Łączenie i rozdzielanie

różnorodnych substancji i związków chemicznych

Absorpcja - pochłanianie - wchłanianie gazów przez ciecze.

Addycja - łączenie się atomów lub cząsteczek z innymi atomami lub cząsteczkami związków chemicznych bez wydzielania produktów ubocznych.

Adhezja - przyleganie - łączenie się powierzchniowych warstw dwóch różnych (stałych lub ciekłych) ciał doprowadzonych do zetknięcia. Szczególnym wypadkiem adhezji jest spójność, występująca gdy stykają się ciała jednakowe.

Adsorpcja - zagęszczanie i skupienie gazów, par lub ciał rozpuszczonych na powierzchni ciała stałego lub na powierzchni jego pojedynczych cząstek.

Asocjacja - wiązanie się pojedynczych cząsteczek w zespoły cząsteczkowe. Występuje w cieczach, mieszaninach, w parach.

Atmoliza - rozdzielanie mieszaniny gazów oparte na zjawisku róznej szybkości dyfuzji poszczególnych składników mieszaniny przez porowate przegrody.

Autohezja - samoprzyleganie - wytwarzanie trwałego połączenia między skontaktowanymi objętościami tego samego polimeru. Autohezja jest szczególnym przypadkiem adhezji.

Autokataliza - kataliza, w której katalizatorem dla danej reakcji chemiznej jest jeden z substratów lub produktów reakcji.

Barbotaż - proces przepływu gazu w postaci pęcherzyków przez warstwę cieczy. Stosowany do rozwinięcia powierzchni zetknięcia cieczy z gazem w procesach absorpcji, rektyfikacji itp.

Buforowanie - częściowe zmniejszenie stężenia jonów H₃O⁺ lub OH^- przez dodanie soli słabego kwasu lub zasady.

Cementacja - utwardzenie powierzchni wyrobów stalowych przez wprowadzenie węgla metodą dyfuzji w temperaturze 900-950^oC.

Chemosynteza - proces analogiczny do fotosyntezy, lecz zachodzący bez udziału światła, kosztem energii chemicznej uzyskiwanej z procesu utleniania związków nieorganicznych lub bardzo prostych związków organicznych (np. metan).

Chromatografia - metoda rozdzielania mieszanin ciekłych (lub gazowych) na poszczególne składniki za pomocą kolumn wypełnionych odpowiednim adsorbentem.

Degradacja - rozpad cząsteczki związku organicznego polegający na tym, że ze związku o większej masie cząsteczkowej powstaje związek o mniejszej masie cząsteczkowej.

Dekantacja - metoda oddzielania ciał stałych od cieczy.

Demulgacja - chemiczne oczyszczenie substancji z emulsji, zwłaszcza oczyszczanie ropy naftowej z zawiesin.

Depolimeryzacja - reakcja chemiczna odwrotne do polimeryzacji, polegająca na rozkładzie polimeru na składniki prostsze, głównie monomery.

Desorpcja - proces odwrotny do adsorpcji i absorpcji, stosowany w celu regeneracji absorbentu lub adsorbentu oraz w celu otrzymania pochłoniętego składnika w stanie czystym.

Destylacja - metoda rozdzielania mieszaniny substancji o różnych temperaturach wrzenia.

Detonacja - rodzaj reakcji chemicznej przebiegającej wybuchowo, odznaczającej się bardzo dużą, stałą prędkością liniową rozprzestrzeniania się.

Dializa - rozdzielenie roztworu koloidowego od roztworu prawdziwego za pomocą błony przepuszczalnej rozpiętej pomiędzy mieszaniną rozdzielanych roztworów a czystym rozpuszczalnikiem.

Dyfuzja - mieszanie stykających się ze sobą substancji w stanie ciekłym lub gazowym, częściowo także w stanie stałym, bez ingerencji z zewnątrz, wynikające z ruchów cieplnych cząstek.

Dysmutacja - proces polegający na samoutlenieniu i samoredukcji.

Dysocjacja - rozdzielenie - samorzutny rozpad cząstek; na jony podczas rozpuszczania; na mniejsze cząstki podczas ogrzewania (dysocjacja termiczna); na trwałe swobodne jony (dysocjacja elektrolityczna).

Dyspersja - rozdrobnienie albo rozproszenie substancji.

Dysproporcjonowanie - dysmutacja - przejście ze średniego stopnia utlenienia w stopień wyższy i niższy np.

±0                -1     +1            
Br₂ + 2OH^- ↔ Br + BrO^- + H₂O

Istnieje też reakcja odwrotna.

Ekstrakcja - metoda rozdzielenia mieszanin na drodze wymywania rozpuszczalnikiem pożądanych składników z mieszaniny stałej lub ciekłej.

Elektroforeza - zjawisko elektrokinetyczne polegające na ruchu naładowanych cząstek zawiesiny pod wpływem pola elektrycznego (rozdzielanie białek, pokrywanie metali);

-	Katofereza - cząstki mające dodatni potencjał dążą do elektrody ujemnej.
-	Anaforeza - cząstki mające ładunek ujemny dążą do elektrody dodatniej.

Elektroliza - rozkład chemiczny roztworu zawierającego jony albo ciekłego metalu za pomocą prądu stałego. Substancja wytwarzająca jony nazywa się elektrolitem.

Fermentacja - reakcja biochemiczna zachodząca pod wpływem pewnych enzymów.

Filtracja - przepuszczanie cieczy lub gazu przez ośrodek porowaty lub specjalnie spreparowane filtry.

Flokulacja - kłaczkowanie - powstawanie dużych skupisk cząsteczek w procesie koagulacji osadów. Ułatwia adsorpcję bardzo drobnych zawiesin i cząstek koloidowych.

Flotacja - metoda wzbogacania minerałów (kruszców), pozwala metdą zwilżania oddzielić cenne minerały od składników im towarzyszących.

Fluidyzacja - operacja jednostkowa polegająca na zawieszeniu rozdrobnionej fazy stałej w fazie gazowej.

Glikoliza - fermentacja heksoz i glikogenu do kwasu mlekowego, zachodząca w różnych tkankach zwierząt i dostarczająca energii.

Hartowanie - utwardzanie metali i stopów metali w wyniku odpowiedniej obróbki cieplnej.

Homogenizacja - proces rozdrabniania kropelek emulsji do rozmiarów koloidalnych.

Hydratacja - uwodnienie - tworzenie stosunkowo słabych połączeń jonów z cząsteczkami H₂O w wodnym roztworze.

Hydroliza - rozkład substancji chemicznych organicznych i nieorganicznych pod wpływem wody.

Hydrotropia - zwiększanie rozpuszczalności w wodzie substancji słabo rozpuszczalnej (zwykle organicznej) wywołane obecnością w roztworze innej substancji dobrze rozpuszczalnej.

Infiltracja - przenikanie cieczy lub gazów poprzez pory jakiegoś ciała.

Inwersja - zjawisko rozszczepienia pod wpływem kwasów lub enzymów dwucukrów, na cukry proste.

Izoterma - proces chemiczny, który przebiega w stałej temperaturze.

Kataliza - zmiana szybkości reakcji chemicznej pod wpływem katalizatorów.

Koagulacja - łączenie się cząstek koloidalnych w większe zespoły, co powoduje wytrącanie się osadu w postaci zawartego koagulantu lub przejście zolu w żel.

Konfiguracja - rozkład elektronów w atomie pomiędzy powłoki i podpowłoki elektronowe.

Konwersja - w technologii chemicznej szczególny typ reakcji, w których następuje wymiana części składowych między reagującymi substancjami.

Kopolimeryzacja - reakcja chemiczna łączenia się w wielkocząsteczkowe zespoły dwu rodzajów monomerów, np. styren + butadien daje kopolimer   kauczuk syntetyczny.

Kraking - krakowanie - proces technologiczny, podczas którego następuje rozpad wielkich cząstek węglowodorów na cząstki zawierające mniejszą liczbę atomów węgla, zachodzący w wyniku rozerwania wiązań między atomami węgla. Podczas krakingu przebiegają również reakcje wtórne (np. polimeryzacja, kondensacja), którym ulegają produkty rozpadu. Kraking prowadzony jest w wysokich temperaturach.

Krystalizacja - wydzielanie się z roztworu ciała stałego o budowie krystalicznej. Substancja wykrystalizowuje, gdy stężenie przekroczy wartość określoną iloczynem rozpuszczalności. Można to osiągnąć:

-	ochładzaniem roztworu nasyconego na gorąco,
-	zmniejszaniem ilości roztworu przez odparowanie,
-	zmianą warunków rozpuszczalności przez dodanie trzeciej substancji.

Liofilizacja - odwadnianie ciał o dużej zawartości wody przez ich zamrożenie i sublimację w próżni powstałych kryształków lodu.

Lioliza - solwoliza - rozkład substancji chemicznych pod wpływem dowolnego rozpuszczalnika (niekoniecznie wody).

Miareczkowanie - czynność analizy chemicznej objętościowej, polegająca na dodawaniu do roztworu badanego dokładnie odmierzonej ilości roztworu odczynnika o znanym stężeniu, do chwili zakończenia przebiegu reakcji substancji oznaczanej.

Nitrowanie - wprowadzenie grupy NO₂ do połączeń organicznych na miejsce wodoru.

Odwodnienie - dehydratacja - wydzielanie ze związków chemicznych cząsteczek wody.

Odwodornienie - dehydrogenizacja - reakcja chemiczna, w wyniku której z cząsteczki związku chemicznego zostają oderwane atomy wodoru.

Okluzja - adsorpcja obcych jonów lub cząsteczek rozpuszczalnika podczas stopniowego wzrostu pierwotnie strąconych cząstek osadu. Także zjawisko zamykania gazu nie rozpuszczonego w ciele stałym.

Osmoza - dyfuzja substancji (najczęściej rozpuszczlanika) przez przegrodę półprzepuszczalną, rozdzielającą roztwór i czysty rozpuszczalnik lub dwa roztwory o różnych stężeniach, następująca na skutek obniżenia potencjału chemicznego rozpuszczalnika w obecności cząsteczek substancji rozpuszczonej.

Peptyzacja - przejście żelu lub osadu w zol, jest procesem odwrotnym do koagulacji.

Pęcznienie - zwiększanie objętości ciała stałego w wyniku pochłaniania przez nie cieczy lub pary z otoczenia.

Piroliza - proces degradacji cząsteczki związku chemicznego pod wpływem odpowiednio wysokiej temperatury.

Polikondensacja - reakcja chemiczna łączenia się w wielkocząsteczkowe zespoły dwu rodzajów monomerów, przy czym w przeciwieństwie do polimeryzacji wydziela się zawsze jakiś produkt uboczny (najczęściej woda lub amoniak), np. polikondensacja fenolu z formaldehydu daje żywicę fenolową oraz wodę.

Polimeryzacja - łączenie się większej liczby jednakowych cząstek w jedną bardziej złożoną cząsteczkę, która wykazuje inne własności niż prosta cząsteczka, np. acetylen C₂H₂ do benzenu (C₂H₂)₃ = C₆H_6.

Prażenie - ogrzewanie substancji w strumieniu powietrza.

Protoliza - reakcja, w której proton H⁺ zostaje przeniesiony z jednej substancji do drugiej. Substancje, które oddają protony nazywa się kwasami, a substancje, które pobierają protony - zasadami.

Radioliza - reakcja chemiczna zachodząca pod wpływem promieniowania jonizującego.

Rafinacja - oczyszczanie i uszlachetnianie substancji naturalnych lub produktów przemysłowych.

Reakcje egzotermiczne - przemiany chemiczne, podczas których wyzwala się energia (najczęściej w postaci ciepła i światła). Przykładem reakcji egzotermicznych są prawie wszystkie procesy utleniania np.

2H₂ + O₂ → 2H₂O;
S + O₂ → SO₂;
2Na + Cl₂ → 2NaCl.

W reakcjach tych energia aktywacji jest mniejsza od energii wyzwalanej podczas powstawania nowych związków.

Reakcje endotermiczne - przemiany chemiczne, podczas których musi być dostarczona energia z zewnątrz (najczęściej w postaci ciepła). Na przykład powstawanie NO z N₂ i O₂ albo powstawanie C₂H₂ z C i H₂. W tych reakcjach energia aktywacji jest większa od energii wyzwalanej podczas powstawania nowego związku.

Reakcje redoks - procesy utleniania i redukcji sprzężone ze sobą przez wymianę elektronów. Gdy jedna substancja pobiera elektrony (redukcja), to druga musi je oddać (utlenianie).

Redukcja - przeciwieństwo utleniania (z łac. reducere - cofnąć). W pierwotnym pojęciu oddawanie tlenu, dziś jest to ogólne określenie procesu, w którym zostają pobrane elektrony (zmniejszenie stopnia utlenienia).

Reforming - proces technologiczny przerobu ropy naftowej, mający na celu poprawę właściwości (liczby oktanowej) benzyn destylacyjnych i krakingowych przez ich wzbogacenie w węglowodany.

Rektyfikacja - rozdzielanie mieszaniny przez wielokrotną destylację.

Resublimacja - przechodzenie substancji ze stanu gazowego (pary) bezpośrednio w stan stały, np. pary wodnej w szron.

Równowaga chemiczna - w zasadzie wszystkie reakcje chemiczne są odwracalne. Szybkość reakcji podstawowej zależy od stężenia substratów reakcji. Im większe jest stężenie, tym szybciej zachodzi reakcja.

Saponifikacja - zmydlanie - rozkład tłuszczów pod wpływem środków hydrolitycznych.

Saturacja - nasycenie cieczy gazem, np. wody przy produkcji wody sodowej.

Sączenie - oddzielanie ciał stałych od cieczy za pomocą warstwy porowatego ciała, przy czym ciało stałe pozostaje na sączku, a ciecz przechodzi przez sączek tworząc tzw. przesącz.

Sedymentacja - samorzutne opadanie cząstek ciała stałego rozproszonego w cieczy zachodzące pod wpływem siły ciężkości.

Skraplanie - kondensacja - przechodzenie substancji ze stanu gazowego w ciekły, zwykle połączone z wydzielaniem ciepła.

Solwatacja - oddziaływanie cząsteczek rozpuszczalnika na jony lub cząsteczki substancji rozpuszczonej, prowadzące do połączeń zwanych - solwatami (w roztworach wodnych zwanych - hydratami).

Solwoliza - reakcja podwójnej wymiany między substancją rozpuszczoną a rozpuszczalnikiem, prowadząca do powstawania nowych związków chemicznych.

Sorpcja - pochłanianie gazów, par cieczy, par substancji stałych i ciał rozpuszcznych w cieczach przez ciała porowate (sorbenty).

Spalanie - proces utleniania przebiegający z wydzieleniem dużej ilości ciepła i światła.

Spiekanie - ogrzewanie substancji do temperatury, w której rozpoczyna się topienie, co powoduje jej zlepianie.

Strącanie - otrzymywanie osadu, najczęściej przez dodanie do roztworów stałej, ciekłej lub gazowej substancji (odczynnika).

Sublimacja - (z łac. sublimus - unoszący się w powietrzu) - jest to bezpośrednie przejście ze stanu skupienia stałego w stan gazowy w określonej temperaturze, np. jod, naftalen, kamfora.

Synereza - wydzielanie się z żelu fazy rozpraszającej powodujące zmniejszenie objętości żelu (np. rozdzielenie się zsiadłego mleka na twaróg i serwatkę).

Synteza - (z grec. synthesis = łączenie) - sztuczne wytwarzanie związków z pierwiastków lub związków prostszych. Szczególną rolę spełnia w chemii organicznej, między innymi w sztucznym wytwarzaniu substancji naturalnie występujących w przyrodzie.

Tiksotropia - rozpływanie się niektórych układów dyspersyjnych w wyniku dostatecznie silnych oddziaływań mechanicznych (mieszanie, wstrząsanie) i ich zestalanie się przy braku tych oddziaływań.

Utlenianie - podczas reakcji chemicznej tlen odbiera od reagującej substancji elektrony potrzebne do pełnego obsadzenia ośmioelektronowej powłoki.

Wrzenie - przemiana cieczy w parę, podczas której stale powstają i rosną pęcherzyki pary nasyconej w fazie ciekłej. Pęcherzyki powstają z zarodków na powierzchniach grzejnych, rosną szybko dzięki parowaniu do nich cieczy, odrywają się od ścianek i wypływają na powierzchnię, gdzie pękają i zawarta w nich para ulatnia się.

Zobojętnianie - neutralizacja   usuwanie nadmiaru jonów H₃O⁺ z kwaśnego roztworu lub OH^- z zasadowego roztworu przez dodanie odpowiednio kwasu lub zasady aż do osiągnięcia punktu równoważnikowego. W zobojętnionym roztworze wartość pH odpowiada czystej wodzie - pH 7.

Gęstości roztworów wodnych (g/cm³ w temp. 20^oC)

Procent masowy	H2SO4	HNO3	HCl	NaOH	KOH	NH3
2 5 10 15 20 25	1,012 1,032 1,066 1,102 1,139 1,178	1,008 1,026 1,054 1,084 1,115 1,147	1,009 1,023 1,047 1,073 1,098 1,124	1,021 1,054 1,109 1,164 1,219 1,274	1,016 1,044 1,090 1,137 1,186 1,237	0,989 0,977 0,957 0,939 0,923 0,907
30 35 40 45 50	1,219 1,260 1,303 1,348 1,395	1,180 1,214 1,247 1,279 1,310	1,149 1,174 1,198	1,328 1,380 1,430 1,478 1,525	1,288 1,342 1,397 1,453 1,512	0,892 0,876 0,861 0,845
55 60 65 70 75	1,445 1,498 1,553 1,611 1,669	1,339 1,367 1,391 1,414 1,434
80 85 90 95 100	1,727 1,779 1,814 1,834 1,851	1,452 1,469 1,483 1,493 1,513

---