Rdzeń kręgowy ma kształt grubego sznura, nieco spłaszczonego w kierunku strzałkowym o średnicy 1cm, barwy białej o masie ok. 30g. Umieszczony jest w kanale kręgowym. Rozpoczyna się on bez wyraźnej granicy od rdzenia przedłużonego i rozciąga na przestrzeni ok. 45cm, od I kręgu szyjnego do górnej krawędzi II kręgu lędźwiowego, gdzie kończy się stożkiem rdzeniowym.
Budowa wewnętrzna rdzenia kręgowego
Na przekroju poprzecznym istota szara rdzenia kręgowego ma kształt litery "H"; jest otoczona warstwą istoty białej, w której da się oddzielić tzw. sznury. Na całej długości rdzenia istota szara tworzy słupy, które na przekroju poprzecznym noszą miano rogów. Wyróżniamy rogi przednie, tylne, a w segmentach od C8 - L2,3 także rogi boczne. Między rogami przednimi i tylnymi leży istota szara pośrednia. Rozróżniamy w niej część przyśrodkową, czyli istotę szarą pośrednią środkową i część boczną zwaną istotą szarą pośrednią boczną; znajdują się w niej komórki układu autonomicznego. Istota szara pośrednia boczna jest w niektórych odcinkach rdzenia kręgowego tak silnie rozwinięta, że wpukla się w obręb sznura bocznego tworząc rogi boczne. W obrębie słupów przednich istoty szarej znajdują się duże komórki jąder ruchowych, których neuryty wychodzą z rdzenia w składzie korzeni brzusznych.
Istota biała utworzona jest z włókien nerwowych skupionych w rdzeniu w tzw sznury. Istota biała jest najlepiej rozwinięta w odc szyjnym i piersiowym. W skład jej wchodzą włókna wstępujące (przewodzą bodźce w kierunku mózgu) i włókna wstępujące (przewodzą bodźce w kierunku odwrotnym).
Drogi nerwowe - zespoły włókien przewodzące identyczne podniety w tym samym kierunku. Odróżniamy wśród nich drogi zstępujące (odmózgowe) przebiegajace w sznurach przednich rdzenia i wstępujące (domózgowe) w sznurach tylnych. Sznury boczne zawierają drogi obu rodzajów.
Budowa zewnętrzna rdzenia kręgowego
Na powierzchni przedniej leży szczelina pośrodkowa przednia; ku dołowi przechodzi na nić końcową, a w górze łączy się z jednoimienną szczeliną rdzenia przedłużonego.
W szczelinie tej biegnie tętnica rdzeniowa przednia. Bocznie od szczeliny wychodzą z rdzenia pęczki włókien nerwowych tworzące korzenie przednie nerwów rdzeniowych. Miejsce ich wyjścia nazywamy polem korzeniowym lub bruzdą boczną przednią. Między szczeliną pośrodkową przednią a bocznym krańcem bruzdy bocznej przedniej leży sznur przedni. Na powierzchni tylnej znajduje się bruzda pośrodkowa tylna. W głąb rdzenia kręgowego od bruzdy kierują się pasma tkanki glejowej tworzące przegrodę pośrodkową tylną. Oddziela ona od siebie dwa sznury tylne. Bocznie od rowka pośrodkowego tylnego leży obustronnie rowek boczny tylny, do którego wchodzą nici korzeniowe korzeni tylnych(grzbietowych) nerwów rdzeniowych. W rowkach bocznych tylnych leżą tętnice rdzeniowe tylne. Powyżej V kręgu piersiowego sznur tylny jest podzielony rowkiem pośrednim tylnym na dwa pęczki: leżący przyśrodkowo pęczek smukły i leżący bocznie pęczek klinowaty. Pomiędzy bruzdą boczną tylną a bruzdą boczną przednią leży sznur boczny.
Ogon koński - zespół nerwów rdzeniowych otaczających nić końcową.
U człowieka wychodzi z rdzenia 31 par nerwów: 8 szyjnych (C ), 12 piersiowych (Th), 5 lędźwiowych (L), % krzyżowych (S) i 1 para nerwów guzicznych (C0). Każdej paże nerwów odpowiada odcinek zwany segmentem rdzeniowym.
Ośrodki rdzenia kręgowego - rozmieszczone są odcinkowo.
Ważnym ośrodkiem jest ośrodek ruchu przepony znajdujący się na 3-4 segmencie szyjnym. Jeżeli dojdzie do uszkodzenia nerwu w tym miejscu, przepona przestanie pracować.
Drugim bardzo ważnym ośrodkiem jest ośrodek ruchu kończyn górnych, znajduje się na poziomie 5-8 segmentu szyjnego i 1 segmentu piersiowego.
Ośrodek ruchu m kl piersiowej, brzucha i grzbietu. Całkowite uszkodzenie prowadzi do zaprzestania pracy mięśni kl piersiowej, brzucha i grzbietu.
Ośrodek ruchów kkd, znajduje się w zgrubieniu lędźwiowym. Stąd pochodzi unerwienie kkd.
Ośrodki autonomiczne:
-ośrodek odruchu źrenicy, na poziomie odc szyjnego, piersiowego,
-ośrodek oddawania moczu, kału
-ośrodek czynności wydzielniczych - odc piersiowy i lędźwiowy
Opony rdzenia kręgowego.
Rdzeń otoczony jest przez 3 opony (od zew):
Opona twarda - walcowaty worek otaczający cały rdzeń kręgowy. Kończy się na 2 poziomie 2-3 kręgu krzyżowego. Składa się z 2 blaszek: zew i wew. Blaszka zewnętrzna. Stanowi okostną kanału kręgowego. Pomiędzy blaszkami znajduje się przestrzeń - jama nadtwardówkowa. Są tam sploty żylne, trochę tk tłuszczowej, tk łączną.
Opona pajęcza. Przestrzeń między oponą twardą a pajęczą nazywa się jamą podtwardówkową. Opona pajęcza wyglądem przypomina pajęczynę (blada, cienka).
Opona miękka. Między oponą miękką a pajęczą jest przestrzeń - jama podpajęczynówkowa. W jamie tej znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy. Jama ta rdzenia na końcu tworzy kanał, w którym znajduje się ogon koński. To rozszerzenie jamy nosi nazwę zbiornika końcowego. Jest to ważne miejsce diagnostyczne, bo tylko stąd można pobrać płyn mózgowo-rdzeniowy.
Opona miękka przylega do rdzenia. Jednym z jej zadań jest ukrwienie rdzenia kręgowego.
Opony mózgowia.
Opona twarda. Jest włóknistą błoną skl się z 2 blaszek: zew i wew. Opona ta stanowi okostną jamy czaszki, ponieważ zrośnięta jest z kośćmi czaszki, głównie z k podstawy czaszki. Jama podtwardówkowa - przestrzeń między oponą twardą mózgowia a pajęczynówką. Opona twarda tworzy 3 wyniosłości (wyrostki opony twardej): *sierp mózgu - powstaje w wyniku wniknięcia opony twardej w szczelinę podłużną mózgu (od grzebienia koguciego do guzowatości k potylicznej); *sierp móżdżku - powstaje w wyniku wniknięcia opony twardej pomiędzy półkule móżdżkowe, jest to przedłużenie sierpa mózgu; *namiot móżdżku - ustawiony jest poprzecznie, oddziela półkule móżdżku od płatów potylicznych.
Pajęczynówka mózgowia - cienka błona łącznotkankowa, która tworzy przestrzeń między pajęczynówką a oponą miękką jama podpajęczynówkowa. W jamie znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy. W jamie są rozszerzenia zwane zbiornikami.
Opona miękka mózgowia. Przylega bezpośrednio do mózgu, wnika we wszystkie zagłębienia, szczeliny, bruzdy. Posiada naczynia krwionośne.
Płyn mózgowo-rdzeniowy. Znajduje się w przestrzeni podpajęczynówkowej. Jest to wodnista, przezroczysta ciecz. Powstaje w wyniku przesączania się w splotach naczyniówkowych skł osocza, krwi i wody. Od 100-250ml. Skład płynu: glukoza 50 - 80 mg, białko 15 -55mg, wapń 4-6mg, potas 12-17mg, sód 720-750mg, węglowodany 40-60mg. Zadania płynu mózgowo-rdzeniowego: ochrania (amortyzuje) mózg; utrzymuje równomierne ciśnienie w jamie czaszki; spełnia rolę odżywczą dla kom nerwowych.
Mózgowie. Jest to część OUN znajdująca się w jamie czaszki. W skład mózgowia wchodzą: mózg, móżdżek, rdzeń przedłużony.
Mózg - półkule mózgowe, część wzrokowa podwzgórza.
Pień mózgu - móżdżek, rdzeń przedłużony.
Przeciętna masa mózgowia: 1375g u mężczyzn, 1240g u kobiet.
Kształt mózgowia - jajowaty. Dolna pow mózgu jest spłaszczona i nosi nazwę podstawy mózgu, pow boczne i górne są wypukłe. Mózg ma 2 półkule oddzielone od siebie szczeliną podłużną mózgu. Półkule móżdżkowe od mózgu oddziela szczelina . Półkule mózgowe pokryte są istotą szarą, noszące nazwę kory mózgowej. Pod korą mózgową znajduje się cienka warstwa istoty białej (skupienie włókien nerwowych). W istocie białej znajdują się skupienia istoty szarej, noszą nazwę jąder półkolistych.
Półkule są pofałdowane i tworzą zakręty porozdzielane bruzdami, szczelinami. Na dnie szczeliny podłużnej mózgu znajduje się ciało modzelowate (spoidło wielkie mózgu). Zbudowane z wł nerwowych. Łączy 2 półkule mózgowe.
Podstawa mózgu. Znajdują się ważne elementy: rdzeń przedłużony, most, konary mózgu (dół międzykonarowy, gdzie jest istota dziurkowana tylna), ciała suteczkowate, guz popielaty przechodzi w lejek, gdzie znajduje się przysadka mózgowa, skrzyżowanie wzrokowe, blaszka końcowa (cienka warstwa istoty szarej nad skrzyżowaniem wzrokowym), opuszka węchowa i pasmo węchowe (element drogi przewodzącej bodźce zapachowe).
Rdzeń przedłużony:
-przechodzi w rdzeń kręgowy (brzegi otworu wielkiego k potylicznej)
-przechodzą impulsy z mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie
Budowa:
-Na pow 2 wypukłe pasma - piramidy - są to struktury zbudowane z wł nerwowych tworzących drogę piramidową, zwana drogą korowo-rdzeniową, tą drogą biegną wszystkie impulsy. Część włókien przechodzi na str przeciwną i tworzy skrzyżowanie piramid. Wszystkie niedowłady narządów ruchu rozpatrywane są na podstawie skrzyżowania drogi piramidowej.
-Twory - oliwki - znajdują się obok piramidy, są to owalne twory. Przez oliwki biegnie droga móżdżkowo-rdzeniowa. Włókna prowadzą impulsy z mózgu do rdzenia.
-Dół równoległoboczny - kanał środkowy ulega rozszerzeniu i tworzy dół równoległoboczny, a całe rozszerzenie nazywa się komorą czwartą..
Funkcje.
W rdzeniu przedłużonym są skupienia istoty szarej. Te skupienia tworzą ważne ośrodki życiowe i jądra nerwów czaszkowych (8 ).
Rodzaje włókien nerwowych (8): ruchowe, czuciowe, mieszane.
Rdzeń przedłużony - odruchy.
Ośrodki działają na zasadzie automatyzmu bądź odruchu:
-Ośrodek odruchów- kaszel, połykanie, ssanie, wymioty, wydzielanie potu i inne ważne funkcje (praca serca, oddychanie, praca naczyń krwionośnych).
-Ośrodek oddechowy - ruchy oddechowe, sterowany przez stężenie CO2 we krwi.
-Ośrodek pracy serca - praca regulowana jest zmianą składu krwi
-Ośrodek naczynioruchowy - rozszerzanie i zwężanie naczyń, pobudzany odruchowo
-Ośrodki regulujące przemianą materii: przechodzenie glukozy do moczu, zaburzenia przemiany wodnej, mineralnej
Tyłomózgowie wtórne tworzy most i móżdżek.
Most. Ma kształt walca. Biegnie poprzecznie. Zbudowany z włókien nerwowych. Posiada skupienia istoty szarej - tworzą jądra podkorowe mostu. Biegną informacje z kory mózgowej, móżdżka, rdzenia przedłużonego do mózgu.
Móżdżek. Leży ponad komorą czwartą. Prawie cały przykryty jest płatami potylicznymi mózgu. Móżdżek dzieli się na dwie półkule i część środkową zwaną robaczkiem. Półkule móżdżku pokryte są korą, która jest pofałdowana i porozdzielana bruzdami. Pod korą znajduje się istota biała. Pod istotą białą znajdują się skupiska istoty szarej tworzące jądra nerwowe. Największe jądro - jądro zębate. Wykonanie ruchów dowolnych odbywa się przy udziale móżdżku. Móżdżek odpowiedzialny jest za koordynację, utrzymanie napięcia mięśniowego.
Sródmózgowie jest to krótka część pnia mózgowego. Łączy tyłomózgowie z międzymózgowiem.
W skład śródmózgowia wchodzą:
-Konary mózgowe - swój początek mają w śródmózgowiu, później rozdwajają się i wnikają do półkul mózgowych.
-Dół międzykonarowy - w dole znajduje się istota dziurkowana tylna.
-Wodociąg mózgu - rozszerzony kanał, łączy komorę 3 z komorą 4.
-Blaszka pokrywy śródmózgowia - skł się z 2 wzgórków górnych i dolnych, przebiega nad wodociągiem mózgu.
-Jądra 2 nerwów czaszkowych: 3 i 4.