Konflikt izraelsko-arabski obejmuje okres ponad pół wieku politycznych napięć i jawnych niechęci pomiędzy Arabami a Żydami na Bliskim Wschodzie. Swoimi przyczynami wybiega on na dużo wcześniej przed powstaniem państwa Izrael (14 maja 1948) do czasu utworzenia ruchu syjonistycznego, którego celem działania było stworzenie państwa żydowskiego w tak zwanej Ziemi Izraela. Konflikt izraelsko-arabski ma charakter etniczny, religijny i terytorialny.

Konflikt jest źródłem niechęci inicjującej liczne ataki na przeciwników we wszystkich państwach na całym świecie i tym samym, poprzez powszechność zjawiska terroru, przybiera on charakter konfliktu globalnego.

Gdy 14 maja 1948 powstało niezależne państwo Izrael konflikt żydowsko-arabski w Palestynie przeobraził się w konflikt izraelsko-arabski, który swoim zasięgiem objął teren całego Bliskiego Wschodu i jest jednym z najbardziej trudnych do rozwiązania konfliktów na świecie.

Wojna o niepodległość (1948-1949) (I wojna Izraelsko - Arabska)

Po proklamowaniu 14 maja 1948 r. niezależnego Państwa Izrael, kraje arabskie nie uznały podziału Izraela i zaatakowały jego obszar. Przeciwko Izraelowi walczyły oddziały egipskie, syryjskie, jordańskie, palestyńskie, libańskie, irackie i saudyjskie. Słaba organizacja wojskowa Izraela Hagana z trudem broniła swoich pozycji. Arabowie opanowali pustynię Negew, Jerozolimę i Górną Galileę. 21 maja Izraelowi udało się powstrzymać syryjską ofensywę w dolinie Jordanu, co miało duże znaczenie psychologiczne. 28 maja powołano do życia Siły Obrony Izraela (IDF). Pod koniec maja Izraelczycy powstrzymali ofensywę egipską. 11 czerwca na wniosek ONZ podpisano 28-dniowy rozejm. Czas ten Izraelczycy wykorzystali należycie. Powstały nowe, szczegółowe plany działań. W obozie arabskim brak było koordynacji co ułatwiło zadanie Izraelowi. Po wygaśnięciu rozejmu 9 lipca jego wojska uderzały kolejno w najsłabsze ogniwa linii arabskich. 16 lipca Izraelczycy zdobyli Nazaret. 18 lipca wszedł w życie kolejny rozejm. W paźdierniku wojska egipskie zostały wyparte z Galilei. W listopadzie i grudniu toczyły się walki w strefie Gazy, zakończone ogromnym sukcesem Izraela. Ich jednostki w pościgu za Egipcjanami wkroczyły na półwysep Synaj. 29 grudnia wszedł w życie kolejny rozejm. Pod naciskiem mocarstw 2 stycznia Izraelczycy wycofali się z Synaju. W tym czasie Izrael kontrolował już cały obszar przyznany mu wcześniej na mocydecyzji ONZ, a także większość Zachodniej Galilei i dużą część Jerozolimy. 24 stycznia 1949 r. podpisany został izraelsko-egipski układ o zawieszeniu broni, w wyniku którego linie frontowe uznano za granice. 23 marca podobny układ podpisał Izrael z Libanem - na jego mocy wojska izraelskie wycofały się z zajętych przez nie ziem libańskich. 3 kwietnia wszedł w życie układ pokojowy izraelsko-jordański a 20 lipca zawarto układ izraelsko-syryjski. Rezultaty wojny stanowiły wielkie zwycięstwo Izraela. Powiększył on swe terytorium o przeszło 6,7 tys. km2

24 lutego 1949r. na wyspie Rodos podpisano porozumienia rozejmowe między walczącymi stronami. Izrael poszerzył swoje terytorium kosztem ziem przyznanych przez ONZ Palestyńczykom o zachodnią Galileę, zachodni Negew i część Jerozolimy. Pod kontrolą Transjordanii pozostała Samaria i Judea z częścią Jerozolimy, a Egipt zachował pozycję w Gazie.

Kryzys Sueski (1956) (II wojna izraelsko-Arabska)

Wkrótce po przejęciu władzy w Egipcie w 1954 przez radykalnego politycznie Gamala Abdula Nasera zaostrzyły się stosunki egipsko-izraelskie. Władze egipskie inspirowały ataki terrorystyczne na obiekty i wojska Izraelskie w strefie przygranicznej. We wrześniu 1955 Egipt zamknął cieśninę Tiran dla żeglugi izraelskiej. Po opuszczeniu strefy Kanału Sueskiego w czerwcu 1956 przez ostatnich żołnierzy brytyjskich, Egipt rozpoczął wyraźne przygotowania do wojny z Izraelem. 26 lipca Naser podjął decyzję o nacjonalizacji Kanału Sueskiego, co ugodziło w interesy Francji i Angli. We wrześniu miały miejsce tajne rozmowy francusko-brytyjskie, a w październiku francusko-brytyjsko-izraelskie, podczas których opracowano plan wspólnego uderzenia na Egipt.

29 października wojska izraelskie niespodziewanie zaatakowały Egipcjan na półwyspie Synaj. Doskonale opracowana przez sztabowców izraelskich operacja Kadesh zakłada uderzenie na kilku kierunkach, z jednoczesnym zrzuceniem desantu na tyłach wojsk egipskich. Plan powiódł się całkowicie i po dwóch dniach walk Izraelczycy wdarli sie na 80 km w głąb półwyspu Synaj. Po odrzuceniu przez Nasera brytysko-francuskiego ultimatum domagającego się natychmiastowego zaprzestania działań wojennych na foncie egipsko-izraelskim. 31 października lotnictwo brytyjskie i francuskie zbombardowało szereg baz wojskowych na terytorium Egiptu. Tymczasem na froncie oddziały egipskie znajdowały się w stanie ciągłego odwrotu. Skapitulowało wobec Izraelczyków silne zgrupowanie wojsk egipskich w strefie Gazy. 5 listopada Izraelczycy osiągnęli Kanał Sueski, wstrzymując dalsze działania. Tego samego dnia silny desant brytyjsko-francuski został zrzucony na Port Said i Port Faud. Po opanowaniu tych miast oddziały brytyjsko-francuskie pomaszerowały na Suez. Władze Anglii i Francji uzasadniały podjętą akcję chęcią położenia kresu wojnie egipsko-izraelskiej, a w szczególności koniecznością zahamowania ofensywy izraelskiej w rejonie Kanału Sueskiego. W rzeczywistości jednak działania brytyjsko-francuskie były uzgodnione z Izraelem, a prawdziwym ich motywem było pragnienie przejęcia kontroli nad Kanałem. Postępowanie Brytyjczyków i Francuzów spotkało się z krytyką nie tylko ONZ, ale także Stanów Zjednoczonych, Kanady i wielu państw należących do Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Pod presją społeczności międzynarodowej działania wojenne ustały 7 listopada. Wojska brytyjskie i francuskie zostały wycofane do 22 grudnia. Izraelczycy natomiast wycofali się z półwyspu Synaj, zatrzymując jednak w swych rękach do marca 1957 strefę Gazy.

.

Wojna sześciodniowa (1967) (III Wojna Izraelsko-Arabska)

Kolejny konflikt zbrojny między Izraelem a koalicją państw arabskich (Egipt, Jordania i Syria) miał miejsce w dniach 5-10 czerwca 1967. 16 maja prezydent Egiptu G.A. Naser zażądał aby siły pokojowe ONZ rozgraniczające wojska egipskie od izraelskich zostały wycofane, co też nastąpiło w trzy dni później. Naser sądził, że Egipt wsparty też przez inne kraje arabskie, będzie w stanie skutecznie wystąpić przeciwko Izraelowi i zmienić niekorzystne dlań rozstrzygnięcia będące następstwem kryzysu sueskiego 1956. Wojska Egipskie zajęły strefę Gazy i zamknęły zatokę Akaba dla statków izraelskich. Ruchy wojsk w kierunku granic Izraela zaobserwowano także w Syrii, Jordanii, Iraku i Arabii Saudyjskiej. W tej sytuacji dowództwo izraelskie, w obrębie którego kluczową rolę odgrywał generał Mosze Dajan mianowany 2 czerwca ministrem obrony, postanowił uprzedzić działania przeciwnika i uderzyć pierwszy. Rano 5 czerwca lotnictwo Izraela z niezwykłą precyzją zaatakowało kilkanaście lotnisk egipskich niszcząc 309 samolotów. W godzinach popołudniowych Izraelczycy zbombardowali z kolei lotniska syryjskie, jordańskie i irackie. Również i ten atak zakończył się pełnym sukcesem. Syria straciła 52 samoloty, a Jordania i Irak w sumie 50 maszyn. Tym samym Izrael już po pierwszym dniu zapewnił sobie panowanie w powietrzu. W godzinę po ataku lotniczym na Egipt, Izrael skierował wojska lądowe w strefę Gazy i na półwysep Synaj. Linie obronne wojsk egipskich zostały błyskawicznie przełamane. 7 czerwca Izraelczycy osiągnęli Kanał Sueski, w konsekwencji czego cały półwysep Synaj znalazł się w ich rękach. Egipt był podbity, a jego armia poszła w rozsypkę. Na foncie jordańskim działania zbrojne rozpoczęły się przed południem 5 czerwca. Artyleria jordańska przez kilka godzin intensywnie ostrzeliwała Zachodnią Jerozolimę, a potem oddziały jordańskie przeszły do ataku, opanowując strefę zdemilitaryzowaną, którą wcześniej kontrolowało ONZ. Po południu wojska izraelskie przeprowadziły udany kontratak. Natarcie izraelskie było kontynuowane w dniach następnych, a zmuszona do odwrotu armia jordańska ponosiła poważne straty. 7 czerwca Izraelczycy zajęli całą Jerozolimę i Zachodni Brzeg Jordanu. 8 czerwca Jordania poprosiła o przerwanie ognia. Na foncie syryjskim początkowo sytuacja była nienajlepsza dla Izraela. Syria na wzgórzach Golan posiadała 40 tys. żołnierzy, 265 umocnionych stanowisk artyleryjskich i 200 czołgów. 6,7 i 8 czerwca artyleria syryjska prowadziła silny ostrzał pozycji izraelskich we Wschodniej Galilei, a także niszczyła domostwa osadników żydowskich. 7 czerwca Syryjczycy przełamali linię obrony izraelskiej i weszli na 20 km w głąb terytoriom Izraela. Po pokonaniu Egiptu, Izrael 8 czerwca przeprowadził błyskawiczną akcję przemieszczenia swych wojsk na front syryjski. 9 czerwca wspierane przez lotnictwo izraelskie wojska pancerne rozpoczęły ofensywę szybko zmuszając Syryjczyków do odwrotu. Samoloty Izraelskie dokonywały zmasowanych nalotów na Syrię, co zdezorganizowało punkty dowodzenia oraz szlaki komunikacyjne wojska. 10 czerwca wojska izraelskie opanowały wzgórza Golan i następnie weszły na 50 km w głąb Syrii, otwierając sobie drogę do Damaszku. 10 czerwca po interwencji ONZ działania wojenne ustały. Wojna sześciodniowa skończyła się druzgocącym zwycięstwem Izraela. Zdobył on strefę Gazy, półwysep Synaj, Zachodni Brzeg Jordanu, Jerozolimę i wzgórza Golan.

22 listopada 1967 Rada Bezpieczeństwa ONZ wystosowała Rezolucję nr 242, wzywającą do "utworzenia sprawiedliwego i trwałego pokoju na Bliskim Wschodzie", który miał być osiągnięty poprzez przyjęcie następujących zasad:

1. wycofanie izraelskich wojsk z terenów zajętych w wojnie sześciodniowej,

2. wycofaniu wszystkich żądań sprzed wojny oraz

3. poszanowaniu praw wszystkich państw regionu do bezpiecznego istnienia w swoich granicach.

Najważniejszą cechą charakterystyczną Rezolucji była formuła "ziemia za pokój", domagająca się izraelskiego wycofania z zajętych terenów w zamian za pokój z sąsiadami

Wojna na wyczerpanie 1969-1970

1 września 1967 roku przywódcy 8 państw arabskich spotkali się w Chartumie gdzie podjęli tzw. rezolucję chartumską, wzywającą dok kontynuowania walki z Izraelem. Kluczowym elementem rezolucji chartumskiej była tzw. uchwała "trzy razy nie" - "nie" dla pokoju z Izraelem, "nie" dla uznania Izraela i "nie" dla negocjacji z Izraelem. Jednocześnie, pomimo zawarcia porozumienia o zawieszeniu broni, kończącego wojnę sześciodniową, wojska Egiptu i Izraela kontynuowały ograniczoną wymianę ognia wzdłuż Kanału Sueskiego.

Do eskalacji działań doszło w marcu 1969 roku i do września 1970 roku obie strony prowadziły ostrzał artyleryjski swoich pozycji, naloty lotnicze i rajdy komandosów. Wojnę na wyczerpanie zakończyła śmierć Gamala Abdel Nasera 28 września 1970 roku.

Wojna Yom Kippur (1973) (IV Wojna Izraelsko- Arabska)

W październiku 1972 prezydent Egiptu A. Sadat podjął decyzję o zaatakowaniu Izraela w najbliższym dogodnym momencie. Plany działań przeciwko Izraelowi opatrzono kryptonimem Operacja Iskra. Ostatecznie dowództwo egipskie, po naradach z wojskowymi syryjskimi i jordańskimi oraz po wysłuchaniu opinii radziedzkich doradców, postanowiło uderzyć 6 października 1973, w dniu święta żydowskiego Yom Kippur (Święto Pojednania), licząc, że tego właśnie dnia gotowość bojowa wojsk izraelskich osiągnie najniższy poziom. Działania egipskie zsynchronizowano z atakiem wojsk syryjskich na wzgórzach Golan. 6 października wybuchła więc wojna Yom Kippur, zwana też wojną październikową lub wojną ramadanu. Silne oddziały egipskie w ciągu dwóch dni sforsowały Kanał Sueski, zmuszając do odwrotu zaskoczonych Izraelczyków. Również wojska syryjskie przedarły się w kilku miejscach przez izraelskie linie obrony. W Izraelu przeprowadzono mobilizację, po której błyskawicznie przerzucono nowe oddziały na front. 8 października wojska izraelskie z dużą energią przystąpiły do kontrofensywy na foncie syryjskim. 11 października Syryjczycy zostali zepchnięci poza linię wyznaczoną działaniami wojennymi z 1967 r. Izraelczycy kontynuowali natarcie na ziemiach syryjskich, dochodząc na około 55 km od Damaszku. Na pomoc Syrii pospieszyły oddziały jordańskie i irackie, w wyniku czego natarcie izraelskie zostało powstrzymane. Od 15 października walki na froncie syryjskim przybrały charakter pozycyjny. Po kilku dniach Izraelczykom udało się wyhamować natarcie egipskie na półwyspie Synaj. 14 października rozegrała się na półwyspie wielka bitwa pancerna, w której wzięło udział po obu stronach około 2 tys. czołgów. Bitwa zakończyła się wielkim zwycięstwem Izraelczyków. 15 października oddziały izraelskie wspierane przez lotnictwo z impetem uderzyły na stanowiska egipskie. W dniu następnym Izraelczycy wysadzili silny desant na zachodnim brzegu Kanału Sueskiego. Izraelczycy rozpoczęli natarcie w kierunku południowym, dezorganizując szlaki zaopatrzeniowe wojsk egipskich i niszcząc bardzo ważne stanowiska rakietowe. 23 października Egipcjanie walczący na półwyspie Synaj zostali kompletnie odcięci od zaplecza. W wyniku rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ i nacisku supermocarstw, 24 października działania wojenne ustały. Wojna Yom Kippur zakończyła się zwycięstwem Izraela, który w jej wyniku umocnił swą pozycję polityczną i militarną na Bliskim Wschodzie. Na mocy porozumienia egipsko-izraelskiego, podpisanego pod auspicjami ONZ 18 stycznia 1974 r., Izrael wycofał swe wojska z zachodniego brzegu Kanału Sueskiego.

Proces pokojowy

Porozumienie Camp David

zostało podpisane 18 września 1978 roku przez egipskiego prezydenta Anwara Sadata i izraelskiego premiera Menachema Begina. Podpisanie porozumienia nastąpiło po 12 dniach tajnych negocjacji prowadzonych w rządowym ośrodku wypoczynkowym Stanów Zjednoczonych w Camp David. Dwa izraelsko-egipskie porozumienia zostały podpisane w Białym Domu w obecności prezydenta Jimmy Cartera. Porozumienia doprowadziły do zawarcia w 1979 traktatu pokojowego pomiędzy Izraelem a Egiptem

Porozumienia z Oslo, wzajemne uznanie Izraela i Organizacji Wyzwolenia Palestyny zawarte w 1993 w Oslo - fundament procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie i podstawa prawna istnienia Autonomii Palestyńskiej.

Rozmowy izraelsko-palestyńskie, które ostatecznie doprowadziły do zawarcia porozumień, mogły się rozpocząć po zakończeniu pierwszej wojny w Zatoce Perskiej w 1991. Polityczny błąd Organizacji Wyzwolenia Palestyny, która poparła wówczas Irak doprowadził do jej kompromitacji i utraty oparcia politycznego w krajach arabskich. Następstwem tego było m.in. wydalenie palestyńskich robotników z krajów Zatoki, co pogłębiło kryzys gospodarczy na Terytoriach Okupowanych.

Rozpad ZSRR dodatkowo wpłynął na zmiękczenie stanowiska palestyńskiego w sytuacji globalnej dominacji jednego mocarstwa

Plan pokojowy dla Bliskiego Wschodu potocznie nazywany mapą drogową, został przedstawiony 1 maja 2003 roku, premierom Izraela i Autonomii Palestyńskiej. Plan ten został opracowany przez Stany Zjednoczone, ONZ, Unię Europejską i Rosję, w celu pokojowego rozwiązania konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

Inicjatywa genewska - bliskowschodni plan pokojowy przedstawiony w Szwajcarii 1 grudnia 2003, powstały na podstawie porozumienia kilkuset polityków i działaczy pokojowych Izraela i Palestyny. Zakładał powstanie niepodległego państwa palestyńskiego w Strefie Gazy i prawie na całym Zachodnim Brzegu Jordanu oraz przewidywał podział Jerozolimy za pomocą kuloodpornej szyby na dwie części, a każda z nich miała zostać stolicą Palestyny i Izraela.

5

---