Formy organizacyjne kształcenia i ich przemiany
Formy organizacyjne kształcenia
System klasowo-lekcyjny jako typ organizacji nauczania polega na objęciu wszystkich uczniów w szkole w struktury klas. Klasę tworzy grupa młodzieży będąca w tym samym wieku i realizująca roczny program nauczania. Po roku grupa ta opanowuje program następnej klasy i jedynie wypadki losowe i niepowodzenia szkolne eliminują niektórych członków takiej grupy. Pracą grupy w systemie klasowo-lekcyjnym kieruje nauczyciel, a nauczanie i uczenie się odbywa się głównie w czasie lekcji przeznaczonych na realizację poszczególnych przedmiotów.
Formy organizacyjne nauczania zwykło się charakteryzować na podstawie następujących kryteriów:
1. liczby uczniów: a) nauczanie j e d n o s t k o w e - indywidualny tok nauczania,
korepetycje,
praca z książką.
b) nauczanie z b i o r o w e - klasowo-lekcyjne,
c) nauczanie g r u p o w e - zespoły uczniowskie;
2. miejsca uczenia się :
szkolne
pozaszkolne;
3. czasu trwania zajęć:
zajęcia lekcyjne,
zajęcia pozalekcyjne.
Lekcja jest wiodącą formą kształcenia w systemie oddziaływań
dydaktycznych, uzupełniają ja inne uznane i wyspecjalizowane sytuacje przedmiotowo-metodyczne i wychowawcze, by łącznie tworzyć możliwie zróżnicowany zestaw form.
Organizacji pracy uczniów na lekcji zawsze wynika z istoty założonego do realizacji celu kształcenia. Od tego jakiego rodzaju zmianę planujemy dokonać w wiedzy i umiejętnościach uczniów taki przyjmujemy tok działania. Może to być lekcja w systemie podającym, wtedy organizujemy nauczanie zbiorowe, może być problemowa, to zdecydowanie efektywniejsza jest praca w grupach. W przypadku lekcji ćwiczeniowej nauczanie jednostkowe przynosi najlepsze rezultaty, praca w laboratorium jest indywidualną pracą pod kierunkiem nauczyciela.
Praca jednostkowa polega na tym, że uczeń realizuje swoje zadania szkolne niezależnie od współtowarzyszy, korzystając bezpośrednio lub pośrednio z pomocy nauczyciela. Zaletą takiego nauczania jest to, że umożliwia pełną indywidualizację treści i tempa uczenia się, sprzyja indywidualnej konstrukcji swojej wiedzy uczniowi. Oprócz zalet forma ta posiada również braki. Pomijając to, że jest droga, to ogranicza społeczny zasięg pracy nauczyciela, a sam uczeń w tej formie kształcenia nie ma możliwości współdziałania z rówieśnikami, nie wyrabia sobie umiejętności pracy z zespole. Konsekwencją jest na ogół mała socjalizacja uczniów.
Praca zbiorowa jest typową forma organizacyjną nauczania masowego. Umożliwienie r z e c z y w i s t e g o udziału w procesie kształcenia wszystkim uczniom w klasie nie należy do zadań łatwych. Główną trudnością jest konieczność zapewnienia ładu na lekcji, nie do pokonania jest indywidualne zróżnicowanie predyspozycji poszczególnych uczniów do uczenia się. Natomiast praca zbiorowa sprzyja powstawaniu więzi społecznych i kształtowaniu postaw.
Praca grupowa jest formą, dzięki której można wyeliminować, a przynajmniej bardzo ograniczyć wady pracy zarówno jednostkowej, jak i zbiorowej. W polskich szkołach zajęcia grupowe stosuje się zarówno na lekcji, jak i pracy domowej i pozalekcyjnej.
Optymalna grupa to 4-6 osób, do której dobór może być celowy, bądź przypadkowy
(np. wtedy, gdy dzielimy klasę na grupy według zajmowanych miejsc w ławkach).
W podziale celowym tworzymy grupy:
ho m o g e n i c z n e - tj. takie, w których członkowie grup charakteryzują się jedną, bądź wieloma, ale takimi samymi cechami. Na przykład dzielimy klasę na grupy: bardzo zainteresowane przedmiotem, średnio i wcale;
h e t e r o g e n i c z n e - tj. takie, w których członkowie grup posiadają pewne zróżnicowanie w poziomie posiadanej cechy.
Należy jednak pamiętać, że nie wolno łączyć cech skrajnych. Istotą pracy grupowej jest współpraca i żeby wystąpiła, musi istnieć płaszczyzna zbliżonego poziomu cech (czy to: intelektualna, zainteresowań, temperamentu, motywacji), która umożliwi aktywność wszystkim członkom grupy.
Uczeń bardzo zainteresowany i wcale nie interesujący się dziedziną, zagadnieniem, będzie zupełnie inaczej funkcjonował w grupie - współpraca nie zostanie podjęta.
Dobór uczniów przy zastosowaniu określonego kryterium grupowania traktowany bywa jako ważny czynnik indywidualizacji procesu kształcenia, albowiem:
organizowanie pracy grupowej umożliwia nauczycielowi różnicowanie w ramach pracy grup zarówno celów kształcenia, jak i treści kształcenia, a więc materiału nauczania.
Praca w grupach również aktywizuje uczniów, są bardziej skoncentrowani na zadaniu, mają więcej interakcji niż na lekcji o organizacji zbiorowej, bardziej się angażują w to co robią, bo sami są odpowiedzialni za efekt swojej pracy.
Grupy pracujące w klasie zajmują się bądź tymi samymi zagadnieniami - mówimy wtedy o pracy grupowej j e d n o l i t e j, bądź różnymi zagadnieniami - uczestniczą wtedy w pracy grupowej z r ó ż n i c o w a n e j. Może też występować praca grupowa k o m b i n o w a n a, która polega na łączeniu - zależnie od potrzeby - pracy grupowej jednolitej z pracą zróżnicowaną.
Literatura:
1. K. Kruszewski: Sztuka naucznia. PWN. Warszawa 2005.
2.Cz. Kupisiewicz: Podstawy dydaktyki ogólnej. BGW. Warszawa 1994.
3. J. Półturzycki: Dydaktyka dla nauczycieli. Toruń 1996.