Bogdan Wojcieszke - Człowiek wśród ludzi rozdz. 1.3

Eksperyment

Psychologia społeczna jest nauką empiryczną. Prawidłowości psychologiczne mają charakter jedynie probabilistyczny, tzn. nie ma pewności ich pojawienia się, lecz jedynie jakaś na to szansa, gdyż:

• każda prawidłowość obowiązuje jedynie w pewnych granicach,

• ludzkie funkcjonowanie jest podporządkowane wielu prawidłowościom równocześnie i często trudno orzec z góry, która z nich okaże się ważniejsza,

• badaniu poddajemy zawsze jakieś konkretne osoby, w konkretnych warunkach, a ich specyfika może zamącić obraz ogólnych prawidłowości.

Pojedyncze badanie jest bardzo zawodną podstawą do wnioskowania o prawidłowościach ogólnych. Podstawą dowodzenia trafności twierdzeń są całe programy badań.

Eksperyment Dariusza Dolińskiego i Ryszarda Nawrata badający huśtawkę emocjonalną

• huśtawka emocjonalna - w stanie ulgi po uprzednim strachu człowiek jest bardziej podatny na wpływy wywierane przez innych (strach wpływa na człowieka mobilizująco, następstwem nagłego zniknięcia źródła strachu jest demobilizacja).

• zmienna zależna: uleganie wpływowi społecznemu (wskaźnikiem ulegania wpływowi społecznemu był odsetek osób, które zgodziły się spełnić prośbę o wypełnienie kwestionariusza)

• zmienna niezależna: huśtawka emocjonalna (wywoływana odgłosem gwizdka policyjnego gdy osoba przechodziła przez ulicę w niedozwolonym miejscu - zamiast policjanta pojawiała się jednak studentka z kwestionariuszem)

• 
  jedna grupa eksperymentalna (z gwizdkiem) i dwie grupy kontrolne (bez gwizdka i idący wzdłuż chodnika) - by mieć pewność, że zachowanie badanych powodowała ulga, a nie poczucie winy

Replikacje - powtórzenie eksperymentu. Celem replikacji jest realizacja szeregu zamierzeń:

• wyeliminowanie błędu próby - znacznej różnicy między próbą a populacją (w tym wypadku była to możliwość natrafienia w grupie z gwizdkiem na osoby szczególnie uległe)

• 
  polepszenie trafności wewnętrznej badania - wielkości badanego efektu (różnicy między grupą eksperymentalną i kontrolną) przez zwiększenie natężenia manipulacji eksperymentalnej lub wyeliminowanie niepożądanych elementów (w tym wypadku położono zwielokrotniono stan ulgi przez wsadzenie kartki imitującej mandat na źle zaparkowane samochody)

• eliminacja alternatywnych wyjaśnień
  zasadniczego efektu - jest niezbędna do ustalenia, która z możliwych przyczyn wywołuje dane zjawisko (w tym wypadku nie było wiadomo czy różnice wynikały z samej ulgi czy też ze strachu - dodano grupę kontrolną, która za szybą znajdowała wezwanie na policję w celu wyjaśnienia niewłaściwego parkowania)

• polepszenie trafności zewnętrznej - możliwości uogólnienia na inne osoby i sytuacje niż faktycznie zbadane przez powtarzanie badań na odmiennych rodzajach osób badanych oraz z użyciem odmiennych manipulacji zmiennymi niezależnymi i różnorodnych sposobów pomiaru zmiennych zależnych (w tym wypadku zmieniono zmienną zależną - osoby badane pod kątem różnych umiejętności proszono następnie o udział w kweście)

• 
  sprawdzenie trafności zastosowanej manipulacji - polega na zbadaniu, czy wywołuje ona zamierzony przez badacza stan lub proces psychiczny (w tym wypadku proszono biorących udział w badaniu o wypełnienie kwestionariusza mierzącego natężenie aktualnie przeżywanego lęku)

• poszukiwanie moderatorów zależności - czynników decydujących o występowaniu zależności (w tym wypadku między huśtawką emocjonalną a wzrostem podatności na wpływy społeczne - upewnienie się, że poczucie winy ani płeć nie są warunkiem występowania tego zjawiska)

• 
  poszukiwanie mediatorów zależności - procesów lub stanów psychicznych pośredniczących między zmienną niezależną (przyczyną), a zmienną zależną (skutkiem), które odpowiadają na pytanie dlaczego zależność występuje (w tym wypadku postawiono hipotezę, że pochłonięty poprzedzającym zdarzeniem człowiek nie ma wystarczającej ilości zasobów operacyjnych umysłu, by w sposób przemyślany przetwarzać aktualnie dochodzące doń informacje - badanie miało na celu zbadać czy osoby poddane huśtawce emocjonalnej będą przekazywały pieniądze na kwestę mimo pozornego uzasadnienia „bo chcemy zebrać tak dużo pieniędzy, jak to tylko możliwe”)

Zalety i wady eksperymentów

Zalety	Ograniczenia
pozwala wykrywać kierunek zależności przyczynowo-skutkowych pozwala kontrolować wpływ wielu zmiennych zakłócających (wyizolowanie istotnych zmiennych) duża powtarzalność (społeczna kontrola procesu badawczego) dostarcza precyzyjnego sprzężenia zwrotnego o trafności twierdzeń	konstruktorem sytuacji jest badacz, a nie osoba badana stosuje się do ograniczonego zakresu zależności (o przyczynach, którymi można manipulować) umożliwia badanie tylko niewielu zmiennych równocześnie wymaga dużej wiedzy badacza wymaga dużych nakładów finansowych

Podsumowanie

Psychologia społeczna jest nauką empiryczną, a prawidłowości psychologiczne mają charakter jedynie probabilistyczny. Podstawą dowodzenia trafności twierdzeń są całe programy badań. Programy badawcze są powtarzane i modyfikowane w co najmniej siedmiu celach:

1. replikacji podstawowego efektu (wyeliminowanie błędu próby),

2. polepszeniu trafności wewnętrznej,

3. eliminacji alternatywnych wyjaśnień,

4. polepszeniu trafności zewnętrznej,

5. sprawdzeniu skuteczności manipulacji,

6. poszukiwaniu moderatorów efektu,

7. poszukiwaniu mediatorów efektu.

Współczesna psychologia akceptuje jako rzeczywiste tylko prawidłowości wielokrotnie uzyskiwane w programach badań, w których zrealizowano przynajmniej większości wymienionych celów.

1

---