sekc. pchor. Kotoński Sławomir
Kompania III
Pluton II
JAK CHRONIĆ LASY OD POŻARÓW?
W mieście Wołogdzie odbyła się Ogólnorosyjska konferencja naukowa, na której omawiano sprawy związane z udoskonaleniem walki z pożarami lasów i torfowisk. W konferencji tej wzięli udział członkowie Ministerstwa Sytuacji Nadzwyczajnych Rosji, Ministerstwa Zasobów Przyrodniczych Rosyjskiej Federacji, a także zainteresowani z innych ministerstw i urzędów, oraz przodujący specjaliści instytutów naukowo-badawczych związanych z ochroną przeciwpożarową.
Rozmiary klęski.
Kilka miesięcy temu, na spotkaniu z Ministrem Obrony Cywilnej, Sytuacji Nadzwyczajnych i Likwidacji Następstw Klęsk Żywiołowych Federacji Rosyjskiej (S. Szojgu), Prezydent Rosji (W. Putin) wydał polecenie opracowania programu dotyczącego zwalczania pożarów lasów i torfowisk. I już sam fakt, że na problem ten zwrócił uwagę sam prezydent, wskazuje o jego aktualności.
Rzeczywiście, pożary lasów w ostatnich latach stały się prawdziwą narodową klęską. Wystarczy wspomnieć chociażby zeszłe lato, kiedy to warstwa dymu okryła Moskwę tak, że mieszkańcy musieli zakładać maski twarzowe.
Światowa statystyka pokazuje, że nasz kraj pod względem pożarów lasów zajmuje drugie miejsce. Każdego roku rejestruje się ponad 30 tyś. pożarów lasów i torfowisk, obejmujących powierzchnię kilku milionów hektarów. Stanowi to realne zagrożenie dla miejscowości, a także obiektów przemysłowych. Giną ludzie, destabilizuje się praca leśnego sektora i gałęzi pozyskiwania torfu.
2002 rok z przyczyn niesprzyjających warunków pogodowych okazał się szczególnie niebezpiecznym pożarowo. Już w lutym zaczęły palić się lasy w wielu regionach podległych Federacji Rosyjskiej. Najbardziej złożona sytuacja występowała w lasach Okręgów Federalnych Dalekowschodnim i Centralnym. Na Dalekim Wschodzie na początku niebezpiecznego pożarowo okresu występowało ponad 3 tyś. ognisk pożarów lasów, na powierzchni ponad 1 mln. hektarów. Około 10 tyś. pożarów miało miejsce w centralnych częściach Rosji, obejmując powierzchnię ponad 27 tyś. hektarów.
Sądząc po danych operacyjnych, w pełni można mówić o nadzwyczajnej skali zdarzenia. W zeszłym roku zarejestrowano około 37 tyś. pożarów w lasach, które zniszczyły przestrzeń około 2 mln. hektarów. W porównaniu z rokiem 2001 odnotowano wzrost liczby pożarów ponad dwa razy i spalonej powierzchni ponad półtora raza. Według wstępnej oceny, straty tylko od ognia- bez wliczania szkód ekologicznych- wyniosły około 1,5 mlrd. rubli. Według specjalistów taka sytuacja miała miejsce po raz pierwszy od 110 lat.
Wiele negatywnych następstw pożarów lasów nie da się przedstawić za pomocą liczb. Występujący na konferencji specjaliści do negatywnych skutków zaliczyli takie z nich jak erozja gruntu, zanieczyszczenie atmosfery i wody produktami spalania. Dym ma znaczący wpływ na rozwój globalnych procesów w atmosferze - zwiększa efekt cieplarniany i zakłóca wymianę dwutlenku węgla.
Jeśli chodzi o sprawy dotyczące bezpośredniego wpływu czynników występujących przy pożarach na zdrowie człowieka, to było o tym wspomniane w przedstawionych na konferencji referatach specjalistów Ogólnorosyjskiego Centrum Medycyny Katastrof (W. Wliesienki i N. Sokołowa.)
Następnie przeanalizowano wpływ zadymienia na zdrowie ludności Okręgu Władimirskiego. I tak w wiosennych, letnich i na początku jesiennych miesięcy, kiedy to obserwuje się szczyt pożarów lasów i torfowisk, liczba wezwań pomocy medycznej z powodu chorób dróg oddechowych w rejonach zadymionych wzrosła o 9 %. W 90 % przypadków wydłużył się czas leczenia, a ilość lekarstw przyjmowanych przy leczeniu chorób zapalenia płuc przewyższyła dopuszczalne normy o 20 %.
Powaga tego problemu zmusiła do rozpatrzenia pytań dotyczących udoskonalenia systemu bezpieczeństwa pożarowego w lasach, na rozszerzonym posiedzeniu Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego Rosji.
Kto jest winny?
Tak czy inaczej o przyczynach krytycznej sytuacji w rosyjskich lasach mówiono praktycznie we wszystkich referatach na konferencji. I jest to w pełni zrozumiane - przecież tylko znajomość przyczyn pożarów lasów i torfowisk, pozwala na prowadzenie pełno wymiarowych prac profilaktycznych.
Jak było zaznaczone w referacie dyrektora Sankt-Petrsburskiego Instytutu Gospodarki Leśnej Ministerstwa Zasobów Przyrodniczych Rosyjskiej Federacji (A. Czmyra) wzrost liczby pożarów w lasach związany jest tak jak i z obiektywnymi faktami (globalne ocieplenie klimatu, intensyfikacja działalności gospodarczej), tak i z ludzkimi. Zaliczyć do nich można niską kulturę ekologiczną ludności, a także brak aktywnego informowania o zagrożeniach pożarowych i brak nadzoru państwa w lasach. Negatywnie wpływają także niskie zarobki pracowników nadleśnictw, złe wyposażenie techniczne i niedostateczny profesjonalizm ochrony lasów. Interesująca cyfra - wydatków Ministerstwa Zasobów Przyrodniczych Rosji na ochronę jednego hektara obszaru leśnego wynosi 1,2 rubla, gdy w tym samym czasie w USA w przeliczeniu na nasze pieniądze 288,5 rubla.
Zastępca naczelnika Zarządu Ochrony i Odbudowy Leśnego Bogactwa Ministerstwa Zasobów Przyrodniczych (W. Siergiejenko) w swoim wykładzie poinformował, że podległe organy ministerstwa w 2002 roku wykryły 34 tyś. naruszeń bezpieczeństwa pożarowego i 545 winnych pożarów lasów. 5835 spraw przekazano do organów śledczych, wystawiono mandaty na sumę 1 mln. 376 tyś. rubli. To dwukrotnie przewyższyło wskaźniki zeszłego roku.
Jednocześnie przerażające jest to, że w roli naruszających bezpieczeństwo nierzadko występują przedsiębiorstwa i organizacje. Naczelnik Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Regionalnego Obszaru Moskiewskiego (I. Sziłow) zreferował, że przedsiębiorstwa zajmujące się pozyskiwaniem torfu odbudowały i oddały pod zarząd gospodarstw wiejskich i leśnych ok. 2% z 42 tyś. hektarów wyeksploatowanych torfowisk. Ich rekultywacja nie jest prowadzona i dzisiaj ogromne tereny stały się źródłem podwyższonego zagrożenia pożarowego. Wcześniej wybudowane na nich systemy melioracyjne zostały zanieczyszczone i nie funkcjonują, liczebny stan jednostek pożarniczych, co roku zmniejsza się.
Widoczna jest konieczność lepszego zastosowania środków zaradczych w stosunku do sprawców pożarów. Naczelnik Ministerstw Sytuacji Nadzwyczajnych Rosji (W. Kiszkurno) w swoim referacie zwrócił uwagę uczestnikom konferencji na niedoskonałość naszego ustawodawstwa w danych obszarach. Między innymi doświadczenia zagranicznych państw świadczą o tym, że to właśnie podstawy prawne stały się sukcesem w profilaktycznych działaniach. Ustawodawstwo niewątpliwie powinno dawać większe prawa organom ochrony. Dla przykładu wniesiono propozycje zmiany ustawy pod kątem zwiększenia odpowiedzialności nie tylko z powodu przyczynienia się do szkodzenia zdrowiu ludzkiemu, ale i za powodowanie dużych strat materialnych spowodowanych pożarami lasów.
Ogień, pieniądze i ludzie
Ustawodawcy Federacji Rosyjskiej zadania związane z zabezpieczeniem ochrony lasów nałożyli na Leśną Ochronę Państwową, która podlega Ministerstwu Zasobów Przyrodniczych Rosji. Przeprowadzona przez specjalistów analiza mówi o tym, że działalność tej służby mogłaby być dużo bardziej efektywna, gdyby nie rząd istotnych uchybień.
Jak było już powiedziane, finansowe zabezpieczenie ochrony przeciwpożarowej lasów jawi się daleko od zapotrzebowania. Dzisiaj, naziemne służby ochrony lasów mają tylko 60% normatywnej liczby specjalistycznego sprzętu i wyposażenia przeciwpożarowego, środków łączności i ochrony indywidualnej. W tym czasie zużycie pojazdów sięga 70%.
Rady regionów nie były wsparte przez odpowiednie resorty i sprawy zabezpieczenia lasów, strategicznych punktów i obiektów nie były rozwiązane tak jak było to rekomendowane przez Rządową Komisję Zapobiegania i Likwidacji Sytuacji Nadzwyczajnych. Jest nie mało przykładów, kiedy to w czasach deficytu nie udało się stworzyć przegród przeciwpożarowych, zaopatrzenia wodnego i stabilnej łączności. Z tych przyczyn we wrześniu 2002 roku w wsiach Nowaja i Wierziebniewo zostało zniszczone przez pożary 45 domów i zginęły cztery osoby. W regionie Brańskim nie wykonano na czas prac przygotowawczych i nie oczyszczono pasa oddzielenia przeciwpożarowego przy takich ważnych obiektach jak Brańskenergo, magistralnego rurociągu ropy „Drużba” i innych.
Już weszło w tradycje aktywne uczestniczenie w walce z pożarami lasów i torfowisk pododdziałów PSP Ministerstwa Sytuacji Nadzwyczajnych Rosji. Tym czasem, jak mówił w swoim wystąpieniu W. Kiszkirno do dzisiaj nie ma dokumentu regulującego rozdział funkcji i pełnomocnictw między Ministerstwem Zasobów Przyrody a Ministerstwem Sytuacji Nadzwyczajnych Rosji w zakresie przeciwpożarowej ochrony lasów. Przedstawione władzom porozumienie o współpracy z Ministerstwem Zasobów Przyrody już ponad rok leży nierozpatrzone.
W rezultacie Państwowa Straż Pożarna nie mając finansowego wsparcia, zmuszona była wykorzystać własne rezerwy. Rok walki z pożarami lasów i torfowisk kosztował PSP ponad 76 mln. rubli. Uwzględniając krytyczną sytuację w wielu regionach Ministerstwo Sytuacji Nadzwyczajnych Rosji było zmuszone wziąć na siebie funkcję jak i organizatora, tak i często głównego wykonawcy prac.
Skierowanie sił do walki z pożarami lasów prowadzi do zwiększenia strat pożarowych w innych obiektach. W czasie niebezpiecznego pożarowo sezonu w lasach, w miastach i wsiach zarejestrowano wzrost pożarów o 7%, śmiertelnych ofiar o 10% i strat materialnych o 27%.
Mówiąc o niedostatecznym zabezpieczeniu przez resort, nie można nie wspomnieć o licznych problemach ochrony powietrznej lasów. Była o tym mowa w kilku referatach.
Przewidziane w 2002 roku finansowanie samolotów w rozmiarze 400 mln. rubli nie daje możliwości do normalnego funkcjonowania 25 baz lotniczych i Przedsiębiorstw Ochrony Powietrznej Lasów Krajowych. W związku z tym centralna baza musiała zmniejszyć liczbę służby spadochronowo-desantowej o 60%, a liczbę specjalistów i kierowców o 25%. Takie „rozwiązanie” sprawy mogłoby na przykład w pełni sparaliżować całą pracę związaną z ochroną lasów w rejonie Archangielskim.
Obiecanego finansowania pododdziałów powietrznych praktycznie nie było. Do rozpoczęcia niebezpiecznego pożarowo okresu bazy powietrzne w regionach Sybirskim i Dalekowschodnim dofinansowane były odpowiednio na 40 i 52%. W regionie centralnym, po rozpoczęciu wydatków „Gaszenie leśnych pożarów” samoloty nie były finansowane w ogóle.
W 2002 roku patrole powietrzne na rozpoznanie pożarów zamiast 100 razy wylatywały 22-24 razy. Czym to poskutkowało - widać na przykładzie irkuckiej miejscowości Borowoje. W rezultacie nieprzeprowadzonego na czas rozpoznania powietrznego pożar wierzchołkowy przeszedł na osiedle mieszkalne. Spaliło się ponad 40 domów. Ponad 100 ludzi zostało bez dachów nad głowami, przy czym połowa z nich to dzieci.
Według danych Ministerstwa Zasobów Przyrodniczych poziom gotowości podległych resortowi sił w okresie niebezpiecznym pożarowo wynosił ok. 40% całości. Co się okazuje według oceny PSP aby mogła ona efektywnie uczestniczyć w gaszeniu pożarów lasów i torfowisk konieczne jest zakupienie sprzętu o wartości kilku milionów rubli.
Jednym słowem, jak stwierdzono na konferencji pożary są gaszone przez pieniądze. Jednak wcale to nie oznacza, że organy ochrony lasów i PSP w pełnej mierze wykorzystały swoje możliwości.
W dużej części regionów w okresie niebezpiecznym pożarowo zapadały niezadowalające rozstrzygnięcia i powstawały czysto organizacyjne pytania. Nie zostały wykonane, dla przykładu, wymagane oczekiwania w ograniczeniu dostępu ludzi do masywów leśnych a potrzebnej współpracy w tej sprawie z organami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych nie było. W regionie Twierskim w samym szczycie leśnych pożarów został otwarty przez radę regionów sezon wypoczynkowy.
Wyznaczenie stref terytoriów leśnych i wzięcia ich obszarów pod specjalną ochronę nie zastosowano. Taka decyzja doprowadziła do tego, że na niektóre duże pożary nikt nie reagował nawet przez kilka dób. Przy braku sprzętu, przyciągnięcie go z innych państwowych gospodarstw było realizowane nierzadko tylko formalnie. W najbardziej krytycznym momencie okazywało się, że wpisany do rejestracji sił traktor zajęty był w innym regionie na umówionych pracach.
Te i inne niedociągnięcia jeszcze bardziej pogłębiły i tak złożoną już sytuację.
Co robić?
Całość złej sytuacji spowodowana jest niedostatecznym finansowaniem. Problem ten jest o tyle oczywisty, o ile też trudny do rozwiązania - w naszym kraju w najbliższym czasie. Przy istniejącej sytuacji finansowej w kraju, wpływ należności pieniężnych z budżetu jest nierealny. Oczywiście należy bardziej racjonalnie i efektywniej wykorzystać te środki, które są przydzielane. O tym wspominało wielu występujących na konferencji.
Spośród przedstawionych spraw, na pierwszym miejscu stoi chyba rozpatrzenie ogólnego porządku zabezpieczenia sił przeznaczonych do walki z pożarami lasów i torfowisk, a także rozpatrzenie ustalonych terminów i wielkości finansowania. Nie obejdzie się tutaj bez uchwalenia ustawodawczej i prawnej bazy, regulującej wątpliwości z zakresu przeciwdziałania i gaszenia pożarów.
Pierwsze kroki w tym kierunku są już robione - tworzony jest Kodeks Lasów Rosyjskiej Federacji.
W przyszłości potrzebne jest także rozpatrzenie na poziomie ustawodawczym rozdzielenia pełnomocnictw federalnych organów władzy wykonawczej i porządku przydzielania sił i środków ministerstw i resortów do walki z pożarami lasów.
Znacząca część wykładów na konferencji była poświęcona wdrożeniu nowych technologii służących do walki z pożarami lasów i torfowisk. Tutaj także zauważono duży problem, który należy rozwiązać w najbliższych latach. O pracach naukowych prowadzonych w WNIIPO Ministerstwa Spraw Nadzwyczajnych Rosji, mówił naczelnik instytutu (N. Kopyłow).
Instytut uczestniczy w realizacji docelowego federalnego programu „Ochrona lasów od pożarów na lata 1999-2005. W ramach programu są już przygotowane wytyczne obrony strategicznych punktów i obiektów, a także wytyczne dotyczące gaszenia pożarów lasów i torfowisk na terytoriach Federacji Rosyjskiej.
WNIIPO prowadzi cykl eksperymentalnych i teoretycznych prac w celu utworzenia zapór przeciwpożarowych w lasach. Opracowane roztwory biszofita i betonita, a także szybko twardniejąca piana są dwa razy skuteczniejsze od wody. Interesujące prace uczonych, służą wcześniejszemu wykrywaniu pożarów i spowalnianiu dynamiki ich rozwoju.
Naczelnik instytutu (M. Szachramanian) pokrótce przedstawił wygląd systemu monitorowania i prognozowania sytuacji pożarowej na terytoriach Rosji. Wykorzystuje się tam dane służb meteorologicznych, jak i dane z satelit. Komputerowe programy pozwalające na przetwarzanie informacji pozyskanych z satelit meteorologicznych zostały napisane przez specjalistów NII Gospodarstwa Leśnego(SPBNIILH). Programy te pozwalają, w samą porę, przy prowadzeniu rozpoznania powietrznego wykrywać także ukryte pożary podziemne torfowisk.
Z zainteresowaniem była przyjęta prezentacja powietrznego środka gaśniczego ASP-500 - dziecka Moskiewskiego NPP Bazalt i WNIIPO MSN Rosji. Jest to swego rodzaju „bomba wodna”, zrzucana z samolotu na źródło pożaru lasu, pokrywająca teren około 1000 m2.
Jednak przy całej obfitości prac naukowych, przedstawionych w wystąpieniach, nie można nie wspomnieć, że o ich praktycznym zastosowaniu prawie nie wspomniano. Nie przypadkowo nawet w przyjętych w rezultacie konferencji postanowieniach stwierdzono, że gaszenie pożarów lasów odbywa się na niedostatecznym poziomie technicznym.
I wydaje się, że rzecz tutaj nie polega tylko na braku tych środków pieniężnych na wdrożenie nowości. Nawet duży nakład wydatków, przy braku inicjatywy i dążenia do wprowadzenia tych nowości, prze ludzi powołanych do obrony rosyjskich lasów od ognia, wówczas nie wystarczy. Na przykład, w SPBNIILH dawno już opracowano konstrukcję lancy gaśniczej TC-IM, która pozwala podawać wodę w głąb tlącego się torfowiska. Urządzenie to jest efektywne i niedrogie, jednak szerokiego zainteresowania u pracowników ochrony nie powoduje.
Miejscem przeprowadzenia konferencji nieprzypadkowo była wybrana Wołogda. W regionie Wołogodskim nagromadzone są pozytywne doświadczenia w dziedzinie gaszenia pożarów lasów i torfowisk. Trudnym ze względu warunków pogodowych był dla Wołogrzan rok 1999, stanowiący poważne zagrożenie nie tylko dla strażaków, ale i administracji miasta organizującej wszystkie prace związane z walką z pożarami. Samoloty-tankowce Be- 12P, Ił- 76, śmigłowce przystosowane do przenoszenia wody, sztuczne wywoływanie deszczu - wszystkie te przodujące technologie powietrzne były wykorzystywane wtedy w Wołogodskich lasach.
I lekcja ta nie została zmarnowana. W 2002 roku warunki pogodowe w regionie nie były w niczym lżejsze, a liczba źródeł pożarów jeszcze większa. Jednak dzięki przyjętym działaniom i doświadczeniu o 5,4 razy zmniejszono rozprzestrzenienie sie ognia i o 4 razy zmniejszono ogólne straty spowodowane pożarami.
Doświadczenie administracji regionu przygotowującej docelowy program „Ochrona lasów i torfowisk przed pożarami na terytorium regionu Wołogodskiego na lata 2003-2005” było docenione przez uczestników konferencji.
Przyjęte na konferencji postanowienia w całości pokazują wszystkie strony problemu. Przyjęto konkretne kierunki prac udoskonalających system bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Naznaczono wytyczne dotyczące prawidłowego zabezpieczenia, przeciwdziałania i likwidacji pożarów lasów i torfowisk przez Ministerstwo Sytuacji Nadzwyczajnych i Ministerstwo Zasobów Przyrodniczych Rosji . Dużo uwagi poświęcono podwyższeniu poziomu materialno-technicznego służb wyznaczonych do gaszenia. Realizację przyjętych ustaleń proponuje się zrealizować w okresie 2003-2004r.