BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE
TEMAT
FRANCUSKA SZKOŁA KRYMINOLOGICZNA
POLSKA SZKOŁA KRYMINOLOGICZNA
Podejmując się tego obszernego tematu w literaturze kryminologicznej można wyróżnić wiele szkół. Ich przedstawicielami byli bardzo znani kryminolodzy i socjolodzy, u których w kręgu zainteresowań był człowiek jako istota społeczna. Niektórzy z nich byli twórcami nowych nurtów w kryminologii tzw. „ szkół”.
Raymond Gassin prezentował w dwóch pracach z 1988 r. szczegółową klasyfikację kierunków kryminologicznych. Dzieli on je na „szkoły początkowe” i „szkoły nowoczesne”
Wśród „ szkół początkowych „ wymienia:
szkołę antropologiczną C. Lombrosa
szkoły o orientacji socjologicznej:
szkołę kartograficzną A. Queteleta i A. M. Guerrry'ego,
szkołę socjalistyczną związaną z K. Marksem i F. Engelem
szkołę środowiska społecznego A. Lacassagne'a
szkołę interpsychologii G. Tradego
szkołę socjologiczną E. Durkheima
szkoły syntezy wieloczynnikowej:
szkołę E. Ferriego
szkołę austro- niemiecką F. von Liszta
Zestawienie szkół uznanych przez niego jako „ nowoczesne” przedstawia się następująco:
1) szkoły etiologiczne nowoczesne z kierunkami:
bio - psychologicznym
psycho - społecznym
psych - społecznym
syntetyzującym
2) szkoły kryminologii dynamicznej czynu przestępnego
3) szkoły relacji społecznej
4) kryminologia wiktymologiczna.
Niniejsza praca przedstawiać będzie opracowanie dwóch kierunków „ szkół”, a mianowicie pierwszą z nich będzie Francuska Szkoła Kryminologiczna przedstawiona w ujęciu znanego socjologa Emila Durkheima i jego kontynuatorów Halbwachsa i Maussa. Drugą zaś „ szkołą” jaką chciałybyśmy przedstawić jest Polska Szkoła Kryminologiczna reprezentowana przez polsko - żydowskiego socjologa Ludwika Gumplowicza oraz Tadeusza Hanauska i Brunona Hołysta.
FRANCUSKA SZKOŁA KRYMINOLOGICZNA
PRZEDSTAWICIELE:
Emil Durkheim - klasyk socjolog, zwolennik nurtu socjologizmu. Twierdził, że społeczeństwo to coś więcej niż suma jednostek ich oddziaływań. Stworzył oryginalną koncepcję socjologiczną, lecz również potrafił zastosować ją w badaniach empirycznych. Wpływ Durkheim objął wiele dziedzin nauk społecznych, na które myśliciel ten oddziałał bezpośrednio lub pośrednio. Główną sprawą dla Durkheima było teoretyczne i praktyczne relacje pomiędzy jednostką a społeczeństwem. Szukał równowagi pomiędzy aspiracjami wyzwolonych z tradycyjnych więzów jednostek i potrzebami społeczeństwa jako całości. Proces emancypacji uważał za nieodwracalny i pożądany, zarazem jednak niepokoił się tym, że nowe społeczeństwo nie wytworzyło do tej pory niczego, co stanowiłoby skuteczną zaporę dla sił anarchii, jakie ten proces wyzwolił.
Durkheim był jednym z nielicznych w dziejach socjologii twórców szkoły naukowej. Wbrew pozorom stwarzany przez nadużywane terminu „szkoła”, szkoły w socjologii są niezmiernie rzadkie, jeżeli rozumieć przez to słowo nie luźne, czasem wręcz przypadkowe, podobieństwa poglądów, lecz grupy uczonych świadomie realizujących określony program badawczy, solidarnych w sprawach zasadniczych i posiadających lepsze lub gorsze oparcie instytucjonalne.
Szkoła Durkheima, nazwana inaczej francuską szkołą socjologiczną, skupiała ona plejadę badaczy, którzy okazali się zdolni do zastosowania generalnych założeń socjologizmu w różnych dziedzinach humanistyki, dalszego rozwijania teorii mistrza, a także do systematycznego umacniania instytucjonalnych podstaw swej działalności. Nie reprezentując w istocie ogółu socjologów francuskich szkoła durkheimowska zdobyła we Francji stosunkową twardą dominację.
Powstanie tej szkoły stało się dzięki paru okolicznością:
Socjologia Durkheima nie tworzyła zamkniętego systemu, będąc nade wszystko zespołem pytań, problemów i propozycji metodologicznych, które dawały się stosować nawet w dziedzinach stosunkowo odległych od bezpośrednich zainteresowań samego autora.
Powstaniu szkoły sprzyjała sytuacja społeczno - polityczna ówczesnej Francji sytuacja, o której Durkheim pisał : ” Organizacja czysto powierzchowna, którą stanowił system cesarski, upadł. Chodziło to o stworzenie nowej organizacji, która mogłaby trwać, opierając się na zręcznościach administracyjnych, ale na istocie rzeczy. Żeby to osiągnąć, należało wykryć istotę rzeczy ”. Otóż program Durkheima okazał się niezmiernie atrakcyjny dla grupy młodych ludzi, którzy byli głęboko zainteresowani sprawą społecznej reformy, a nie znajdowali dla siebie miejsca w istniejących strukturach politycznych i administracyjnych.
Znaczenie miało również, że Durkheim starał się uprawomocnić socjologię przy pomocy nie tylko argumentacji intelektualnej, lecz również taktyki organizacyjnej. Dzięki temu grupa jego uczniów uzyskała szanse kariery w szkolnictwie wyższym.
Przy obecnym stanie badań nad durkheimizmem najbezpieczniej jest przyjąć, że członków szkoły łączyła dość daleko posunięta jednomyślność teoretyczna i metodologiczna.
Kontynuatorami Durkheima byli Halbwachsa i Maussa, twórczość każdego z nich ukazuje inną możliwość rozwijania jego idei. W porównaniu z Durkheimem, w pracach Halbwachsa uderza filozoficzna asceza. Charakterystyczna dla niego wydaje się silna orientacja empiryczna, w badaniach budżetów rodzinnych, sposobie podchodzenia do problematyki morfologii społecznej, czy w szerokim wykorzystaniu danych i technik statystycznych.
Dwie najważniejsze dziedziny zainteresowań Halbwachsa to zagadnienia pamięci zbiorowej i klas społecznych. W obu nawiązywał bezpośrednio do Durkheimowskiej koncepcji świadomości zbiorowej, wykraczając wszakże zdecydowanie poza krąg spraw uwzględnionych przez samego mistrza.
Halbwachsowska teoria pamięci zbiorowej zmierzała do wykazania, iż pamięć nie jest mechaniczną zdolnością rejestrowania zachodzących zjawisk, konserwowania wrażeń i obserwacji, lecz polega na ustawicznym rekonstruowaniu przeszłości przez przypominający sobie podmiot. Wykazywał, że człowiek jest zdolny do takiej rekonstrukcji tylko jako członek określonej grupy społecznej, która stwarza „ ramy” dla każdego procesu przypominania sobie wydarzeń z przeszłości. Jednostka pamięta dzięki swej przynależności do rodziny, kościoła, klasy, narodu lub innych grup, z jakimi się identyfikuje. Zmiana przynależności grupowej jednostki pociąga za sobą „ rekonstytuuję” jej wspomnień.
Klasy społeczne tworzące porządek hierarchiczny to w ujęciu Halbwachsa zjawisko ze sfery świadomości społecznej. Wszelkie wyobrażenia klasy zakłada podwójny sąd wartościujący: ocenę, jakie dobro lub dobra są w rozważanym społeczeństwie najważniejsze i najwyżej cenione, oraz ocenę, w jakim stopniu członkowie klasy mogą zaspokajać swoje potrzeby odnoszące się do owego dobra lub dóbr. Inaczej mówiąc, w każdym społeczeństwie istnieje pewien zespół ogólnie uznanych wartości, ale dostęp do tych wartości nie dla wszystkich jest jednakowo otwarty. Najmocniejszą stroną Halbwachsa nad problemem klas społecznych były jego ustalenia dotyczące społecznego pochodzenia i uwarunkowania ludzkich potrzeb, a także podjęte przez niego próby mierzenia tych potrzeb przy pomocy udoskonalonych metod badania budżetów rodzinnych.
Mauss był współpracownikiem Durkheima, a po jego śmierci był uznanym przewodnikiem szkoły. On też był pierwszym przewodniczącym Francuskiego Instytutu Socjologicznego. Był człowiekiem o fenomenalnej i wszechstronnej erudycji, cierpiącym nie na brak pomysłów, lecz wytrwałości w ich rozwiązywaniu, dlatego też wiele jego tekstów ma kształt konspektów niż w pełni opracowanych rozpraw naukowych. W postulacie badania całościowych faktów społecznych Mauss połączył wiele różnych spraw, tworząc utopię socjologii.
POLSKA SZKOŁA KRYMINOLOGICZNA
PRZEDSTAWICIELE:
Ludwik Gumplowicz - pierwszy socjolog, który dość konsekwentnie zastosował socjologiczny punkt widzenia, był niewątpliwie „ najrozsądniejszym i najmniej skrajny spośród darwinistów społecznych” był to uczony polsko - żydowskiego pochodzenia.
Gumplowicz jest teoretykiem niedocenianym i wyjątkowo często dezinterpretowanym. Przyznaje mu się tytuł jednego z klasyków tzw. teorii konfliktu. Jako jeden z pierwszych osiągnął pełną emancypację socjologii od nauk niespołecznych prze położenie nacisku na to, że zjawiska społeczne są swoiste i mogą być zrozumiane tylko przez odwołanie do społecznych przyczyn. Szukał w socjologii teoretycznej formuły stosowalnej do wszelkich faktów, jakich dostarcza ludzka historia i całkowicie zgodnej z normami naukowości. Gumplowicz nazwał swe stanowisko monistycznym i twierdził, iż zadaniem socjologii jest wykrywanie przyrodniczych praw rządzących zjawiskami społecznymi. Znaczenie zasadnicze miał dla niego problem odrębności faktów społecznych od innych kategorii i zjawisk przyrodniczych. Opowiadając się za monizmem, Gumplowicz bronił zasady wielości „światów zjawisk” i twierdził, że socjologia odkryła nowy świat zjawisk.
Gumplowicz zakładał nie tylko trwały podział ludzkości na „rasy”, lecz również trwały antagonizm miedzy nimi. Solidarności w obrębie każdej grupy odpowiada jej wrogość w stosunku do innych grup. Z walki pomiędzy grupami wyprowadza wszystkie najważniejsze instytucje społeczne, w szczególności zaś państwo, któremu poświęca bez porównania więcej uwagi niż Comte czy Spencer, uważając naukę o państwie za składową część socjologii.
Oryginalność Gumplowicz polegała jednak przede wszystkim na tym, że panował on koncepcję socjologii jako nauki o swoistej rzeczywistości grupowej nauki, która nie tylko musi uzyskać pełną samodzielność od nauk o innych kategoriach faktów, ale powinna również stać się, podstawą i spowiem ogółu nauk a zjawiskach społecznych: etnografii, nauki o państwie i prawie, historii, ekonomi politycznej, językoznawstwa.
Oryginalność Gumplowicz polegała na tym, że był socjologiem przed Durkheimem .
W obrębie kryminalistyki i kryminologii na uwagę zasługują poglądy Tadeusza Hanauska i Brunona Hołysta.
T. Hanausek wyróżnia w swej teorii kryminalistyki kilka kierunków:
Wykrywanie przestępstw i ich sprawców,
Udowadnianie winy sprawcom przestępstw,
Profilaktykę kryminalistyczną,
Prognozowanie rozwoju przestępczości i metodyki jej zwalczania.
Prognozowanie przestępczości czy przewidywanie przestępczości i innych związanych z nią negatywnych zjawisk społecznych T. Hanausek wiąże z pojęciem strategii kryminalistycznej. Ma ona stanowić dział zastosowań prognostyki, gdyż tak jak prognostyka, w części zajmując się opartymi na naukowych podstawach przewidywaniami najbardziej prawdopodobnego biegu lub obrazu zjawisk i procesów rozwojowych - obejmuje dużo szersze zadania realizacyjne. Nie tylko przewiduje rozwój przestępczości, ale i opracowuje metody zapobiegania oraz zwalczania zaistniałych i potencjalnych jej symptomów.
B. Hołyst „ przez prognozowanie rozumie zbiór czynności prowadzących do uzyskania informacji o przyszłym przebiegu zjawisk. Natomiast przez prognozę kryminologiczną rozumie każde twierdzenie o przyszłych ocenach zjawisk przestępczych wywnioskowane z wcześniejszego opisu tych zjawisk oraz praw precyzujących relację następowania po sobie określonych stanów determinujących te zjawiska”.
Prognozowanie obejmuje kilka rodzajów badań i to dokonanych przy użyciu różnych metod i technik.
Kryminolodzy podejmują się prognozowania przestępczości jako zjawiska masowego. Opierają się wówczas na statystyce kryminalnej. Wielu z nich zajmuje się prognozowaniem indywidualnych zachowań przestępczych.
Prognozowanie przestępczości pierwotnej .
Prognozowanie przestępczości powrotnej.
W ich ramach mieszczą się różne problemy odnoszące się do przyszłych rozmiarów, dynamiki i struktury przestępczości, nowych zjawisk przestępczych, oczekiwanych skutków, zakładanej skuteczności środków zapobiegania przestępczości, przewidywanych rozmiarów populacji osób dorosłych czy nieletnich sprawców przestępstw.
Podsumowując całość naszej pracy możemy stwierdzić, że zarówno szkoła francuska jak i polska dążyły do rozwiązywania problemu jakim jest związek jednostki ze społeczeństwem, przestępczość oraz podział na „ rasy”.
Szkoła Francuska skupiała badaczy, którzy okazali się zdolni do zastosowania generalnych założeń socjologizmu w różnych dziedzinach humanistyki, dalszego rozwijania tej teorii, a także do systematycznego umacniania instytucjonalnych podstaw swej działalności.
Natomiast Szkoła Polska zakładała nie tylko trwały podział ludzkości na „rasy”, lecz również trwały antagonizm między nimi. Solidarności w obrębie każdej grupy odpowiada jej wrogość w stosunku do innych grup. W szkole tej ujmowano, także tematykę prognozowania przestępczości oraz przewidywania przestępczości i innych związanych z nią negatywnych zjawisk społecznych.
Bibliografia:
Hołyst B., Kryminologia, Warszawa 1999.
Kagan G.: Durkheim i Marks, Przegląd socjologiczny , 1946.
Seruga W. , Zaborski A., Podstawy prawne wykonywania zawodu oraz wybrane zagadnienia kryminalistyki, kryminologii i terroryzm, Warszawa 2002.
Szacki J., Historia myśli socjologiczne, Warszawa 1983
B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 1999.
Cyt.za: G. Kagan: Durkheim i Marks, Przegląd socjologiczny , 1946.
J. Szacki, Historia myśli socjologiczne, Warszawa 1983
Tamże.
W. Seruga, A. Zaborski, Podstawy prawne wykonywania zawodu oraz wybrane zagadnienia kryminalistyki, kryminologii i terroryzm, Warszawa 2002.
Tamże.
Tamże.
2