanie z krążenia drobnych zakrzepów tworzących się stale w naczyniach.
Osocze to płynne środowisko kom. krwi jest roztworem którego 90%stanowi woda a resztę wypełniają sole nieorganiczne i organiczne związki chemiczne. Sole nieorganiczne występują w postaci jonów jak i ich form niezjonizowanych. Związki organiczne to białka (albuminy, fibrynogen oraz glukoza, mocznik, kwas moczowy, aminokwasy) i substancje regenerujące procesy ogólnoustrojowe (enzymy, hormony). Spełnia funkcje transportowe krwi przenosi ok.70%transportowanego przez krew CO2. Dostarcza komórkom składniki energetyczne, sole mineralne, witaminy, mikroelementy pobierane z przewodu pokarmowego. Docierając pośrednio do komórek pobiera od nich metabolity, z czego część np. kwasu mlekowego askrobiowego i cholesterolu przekazuje do wykorzystania innym kom. Część zbędną jak mocznik, kwas moczowy przenosi do narządów wydalniczych. Krążąc w ustroju odbiera z jednych i przenosi do innych tkanek i komórek hormony i ciała czynne uczestniczących w regulacjach fizjologicznych Zadania te wykonywane są przez zawarte w osoczu białko. Osocze z wieloma swymi składnikami uczestniczy w reakcjach obronnych organizmu oraz w procesie krzepnięcia krwi i tworzenia stałego środowiska wew.
Czas krzepnięcia - to czas, jaki upływa od momentu wynaczynienia krwi do powstania nitek włókniaka. Czynniki przyspieszające krzepnięcie: podwyższona temp., zetknięcie krwi z szorstką powierzchnią, wysychanie krwi, oddanie wapnia, żelaza z tkanek; oddanie do krwi kawałka skrzepu.
Czas krwawienia - to okres, jaki upływa od momentu nakłucia do momentu całkowitego ustania krwawienia (2-3min). W 1etapie krzepnięcia krwi dochodzi do agregacji trąbocytów w miejscu uszkodzenia naczyń i ich obkurczenia. Czas krwawienia zależy od stanu naczyń krwionośnych, krzepliwości krwi oraz liczby płytek krwi.
Płytki krwi - są małe, owalne, kuliste lub o nieregularnym kształcie bezjądrowymi fragmentami megakariocytów o śr.od1-4um. W μl krwi ich liczba wynosi 150-400tyś., żyją ok.10dni. Wewnątrz płytek znajdują się ziarnistości (α,β,γ). Pełnią funkcję uszczelniania i utrzymywania integralności ściany naczynia, w transporcie substancji biologicznie czynnych.
Hemoliza powysiłkowa - to zjawisko nasilonej destrukcji erytrocytów podczas intensywnych wysiłków fizycznych i w stanach patologicznych. Hemolizę ułatwiają: kwasica metaboliczna, przejściowa hipoglikemia i podwyższona temp.ciała. szczególnie kwasica jest przyczyną zmian w kształcie erytrocytu a zmiana ich kształtu ułatwia ich destrukcję. Zjawisko rozpadu erytrocytów i pojawienie się Hb w osoczu.
Przenoszenie CO2 przez krew - Hb bierze udział w transporcie CO2 z tkanek do płuc. Hb odtlenowana ma zdolność tworzenia tzw. połączeń karbaminowych ok.20%wytworzonego w tkankach CO2 wiąże się z grupami aminowymi odtlenowanej Hb tworząc karbaminiany. W płucach gdzie Hb przechodzi w bardziej kwaśną oksyhemoglobinę, CO2 związany z grupami aminowymi globiny, zostaje uwolniony. 70%CO2 transportowany do płuc jest jako jon wodorowęglanowy.
Heparyna - to składnik przeciwskrzepowy, znajduje się w ziarnistościach granulocytów zasadochłonnych granulocytów krwi i komórek tucznych, które licznie występują w tkance łącznej otaczajacej naczynia włosowate. W jej obecności antytrombina prawie natychmiast inaktywuje tromboninę i inne enzymy, co przerywa aktywację krzepnięcia.
Ciśnienie onkotyczne to siła, z jaką ciała koloidalne utrzymują wodę i wciągaja ją do naczyń krwi. Siła ta zależy od zawartości białek i wynosi 22mg Hg w osoczu.
Ciśnienie osmotyczne to siła, z jaką związki rozpuszczone działają przyciągająco na rozpuszczalnik, gdy dzieli je błona półprzepuszczalna.
Albuminy to białka produkowane w wątrobie. Jest to białko o najkrótszym , zaledwie parodniowym okresie półtrwania i najdrobniejszych cząstkach. Stanowią 55% białek osocza. Pełnią funkcje utrzymania ciśnienia onkotycznego tj. zatrzymania większej ilości H2O we krwi (zachowana jest równowaga z jednej strony nie dochodzi do ucieczki wody z naczyń krwionośnych, z drugiej nie dochodzi do zbierania się wody w tkankach i tworzeniu się obrzęków). A. uczestniczą w przenoszeniu kwasów tłuszczowych oraz barwników żółciowych. Wiążą i transportują pewną ilość CO2
Globuliny maja ładunek dodatni i neutralizują ładunek ujemny krwinek. Stanowią 40-50% białek osocza. Białaka α i β pełnia rolę transportera np. hormony steroidowe, cholesterol, tłuszcz, karoten, barwniki itp. Znaczna ilość β globulin występuje e postaci proenzymów. Przekształcenie je w enzymy ma miejsce w procesie krzepnięcia krwi i rozpuszczania skrzepu. γ globuliny ich poziom mówi o stanie układu odpornościowego.
Fibrynogen to białko hydrofilne. Pełni główną funkcję w procesie krzepnięcia krwi.
pH krwi u człowieka ma charakter lekko zasadowy 7,35-7,34. Stałe pH utrzymuje się dzięki działaniu buforów osocza (węglany, fosforany i białka) i buforom krwinek (fosforany i Hb).
Surowica to osocze pozbawione włóknika - fibrynogenu.
OB (odczyn Biernackiego) krew jest zawiesiną krwinek dzięki stałemu ruchowi. Zatrzymanie tego ruchu prowadzi do rozwarstwienia krwi na osocze i krwinki. Ponieważ krwinki mają większy ciężar właściwy od osocza to spadają w dół. Proces ten nazywamy opadaniem erytrocytów lub właśnie OB.
Rezerwa alkaliczna stanowi zdolność buforową krwi. Jest to zasób węglanów i węglowodorów, który podnosi wysiłek fizyczny. Od ich ilości zależą ilościowe możliwości neutralizowania kwasu mlekowego. Miarą jej jest jej objętość CO2 jaka uwalnia się z dwuwęglanów zawartych w 100 ml osocza w temp. 0˚ przy normalnym ciśnieniu 760mm Hg i pH normalnym.
Procesy hemostazy reakcja naczyniowa to skurcz naczyń uszkodzonych i naczyń okolicznych. Adhezja i agregacja płytki krwi kontaktując się z uszkodzonym obszarem naczynia ulegają szybko procesowi adhezji. Reakcja uwalniania to gwałtowne wyrzucenie z płytek w ciągu pierwszych 20-30 sek. serotoniny, czynników płytkowych i jonów wapnia. Utworzenie skrzepu polega na przejściu fibrynogenu w fibrynę. Taki roztwór, którego ciśnienie jest równe z ciśnieniem krwinki to roztwór izoosmotyczny np. sól organiczna = 0,9% NaCl Taki roztwór, którego ciśnienie jest mniejsze od ciśnienia krwinki to roztwór hipotoniczny np. Woda destylowana = 0,6%Taki roztwór, którego ciśnienie jest większe od ciśnienia krwinki to roztwór hipertoniczny.
Czynniki konieczne w procesie krzepnięcia krwi:
1. Fibrynogen to płynne białko powstające w wątrobie, może zmieniać swoją konsystencje i powstaje wtedy fibryna (wytrącony włóknik)
2. Protrąbina to nieczynne białko enzymatyczne w procesie powstawania protrombiny. Potrzebna jest tu wit. K.
3. Tromboplastyna należy do lipidów, wyróżnia się tkankową ipłytkową powstałąz płytek krwi. Enzym ten powoduje zamianę protrąbiny w tromboninę.
4. Jony wapnia w obecności fibrynogenu zamieniają protrąbinę w trąboninę i fibrynogen.
Leukocyty - w odróżnieniu od erytrocytów mają jądro komórkowe przez cały okres swego życia. Średnia: 8-15μm. Liczba u dorosłego czł. w prawidłowych warunkach =6000-8000 w μl krwi obwodowej. 4000 to leukopenia, 11000- leukocytoza. - cechą charakterystyczną omawianej populacji komórek krwi, oprócz ruchu biernego wraz z prądem krwi, są czynne ruchy pełzania, zw. diapedezą.
Diapedeza - polega na wydostawaniu się leukocytów z drobnych naczyń krwionośnych do otaczających tkanek. Szybkość ruchu leukocytów = 19mikronów/min. Ze względu na budowę, występowanie charakterystycznych receptorów na powierzchni błony komórkowej, oraz na pełnione funkcje leukocyty: dzieli się na: - wielojądrzaste (ziarniste)- granulocyty dzielące się na neutrofile (granul. obojętnochłonne), bazafile (zasadowe), eozynofile (kwasochłonne); oraz - jednojądrzaste (bezziarniste) - limficyty i monocyty.
Neutrofile = granulocyty obojętnochłonne: średnica 9-12um, stanowią ok.70% wszystkich krwinek białych; są to komórki ruchliwe, które maja zdolność, do diapedezy oraz fagocytozy, czyli pochłaniania i enzymatycznej degradacji pochłoniętych cząstek, pełnią bardzo ważną funkcję obronną ustroju (ze względu na możliwości pochłaniania i trawienia cząstek ciał obcych (np. bakterii); we krwi obwodowej po przejściu ze szpiku kostnego neutrofile przebywają najwyżej 12h.,po czym przechodzą do tkanek. W tkankach funkcjonują jako mikrofagi od paru godzin do 3dni, po czym obumierają; plazma posiada bardzo drobne liczne ziarenka obojętnochłonne a jądro w zależności od wieku jest pojedyncze lub rozczłonowate na płaty w liczbie od 2-5
Eozynofile = kwasochłonne - śr. 12-15um, stanowią 4% wszystkich krwinek białych; maja zdolność do diapedezy, fagocytozy oraz do wydzielania subst. przeciwbakteryjnych. Szczególnie intensywnie fagocytują kompleksy antygen-przeciwciało; żyją ok.10dni; cytoplazma ma dość liczne, grube ziarenka kwasochłonne, jądro ma 2,3płaty.
Bazofile = zasadochłonne - śr.1015um, stanowią 0,5% wszystkich kr.białych; niezbyt duża zdolność do fagocytozy; ale dzięki wydzielaniu heparyny i innych substancji biologicznych czynnych biorą udział w przeciwdziałaniu krzepnięcia krwi, mogą zwiększać przepuszczalność, naczyń krwionośnych oraz je rozszerzać; żyją ok. 15dni; duże jądro.
Limfocyty - śr.5-12um, stanowią 30% ogólnej liczby krwinek białych; poza krwią występują w tzw. narządach limfoidalnych (grasica, śledziona, węzły chłonne), limfie, płynie otrzewnowym; są zaangażowane w swoiste procesy odpornościowe organizmu; ich jądro jest b.duże; przenikają do krwi przez ściany naczyń lub napływają z chłonką.
Limfocyty B (odporność humoralna) - krótkożyjące, żyją kilka dni; powstają gł.w szpiku kostnym, w grudkach chłonnych jelit; uczestniczą w humoralnym mechanizmie odpowiedzi immunologicznych
Limfocyty T (odporność komórkowa) - niektóre z limfocytów, są długożyjące, żyją kilka m-cy a nawet lat; powstają w węzłach chłonnych; mogą wielokrotnie odbywać drogę w obu kierunkach; pełnią funkcję immunologiczne typu komórkowego.
Monocyty - śr.14-40um mają nerkowate jądro i duże komórki, stanowią 4% krwinek białych, powstają w szpiku kostnym. Są prekursorami komórek tzw. układu jednojądrowych makrofagów. We krwi przebywają 1-2 dni, po czym przechodzą do tkanek, gdzie różnicują się do makrofagów. Mają zdolność do fagocytozy i uwalniania związków................
Mikrofagi - to małe komórki mające (zdolność) właściwości pochłaniania i trawienia stałych elementów obcych np. bakterii i kurzu. Są to granulocyty obojętnochłonne. Odgrywają dużą rolę w mechanizmie obronnym ustroju.
Makrofagi - to duże komórki obdarzone zdolnością fagocytozy a nie tylko drobnych cząsteczek i bakterii, ale także większych elementów stałych (erytrocytów). Do nich zalicza się: ruchliwe monocyty z układu krwinek białych oraz histiocyty - osiadłe komórki tkanki łącznej.
Fagocytoza - to pochłanianie i niszczenie bakterii, pierwotniaków i innych komórek oraz cząsteczek przez komórki zwanymi fagocytami. Fagocytami są leukocyty wielojądrzaste (posiadające zdolność do diapedezy) oraz osiadłe komórki układu siateczkowe-śródbłonkowego. Odgrywa ważną rolę w obronie ustroju przed infekcjami. W tym procesie są dwie fazy (etapy): 1faza: poruszenie się fagocyta w kierunku drobnoustroju które wywiera działanie przyciągające do siebie komórki fagocytarne; 2faza: przyleganie drobnoustroju do błony komórkowej fagocyta, który wypustkami cytoplazmatycznymi otacza go, wchłania do wnętrza i trawi enzymami proteolitycznymi zawartymi w lizosomach.
Diapedaza - zdolność przechodzenia białych ciałek krwi przez drobne pory w naczyniu krwionośnym do przestrzeni pozanaczyniowej, stad do krwi nie wracają.
Hemotaksja - to podążanie komórek w kierunku źródła bodźców chemicznych lub oddalanie się od niego. Stanowi jeden z czynników warunkujących gromadzenie się leukocytów wokół obcego ciała w ustroju dążących do jego wchłonięcia i zniszczenia.
Leukogram - to odsetkowy skład krwinek białych w %. Wg Schilinga zapisuje się poszczególne rodzaje krwinek od lewej strony do prawej w następującej kolejności: młodociane, pałeczkowate, wielopłatowe, zasadochłonne, kwasochłonne, limfocyty i monocyty. Ustalając liczbę każdej z tych postaci na 100ocenianych krwinek białych.
Narządy krwiotwórcze - wytwarzają one komórki krwi. Należą do nich:
1. Szpik kostny czerwony (w kościach płaskich i w nasadach kości długich) wytwarzające krwinki: czerwone, białe ziarniste (granolocyty), płytkowe;
2. Węzły chłonne, śledzionę, grudki chłonne wytwarzające limfocyty;
3. Układ siateczkowo śródbłonkowy wytwarza monocyty.
Układ siateczkowo-śródbłokowy - to zespoły komórek głównie tkanki łącznej tworzące w organizmie pewną całość funkcjonalną i spełniające głównie rolę obronną w przypadkach zakażeń ustroju. W skład ukł.siat.-śród. wchodzą: makrofagi wolne, osiadłe, komórki siateczki śledziony, węzłów chłonnych, grasicy. Ukł.siat.-śród.niszczy drobnoustroje, zbędne substancje chemiczne i zużyte komórki organizmu przez fagocytozę i pinocytozę. Wytwarza przeciwciała i inne ciała odpornościowe, wywiera, więc wpływ na przebieg procesów immunologicznych i metabolicznych.
Czas życia komórek - erytrocyty 100-120dni, trąbocyty 7-10dni, leukocyty od kilku godzin do kilku lat.
Hemopoeza - (tworzenie komórkowych składników krwi) - w najwcześniejszym okresie życia płodowego morfotyczne składniki krwi powstają z komórek mezenchymalnych w pęcherzyku żółciowym i ze śródbłonków naczyniowych. Pod koniec życia płodowego i przez całe życie i po urodzeniu głównym narządem krwiotwórczym jest czerwony szpik kostny, współdziałający z grudkami i węzłami chłonnymi, śledziony, grasica i układem siateczkowo-śródbłonkowym. Krwiotworzenie jest pobudzane i hamowane przez czynniki specyficzne dla każdego rodzaju hemopoezy oraz w sposób mniej specyficzny przez zmienny dowóz materiałów budulcowych, hormonów, enzymów, aktywatorów, aminokwasów żelaza i witamin.
Erytropoeza - (powstawanie erytrocytów) - powstają głównie w szpiku czerwonych kostnym. Specyficznym stymulatorem erytropoezy jest erytropoetyna. Pod jej wpływem z komórek pnia powstaja macierzyste komórki linii erytropoetycznej - proerytroblasty. Te mnożąc się na drodze miotycznej wytwarzają erytroblasty zasadochłonne i wielobarwliwe. Z erytroblastów wielobarwliwych powstają erytroblasty kwasochłonne, nie dzielą się dalej, ale tracąc jądro zamieniają się w retikulocyty i w końcu stają się erytrocytami. Proces powstawania erytrocytów u człowieka trwa ok.4,5doby.
Granulopoeza - powstawanie białych krwinek. Wytwarzanie leukocytów kwaso-, zasado-, obojętno-chłonnych dokonuje się podobnie jak erytropoza w 3-ch pulach (grupach) w komórkach, szpiku kostnego (1pula: kom.wyjściowe, 2pula: kom.macierzyste, 3pula: kom.dojrzewające). pod wpływem odpowiedniej informacji humoralnej, komórki pnia dzielą się mitotycznie. Z komórki potomnych część przechodzi do puli komórek mnożących się jako mieloblasty, które przekształcają się w promielocyty różnicujące się następnie w mielocyty zasadochłonne, obojętnochłonne i kwasochłonne. Te w miarę dojrzewania stają się metamielocytami, granulocytami młodocianymi i pałeczkowatymi. Do krwi wnikają głównie granulocyty segmentowe z małą domieszką pałeczkowatych. Proces ten trwa ok.10dni a czas życia granulocytów we krwi jest ok.4xkrótszy.
Trąbopoeza - to powstawanie płytek krwi dokonuje się w szpiku kostnym i ich zatrzymywanie i rozpad dokonuje się głównie w śledzionie. Pod wpływem trąbopoetyny komórki pnia dzielą się i różnicują tak że powstają najpierw megakarioblasty, które przez dalszy podział jądra bez podziału protoplazmy przekształcają się w komórki olbrzymie megakariocyty.
Limfopoeza - to powstawanie limfocytów. Powstawanie, różnicowanie, dojrzewanie, specjalizacja limfocytów dokonuje się w całym układzie limfoidealnym: centralnym (szpik kostny, grudki i węzły chłonne, grasica); obwodowym (grudki i węzły chłonne, śledziona).
Grupy krwi: jest 6 grup krwi A1, A2, B, A1B,A2B, O
ABO - W krwinkach czerwonych występują dwa antygeny antygen A i B które mogą występować osobno (gr. krwi A i B) lub razem (gr. krwi AB) albo też może być ich brak (gr. krwi O). poza tym w krwinkach znajduje się substancja antygenowa H. w surowicy krwi zawsze występują naturalne przeciwciała (tzw. izoprzeciwciała-aglutyniny) dla antygenów nieobecnych w krwinkach czerwonych. Tak, więc surowica nie zawiera przeciwciał dla własnych krwinek lub dla krwinek osobników mających te same antygeny w krwinkach, co osoba, od której pochodzi surowica. Przeciwciała te zjawiają się w ustroju bez uprzedniej immunizacji, są stałym składnikiem surowic ludzkich. W obrębie antygenu A istnieje zróżnicowanie na A1, A2, A3, Ax, Am. w obrębie antygenu B, Bx i Bm. Antygen A1 = 80% osób mających gr. krwi A, AB. Antygen A2= 20% osób mających gr. krwi A, AB. Pozostałe antygeny występują rzadko.
Grupy krwi są niezmienne przez całe życie osobnika i są dziedziczone. Cechy grupowe dominują nad cechą O. Osobnik z gr. krwi AB nie może mieć dziecka gr. O i osobnik gr.O również nie może mieć dziecka gr.AB.
Rh: w tym układzie grupowym istnieją 3 pary antygenów: C i c, D i d, E i e mogących występować w różnych zestawieniach (np. cde, CDE, Cde, cDE, Cde, CdE, CdE, cdE). W praktyce przetaczania krwi i patologii czy ciąży największe znaczenie ma antygen D ponieważ jest najsilniejszy i najczęściej (w 99%) wywołuje uodpornienie. Dlatego też dla celów medycyny praktycznej wprowadzono podział ludzi na dwie grupy Rh+ i Rh- w zależności od obecności w krwinkach antygenu D. ludzi białych jest więcej z gr. Rh+ bo aż 85% a ludzi z grupa Rh- jest 15%.
Krwiodawcami Rh+ mogą być również osoby posiadające w krwinkach antygen C lub E mimo braki antygenu D. osoby te jako dawcy krwi są Rh+ ale jako biorcy krwi są Rh-. Antygen C ma 70% ludzi a antygen E ma 30% ludzi.
Poza układami ABO i Rh w erytrocytach znajduje się wiele innych antygenów, również leukocyty, płytki krwi i białka osocza posiadają własne antygeny.
Zmieszanie krwinek jednego czł. z osoczem drugiego człowieka raz może odbywać się bez reakcji obronnych a w innym przypadku może spowodować zbicie tych komórek w grudki, czyli aglutynację i rozpad z uwolnieniem Hb czyli hemolizę. Zależy to od izoprzeciwciał w surowicy i antygenów w krwinkach czerwonych.
Podzielono ludzi na 4 grupy, które nazywa się wg antygenów zawartych w krwinkach: gr. A (antygen A); gr. B (antygen B); gr. AB (antygen A i B) gr. O (brak).
Antygeny to: (A, B, O to najważniejsze i najwcześniej poznane); (D, C, E, d, c, e te występ. w gr. Rh); oraz (M, N, P, S też są znane).
Aglutyniny - przeciwciała zawarte w surowicy.
Aglutynacja - jeden z odczynów immunolog., polegający na zlepieniu antygenów upostaciowanych (bakterii lub krwinek) pod wpływem swoistej surowicy, w której znajdują się przeciwciała zw. aglutyninami. Jest to odczyn 2-fazowy. 1-faza: następuje swoiste związanie antygenu z przeciwciałem. 2-faza: nieswoiste wykłaczanie pod wpływem elektrolitów.
Reakcja aglutynacji służy m.in. do określania grup krwi, do wykrywania przeciwciał wobec znanych antygenów, do identyfikacji antygenów, za pomocą znanych przeciwciał, do oznaczenia miana przeciwciał.
Aglutyniny - przeciwciała mające zdolność zlepiania (aglutynacji) komórek lub cząstek zawierających na swej pow. antygen. Rozróżnia się (ze względu na rodzaj zlepianych komórek): bakteryjne (zlepiające bakterie), hemaglutyniny (zlepia erytr,), leukoaglutyniny (leukoc.), tromboaglutyniny (tromb.).
Odporność właściwości krwi: są dwa rodzaje odporności: 1-wrodzona (nieswoista), która nie jest nastawiona na konkretne zakażenie; 2-nabyta (swoista), która wytwarza odpowiednie przeciwciała (w niej są 2 wzajemnie zazębiające się mechanizmy): odporność kom. i odp. humoralna.
Odporność komórkowa - zachodzi gł. za pośrednictwem limf.T, które po zetknięciu z antygenem uczulają się na niego, a następnie rozmnażają się; w dostatecznej liczbie są zdolne go zwalczać. W ten sposób działają przeciwko grzybom, wirusom i niektórym bakteriom, przeciw nieprawidłowym komórkom własnego org., a zwłaszcza przeciwko przeszczepom obcych narządów lub tkanek. Tu należą: granulocyty, monocyty i limfocyty T.
Odporność humoralna - (obrona, odporność) - działa szczególnie w przypadkach bakteryjnych zakażeń i ponownego pojawienia się wirusów, zwalczając je za pośrednictwem swoistych przeciwciał wytwarzanych w limf.B, a wydzielanych gł. przez komórki plazmatyczne. Tutaj odgrywają rolę nie same limfocyty, ale przeciwciała, które walczą z drobnoust. - obcymi białkami, wirusami, bakteriami. Limf. B - maja pamięć immunologiczną, pamiętają skład przeciwciała. Limf. B maja obronę humoralną, biorą udział w aglutynacji.
Po wysiłku wzrost przyściennych leuk., po wysiłku wzrost odporności (jako efekt potreningowy).
Bezp. Po wysiłku (bardzo wyczerpującym) może dojść do leukopenii (wysiłku bardzo wyczerpujące) lub leukocytozy ( mała intens. ale długo planowany).
Są zmiany fazowe we wzorze odsetkowym po wysiłku. W zależności od intensywności są fazy: - limfocytarna (bezwzględna limfocytoza - wzrost limf.); - neutrofilna (wzrost neutro, spadek eozynofilii); - intoksykacyjna (są tu 2typy reakcji: 1-regeneracyjny - wzrost leukocytów nawet do 50000; 2-degeneracyjny - bardzo silne leukopenia ).
6