współczesność
Dekalog moralny człowieka w czasach zagrożenia (Czesław Miłosz „Traktat moralny”, Zbigniew Herbert „Przesłanie pana Cogito”, Albert Camus „Dżuma”, Andrzej Szczypiorski „Początek”, „Przed nieznanym trybunałem” Jan Józef Szczepański).
„Przesłanie pana Cogito”
człowiek powinien myśleć, nie dać sobą kierować jednostkom brutalnym
należy wznieść się ponad relatywne otoczenie,
stworzyć własne zasady, których nie wolno będzie zdradzić
myślenie zobowiązuje do czynu - należy być aktywnym, mieć określony stosunek do rzeczywistości, rozwijać się
tylko poprzez wyprostowaną postawę, tzn. wierność własnym zasadom dowodzi się swojego człowieczeństwa; nie wolno żebrać o łaskę, być biernym ani poddać się
rozum może zawieść, ale odwaga cywilna zawsze świadczy o szlachetności człowieka
gniew rodzi zło, które trudno jest powstrzymać; jest wyrazem naszej bezsilności i poddawania się; musi działać dopingująco
gniew rodzi pogardę, która ułatwia poddanie się i przejście na służbę do wrogiego obozu
skompromitowanie donosicieli, zdrajców - nie przedstawiają żadnych wartości
pokora wewnętrzna
czystość duchowa, miłość rzeczy prostych, eklektyzm, czerpanie z religii
„Przed nieznanym trybunałem”
każdy człowiek jest w służbie Wielkiego Armatora - Boga, pod Jego rozkazami
współczesny człowiek powinien słuchać się swojego sumienia i walczyć
należy siebie dowartościować
nie wolno ulec panice, która sieje destrukcję i włada ludzkimi umysłami
„Dżuma”
należy przyjąć określoną postawę; wobec zła - ciągły bunt
ofiarność i bezinteresowne poświęcenie się dla idei ratowania człowieka
umiejętność zrezygnowania ze spraw osobistych w imię dobra wspólnego
solidarność z zagrożonymi, pomoc upadłym i tym, którzy mogą przegrać
umiejętność konfrontowania własnej postawy z warunkami oraz potrzebami chwili i innych ludzi; zmiana swoich poglądów zawczasu, gdy jest szansa na ratunek dla siebie lub innych ludzi
walka z niesprawiedliwościami
praktyczne zastosowanie własnych umiejętności i możliwości
na pierwszym planie - pomoc drugiemu człowiekowi
„Początek”
w sytuacji zagrożenia człowiek powinien zatroszczyć się także o dobro innego; nawet, gdyby groziło to niebezpieczeństwem
nikogo nie wolno jednoznacznie określać czy jest katem, czy ofiarą
zaangażowanie, solidarność społeczna, odwaga
Polska jako od wieków kraj tolerancyjny - przeciwstawienie się ksenofobii jako ciemnej stronie dziedzictwa sarmatyzmu
budowanie trwałych stosunków między narodami z uwzględnieniem błędów z przeszłości
odrzucenie stereotypów i mitologizacji cech ujemnych (obcy) czy dodatnich (Polacy)
jednoznaczny sprzeciw wobec jakiegokolwiek totalitaryzmu