Gramatyka generatywna Chomsky'ego
Cel gramatyki generatywnej.
W swoim pierwszym głównym dziele Syntactic Structures za zasadniczy cel analizy lingwistycznej uważa Chomsky oddzielanie zdań gramatycznych danego języka od niegramatycznych i przedstawianie struktury zdań gramatycznych.
Chomsky określa istotę gramatyki generatywnej jako zdolność do tworzenia wszystkich zdań, a nie nie-zdań danego języka, oraz przypisywania im opisów strukturalnych w taki sposób, że nie-powtórzenia zdań różnią się od siebie w odnośnych punktach opisu. Gramatyka tworzy wszystkie gramatyczne zdania danego języka i tylko takie. Gramatyka przypisuje każdej wypowiedzi opis strukturalny, określający składniki i ich wzajemne stosunki.
Sposobem sprawdzenia adekwatności tej gramatyki, stwierdzenia, czy generowane zdania są istotnie gramatyczne, jest próba czy zostaną one zaakceptowane przez informator. Pojęcia „zdanie gramatyczne” nie można identyfikować ze „znaczącym” lub „sensownym” w znaczeniu semantycznym.
Chomsky demonstruje to na następujących, ciągle dyskutowanych przykładach: (muszą być przykłady w jęz. angielskim, żebyście zrozumieli:P)
colorless green ideas sleep furiously `bezbarwne zielone idee śpią szalenie'
furiously sleep ideas green colorless `szalenie śpią idee zielone bezbarwne'
have you a book on modern music? `czy masz książkę o nowoczesnej muzyce?'
the book seems interesting `książka wygląda na interesującą'
read you a book on modern music? `czytasz książkę o nowoczesnej muzyce?' (w j.ang. powinno być: do you read...)
the child seems sleeping `dziecko wygląda na śpiące' (w znacz. `wygląda, że śpi')
Zdania 1) i 2) są bezsensowne w ten sam sposób, ale 1) jest gramatyczne, 2) nie. Zdania 3) i 5) są semantycznie jasne, ale tylko 3) jest gramatyczne. Tak samo 4) i 6) stoją semantycznie na tym samym poziomie, ale tylko 4) jest gramatyczne. Gramatyczności zdania - zdaniem Chomsky'ego - nie można określać ani z punktu widzenia semantycznego, ani według statystycznej częstości występowania, ponieważ ani 1), ani 2) nie występują w rzeczywistym jęz.angielskim. Gramatyczność nie ma żadnego związku z częstością występowania, gramatyka jest samodzielna i niezależna od znaczenia.
Idealizacje w gramatyce generatywnej Chomsky'ego:
-homogeniczność społeczności użytkowników języka
-idealny mówiący i idealny odbiorca
-momentalne nabywanie języka
Formalny charakter teorii = gramatyka winna mieć postać sformalizowanych reguł - nie polega na inteligencji użytkowników
Natywizm = próba sformułowania warunków koniecznych i wystarczających dla systemu, by był on językiem ludzkim. Warunki te stanowią wrodzoną organizację określającą, co stanowi doświadczenie językowe i jaka wiedza powstaje na bazie tego doświadczenia
Mentalizm = rozwinięta w trakcie przyswajania języka wewnętrzna reprezentacja systemu reguł do budowania zdań, ich rozumienia i posługiwania się nimi
Język jest przede wszystkim narzędziem myślenia i wyrażania myśli, a nie narzędziem komunikacji
Ewolucja programu badawczego Noama Chomsky'ego - faza 1
(Syntactic Structures 1957)
Składniki lingwistyki:
1.Teoria języka (gramatyka generatywna), która ma wyjaśnić twórczy charakter umiejętności językowych (kompetencji językowej), czyli w jaki sposób ze skończonej liczby elementów i za pomocą skończonej liczby reguł można skonstruować nieskończoną liczbę zdań gramatycznych danego języka
2.Poza gramatykami generatywnymi poszczególnych języków istnieje metagramatyka (= ogólna teoria języka) - w obrębie której definiowane są podstawowe pojęcia lingwistyki, np. zdanie, fonem itp.
3.Trzecim składnikiem jest wykonanie (performance), badanie wszystkich tych czynników, które poza kompetencją językową wpływają na kształt i akceptowalność rzeczywistych wypowiedzi.
Gramatyka generatywna = wiedza językowa w postaci formalnego modelu wytwarzania wszystkich możliwych, a nie tylko obserwowanych, zdań gramatycznych danego języka, przy czym zdanie gramatyczne nie musi być sensowne semantycznie, np.
Bezbarwne zielone idee śpią szalenie
Przebieg generowania = system reguł czyli następujących po sobie w określonej kolejności operacji, przedstawiających przejście od jednego schematu wyjściowego zdania prostego do wszystkich zdań gramatycznych tego języka
Pierwsza gramatyka generatywna (zaproponowana w Syntactic Structures) składała się z 3 członów:
-gramatyki struktur frazowych
-gramatyki transformacyjnej
-morfofonematyki
Gramatyka struktur frazowych wywodzi się z gramatyki dystrybucyjnej, opiera się na analizie IC (immediate constituents) = składników bezpośrednich, w której każde wyrażenie dzielone jest każdorazowo na dwa maksymalne segmenty (frazy), te znów na dwa segmenty itd.
S = Zadowolony student wyszedł z gabinetu profesora
S = Zadowolony student + wyszedł z gabinetu profesora
NP = zadowolony student +
+ VP = wyszedł z gabinetu profesora
S = NP + VP
NP = zadowolony + student
Adj = zadowolony + N = student
NP = Adj + N
VP = wyszedł + z gabinetu profesora
V = wyszedł + NP = z gabinetu profesora
VP = V + NP
NP = z gabinetu + profesora
N = z gabinetu + N = profesora
NP = N + N
NP = N(gen) + N(gen)
VP = V + N + N
VP = V(3sg.praet.) + N(gen) + N(gen)
S = NP + VP
NP = Adj + N
VP = V + NP
NP = N + N
VP = V + N + N
S=Adj+N+V+N+N
S = Adj(nom) + N(nom) + V(3sg.praet.) + N(gen) + N(gen)
Gramatyka frazowa w koncepcji Chomsky'ego generowała zdania proste = zdania oznajmujące wyrażone w stronie czynnej = tzw. zdania jądrowe, za pomocą reguły: X -> Y (czyli: przepisz X na Y)
Przykład zastosowania modelu struktur frazowych:
S -> NP + VP
NP -> Adj + N
VP -> V + NP
NP -> N
Zamyślony chłopiec kupuje książkę.
Zamyślona matka niesie chleb. Itd.
ale też:
*Zamyślony student kupuje chłopca
S = zdanie
NP = fraza nominalna
VP = fraza werbalna
N (rzeczownik): student, chłopiec, matka, książka, chleb...
V (czasownik): kupować, nieść...
Adj (przymiotnik): zamyślony(-a)...
Gramatyka transformacyjna nawiązuje do koncepcji Z.S.Harrisa.
U Harrisa:
Transformacja = stosunek ekwiwalencji między dwoma zdaniami o tym samym kontekście syntaktycznym
Transformacja jest odwracalna
U Chomsky'ego: Transformacje = abstrakcyjne reguły w ramach gramatyki generatywnej, z których pomocą mogą być generowane wszystkie gramatyczne zdania języka
Transformacje są nieodwracalne
Gramatyka transformacyjna wyprowadzała ze zdań jądrowych wszystkie pozostałe zdania, poprzez
•transformacje pojedyncze, tworząc zdania pytajne lub negacje
•transformacje zbiorcze, tworząc zdania złożone
Transformacja negacyjna
S1 -> S2
S1 -> NP + VP
NP -> Adj + N
VP -> V + N
Zamyślony chłopiec kupuje książkę
S2 -> NP + VP
NP -> Adj + N
VP -> nie V + N
Zamyślony chłopiec nie kupuje książki
Morfofonematyka - przyporządkowywała wygenerowanej strukturze gramatycznej reprezentację fonematyczną
Ewolucja programu badawczego Noama Chomsky'ego faza 2 - tzw. teoria standardowa (ST)
(ale o tym pisała Paulina, więc nie będę powielać ;) )
Teoria standardowa (ST) nawiązuje do rozróżnienia Ch. F. Hocketta między „gramatyką głęboką” a „gramatyką powierzchniową”.
W komponencie syntaktycznym gramatyki wyszczególniona zostaje struktura głęboka - stanowiąca podstawę interpretacji semantycznej - i struktura powierzchniowa - stanowiąca podstawę interpretacji fonologicznej
Rozróżnienie struktury głębokiej i powierzchniowej krzyżuje się z gramatyką struktur frazowych i gramatyką transformacyjną. W związku z tym Chomsky określa na nowo rolę transformacji: transformacje derywują strukturę powierzchniową ze struktury głębokiej.
Gramatyka głęboka ukazuje, jak język wyraża myśl, powierzchniowa zaś - w jaki sposób ją wyraża za pomocą komunikatu akustycznego.
Semantyczna organizacja zdania nie zawsze jest ukazana przez rzeczywisty układ jego składników na powierzchni zatem teoria języka, zmierzająca do wyjaśnienia produkcji i rozumienia zdań, nie może się ograniczać do analizy struktury powierzchniowej.
Proces rozumienia zdania zaczyna się od rozpoznania relacji między słowami (struktury powierzchniowej), a następnie prowadzi do ustalenia porządku znaczenia, tj. struktury głębokiej.
1