Statek powietrzny - urządzenie przeznaczone do przewożenia osób lub rzeczy w przestrzeni powietrznej, zdolne do unoszenia się w tej przestrzeni na skutek oddziaływania powietrza.
Rejon Informacji Lotniczej (FIR - Flight Information Region) - jest to przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach, w której zapewniona jest służba informacji powietrznej i służba alarmowa.
Sektor kontroli - część wyznaczonego obszaru kontrolowanego, w którym odpowiedzialność nałożona jest na jednego kontrolera lub pewną grupę kontrolerów.
Port lotniczy - lotnisko użytku publicznego wykorzystywane do lotów handlowych .
Lotnisko państwowe - lotnisko wykorzystywane wyłącznie do startów i lądowań państwowych statków powietrznych.
Cykl eksploatacji statku powietrznego:
• fazy lotu (czasy lotu)
• fazy obsługi (czasy obsługi statku powietrznego w porcie lotniczym )
Obsługowa przerwa stabilizująca cyklu ma miejsce w macierzystym porcie lotniczym (hub).
Obsługa pasażerów odlatujących - systemy obsługi
- metoda podstawowa - system rejsowy - system swobodny - system mieszany
- metoda uproszczona - rejestracja biletu i zdanie bagażu przy samolocie,
- metoda aerobusowa - pasażerowie nabywają bilety w autobusie dowożącym do portu, na dworcu, na płycie peronowej bezpośrednio przed odlotem lub na pokładzie; małe porty i linie lokalne -ograniczona kontrola bezpieczeństwa.
Lotniska w Polsce: W-wa Okęcie; Katowice Pyrzowice; Gdańsk Rębiechowo; Kraków Balice; Poznań Ławica; Szczecin Goleniów
Separacje - wyznaczenie samolotom takich wzajemnych odległości w płaszczyźnie poziomej i pionowej, które uniemożliwiają zderzenie się ich w locie.
Obsługa pasażerów przylatujących
- zejście z pokładu,
- oddzielenie pasażerów transferowych,
- kontrola dokumentów (przekroczeniem granicy państwa - paszporty, wizy),
- odbiór bagażu,
-kontrola celna,
- przejście do strefy ogólnodostępnej dworca lotniczego
Cześć lotnicza lotniska - obszar trwale przeznaczony do startów i lądowań statków powietrznych , do związanego z tym ruchem statków powietrznych , wraz z urządzeniami służącymi do obsługi tego ruchu .
Prawo o swobodzie ruchu - polska przestrzen powietrzna jest dostępna na równych prawach dla wszystkich jej użytkowników a swoboda lotów w niej może być ograniczona wyłącznie na podstawie wyraźnego upoważnienia Prawa Lotniczego .
Służby ruchu lotniczego.
* Służbę alarmową (ALS) - zawiadamianie organów systemu poszukiwania i ratownictwa o statkach powietrznych potrzebujących pomocy i współdziałanie z tymi organami.
* Służbę kontroli ruchu lotniczego (ATC)
* Służbę informacji powietrznej (FIS) - udzielanie wskazówek i informacji użytecznych dla bezpiecznego i sprawnego wykonywania lotów.
*służba doradcza ruchu lotniczego
Lotniskowe operacje statku powietrznego
- start i nabieranie wysokości,
- lądowanie
- wyczekiwanie
- podejście do lądowania
- manewr nieudanego podejścia
Producenci samolotów: Airbus, Boeing, Bombardier, de Havilland, Embraer
Przewoźnicy swiatowi: Blue1; EasyJet; Germanwings; Jet2; Wizz Air; Lufthansa; British Airways; LOT; Air Europa; Air France; Air Italy
IFR (ang. Instrumental Flight Rules) - lot IFR oznacza lot wykonywany zgodnie z przepisami dla lotów wg wskazań przyrządów. Różni się on od VFR (Visual Flight Rules) tym, że polega się tylko na informacjach odczytywanych z kokpitu samolotu. IFR nazywany jest czasem "Lotem bez widoczności"
Klasyfikacja przestrzeni powietrznych ICAO (2002)
Klasa A. Zezwala się tylko na loty IFR; wszystkim lotom zapewnia się służbę kontroli ruchu lotniczego i są separowane
B. Zezwala się na loty IFR i VFR; wszystkim lotom zapewnia się służbę ATC i są separowane
C. Zezwala się na loty IFR i VFR; wszystkim lotom zapewnia się służbę ATC Loty IFR są separowane od innych lotów IFR i od lotów VFR Loty VFR są separowane od lotów IFR i zapewniana jest im FIS w stosunku do wszystkich innych lotów VFR
D. Zezwala na loty IFR i VFR; wszystkim lotom zapewnia się służbę ATC Loty VFR są separowane od lotów IFR i zapewniana jest im FIS w stosunku do wszystkich innych lotów
E. Zezwala na loty IFR i VFR; lotom IFR zapewnia się służbę ATC i są separowane od innych lotów IFR Wszystkim lotom zapewniana jest FIS, jeżeli jest to możliwe Klasa E nie powinna być stosowana w CTR
F. Zezwala się na loty IFR i VFR; wszystkim lotom IFR udostępnia się na żądanie służbę FIS
G. Zezwala na loty IFR i VFR udostępnia się na żądanie służbę FIS
Służby kontroli lotów:
-zapobieganie kolizjom : miedzy statkami powietrznymi w locie (między sobą oraz z ziemią), statków powietrznych na polu manewrowym z przeszkodami i innymi statkami powietrznymi
-usprawnienie i utrzymanie uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego
Zdarzenia lotnicze w Polskim prawie lotniczym:
- wypadek lotniczy- zdarzenie związane z eksploatacją statku powietrznego, które zaistniało przy obecności ludzi na pokładzie statku powietrznego podczas którego jakakolwiek osoba doznała co najmniej poważnych uszkodzeń ciała lub statek powietrzny został uszkodzony.
- poważny incydent lotniczy- incydent, którego okoliczności wskazują, ze omal nie doszło do wypadku lotniczego
- incydent lotniczy- zdarzenie związane z eksploatacja statku powietrznego inne niż wypadek lotniczy, które ma lub mogło mieć niekorzystny wpływ na bezpieczeństwo eksploatacji.
1. Statek powietrzny - def.
Urządzenie przeznaczone do przewożenia osób lub rzeczy w przestrzeni powietrznej, zdolne do unoszenia się w atmosferze na skutek oddziaływania powietrza innego niż oddziaływanie powietrza odbitego od podłoża.
• Aerostat - lżejszy od powietrza statek powietrzny, utrzymywany w locie głównie w wyniku statycznego oddziaływania powietrza.
- Balon - aerostat bez napędu.
- Sterowiec - aerostat z napędem.
• Aerodyna - cięższy od powietrza statek powietrzny, który uzyskuje siłę nośną w locie głównie w wyniku działalności sił aerodynamicznych.
- Samolot - aerodyna z napędem, uzyskująca siłę nośną w locie głównie w wyniku
działania sił aerodynamicznych na powierzchnie nieruchome.
- Śmigłowiec - aerodyna utrzymywana w locie w wyniku działania sił aerodynamicznych
na jeden lub więcej wirników, poruszanych urządzeniem napędowym wokół osi
pionowych.
- Szybowiec - aerodyna bez napędu uzyskująca siłę nośną w locie głównie wyniku
działania sił aerodynamicznych na powierzchnie nieruchome względem statku.
2. Lotnictwo cywilne
Wszystkie rodzaje lotnictwa z wyjątkiem lotnictwa państwowego:
• państwowych statków powietrznych,
• lotnisk państwowych wykorzystywanych wyłącznie do startów i lądowań państwowych statków powietrznych.
3. Państwowy statek powietrzny
• statek powietrzny używany przez Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej (wojskowy statek powietrzny),
• statek powietrzny używany przez jednostki organizacyjne Straży Granicznej, Policji, Państwowej Straży Pożarnej i służby celnej (statek powietrzny lotnictwa służb porządku publicznego).
4. Lotnisko
Wydzielony obszar na lądzie, wodzie lub innej powierzchni w całości lub części
przeznaczony do:
- wykonywania startów,
- lądowań,
- naziemnego lub nawodnego ruchu statków powietrznych,
wraz ze znajdującymi się w jego granicach obiektami i urządzeniami budowlanymi o
charakterze trwałym,
• wpisany do rejestru lotnisk.
Lotnisko - wszystkie urządzenia założone na lądzie lub na wodzie służące do ruchu lotniczego (umożliwiające lub ułatwiające ruch lotniczy).
5. Port lotniczy
Lotnisko użytku publicznego wykorzystywane do lotów handlowych.
6. Lądowanie handlowe
Lądowanie w celu zabrania lub pozostawienia przewożonych odpłatnie:
- pasażerów,
- bagażu,
- towarów,
- poczty.
8. Zarządzania ruchem lotniczym
Zarządzanie ruchem lotniczym (ATM) (Art. 121 PL3) jest realizowane przez służby ruchu lotniczego.
• Służbę alarmową (ALS) - zawiadamianie organów systemu poszukiwania i ratownictwa o statkach powietrznych potrzebujących pomocy i współdziałanie z tymi organami.
• Służbę kontroli ruchu lotniczego (ATC) - zapobieganie:
- zderzeniom statków powietrznych podczas lotu,
- zderzeniom statków powietrznych ze sobą lub z przeszkodami w ruchu naziemnym,
- usprawnianie i utrzymanie uporządkowanego ruchu lotniczego.
• Służbę informacji powietrznej (FIS) - udzielanie wskazówek i informacji użytecznych dla bezpiecznego i sprawnego wykonywania lotów.
• Zarządzanie przestrzenią powietrzną (ASM) - przydzielanie odpowiednich elementów przestrzeni powietrznej poszczególnym jej użytkownikom.
• Zarządzanie przepływem ruchu lotniczego (ATFM) - optymalizacja rozpływu tego ruchu.
11. Przestrzeń powietrzna kontrolowana
Przestrzeń powietrzna kontrolowana (CTA) przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach
• służba kontroli ruchu lotniczego jest zapewniona zgodnie z klasyfikacją przestrzeni
powietrznej,
• drogi i trasy lotnicze + rejony kontrolowane lotnisk
(rozciąga się powyżej 300 m lub powyżej minimalnej dopuszczalnej wysokości przelotowej)
12. Rejon kontrolowany lotniska (TMA)
Część obszaru kontrolowanego wydzielona zazwyczaj na zbiegu tras ATS znajdujących się w pobliżu jednego lub kilku ważniejszych lotnisk
13. Strefa kontrolowana lotniska (CTR)
Wydzielona nad lotniskiem część przestrzeni powietrznej kontrolowanej, rozciągająca się od powierzchni ziemi
15. Służby ruchu lotniczego
• służba kontroli ruchu lotniczego ATC - Air Traffic Control,
• służba informacji powietrznej FIS - Flight Information Service,
• służba doradcza ruchu lotniczego ADVS - Advisory Service,
• służba alarmowa ALS - Alerting Service.
16. Loty z widocznością (VFR)
Loty odbywające się przy widzialności, odległości poziomej i pionowej od chmur większej lub równej od minimów VFR.
17. Loty według wskazań przyrządów (IFR)
Loty odbywające się przy widzialności, odległości poziomej i pionowej od chmur mniejszej od minimów VFR.
18. Klasyfikacja przestrzeni powietrznych
Klasyfikacja przestrzeni powietrznych ICAO (2002)
Klasa A. Zezwala się tylko na loty IFR; wszystkim lotom zapewnia się służbę kontroli ruchu lotniczego i są separowane
Klasa B. Zezwala się na loty IFR i VFR; wszystkim lotom zapewnia się służbę ATC i są separowane
Klasa C. Zezwala się na loty IFR i VFR; wszystkim lotom zapewnia się służbę ATC Loty IFR są separowane od innych lotów IFR i od lotów VFR Loty VFR są separowane od lotów IFR i zapewniana jest im FIS w stosunku do wszystkich innych lotów VFR
Klasa D. Zezwala na loty IFR i VFR; wszystkim lotom zapewnia się służbę ATC Loty VFR są separowane od lotów IFR i zapewniana jest im FIS w stosunku do wszystkich innych lotów
Klasa E. Zezwala na loty IFR i VFR; lotom IFR zapewnia się służbę ATC i są separowane od innych lotów IFR Wszystkim lotom zapewniana jest FIS, jeżeli jest to możliwe Klasa E nie powinna być stosowana w CTR
Klasa F. Zezwala się na loty IFR i VFR; wszystkim lotom IFR udostępnia się na żądanie służbę FIS
Klasa G. Zezwala na loty IFR i VFR udostępnia się na żądanie służbę FIS
20. Podstawowe zasady organizacji ruchu
Każdy a/c od chwili rozpoczęcia do zakończenia ruchu pozostaje pod nieprzerwaną kontrolą jednego z organów ATC w każdej z faz lotu kontrolę nad statkiem powietrznym sprawuje zawsze tylko jeden organ ATC, każdy organ ATC działa w wyznaczonej mu części przestrzeni kontrolowanej, przekazanie kontroli nad statkiem powietrznym połączone jest zawsze z przekazaniem łączności organowi przejmującemu
Minima separacji przy turbulencji w śladzie aerodynamicznym
CIĘŻKI (H) — masa 136 000 kg lub więcej,
ŚREDNI (M) — 7000 kg ? masa ? 136 000 kg,
LEKKI (L) — masa 7000 kg lub mniej.
Dla lądujących lub startujących statków powietrznych:
ŚREDNI za CIĘŻKIM - 2 minuty
LEKKI za CIĘŻKIM lub ŚREDNIM - 3 minuty
Pozostałe kombinacje - 1 minuta
21. Naruszenie minimów separacji
“zbliżenie statków powietrznych - sytuacja, w której według opinii pilota lub personelu służb ruchu lotniczego, odległość między a/c, a także ich względne pozycje i prędkość są takie, że bezpieczeństwo tych a/c może być nie zapewnione”
Zbliżenia :
• Ryzyko kolizji. Zbliżenie wymaga wykonania manewrów umożliwiających uniknięcie
zderzenia.
• Nie zapewnione bezpieczeństwo.
• Brak ryzyka kolizji.
• Zagrożenia nie określono. W tej sytuacji nie jest możliwe określenie zagrożenia. Może to być spowodowane brakiem informacji lub gdy informacje są sprzeczne i niewiarygodne.
31. Zadanie wyznaczania rotacji w cyklu eksploatacyjnym
• wyznaczenie liczby statków powietrznych każdego typu potrzebnych do obsłużenia istniejącej sieci połączeń
• wyznaczenie przydziału statków powietrznych poszczególnych typów do rejsów lotniczych.
Wynikiem są zbiory numerów rejsów dla każdego statku powietrznego floty
• wyznaczenie przydziału załóg do poszczególnych rejsów
Taktyczne działania operacyjne przewoźnika - codzienna kontrola nad:
• realizacją zaplanowanej rotacji,
• uaktualnianiem rotacji z powodu niewielkich odstępstw od planu,
• zmianami rotacji wywołanymi większymi zakłóceniami.
32. Lotniczy cykl eksploatacyjny
Cykl otwarty
Cykl zamknięty - samolot wraca po zakończeniu cyklu do portu wylotu
Cykl eksploatacji statku powietrznego:
• fazy lotu (czasy lotu)
• fazy obsługi (czasy obsługi statku powietrznego w porcie lotniczym )
Obsługowa przerwa stabilizująca cyklu ma miejsce w macierzystym porcie lotniczym (hub).
50. Przestrzeń powietrzna kontrolowana
klasa C - wszystkim statkom powietrznym zapewnia się służby ATC, FIS i ALS
CTA obszar kontrolowany:
• TMA i MTMA rejony kontrolowane lotnisk lub węzłów lotnisk,
• AWY sieć stałych dróg lotniczych,
• CDR warunkowe drogi lotnicze,
• przestrzeń powietrzna: FL 095 ? FL 460, z wyłączeniem TSA, TRA i CBA
CTR i MCTR strefy kontrolowane lotnisk
nieaktywne:
• TSA strefy czasowo wydzielone,
• TRA strefy czasowo rezerwowane,
• CBA rejon lotów po obu stronach granicy państwa (służba ATC)
• trasy ATS
51. Przestrzeń powietrzna niekontrolowana
klasa G - wszystkim statkom powietrznym zapewnia się służby FIS i ALS
ATZ i MATZ - przestrzeń powietrzna nad lotniskiem niekontrolowanym i przylegającym terenem niezbędna do wykonania procedur startów i lądowań oraz zadań szkoleniowych
aktywne:
• TSA strefy czasowo wydzielone,
• TRA strefy czasowo rezerwowane,
• CBA rejon lotów po obu stronach granicy państwa
Przestrzeń ruchu ograniczonego
• strefy zakazane (P)
• strefy o ograniczonym ruchu lotniczym (R)
• strefy niebezpieczne (D) nad poligonami artyleryjskimi, morskimi i lotniczymi
53. Metody sprawowania kontroli ruchu lotniczego
Minima separacji przy turbulencji w śladzie aerodynamicznym
• ŚREDNI (M) za CIĘŻKIM (H) - 2 minuty
• LEKKI (L) za CIĘŻKIM (H) lub ŚREDNIM (M) - 3 minuty
pozostałe - 1 minuta
CIĘŻKI (H) - masa (H) ?136 000 kg
ŚREDNI (M) - 7000 kg < masa (M) < 136 000 kg
LEKKI (L) - masa (L) ? 7000 kg
kontrola proceduralna - rodzaje separacji proceduralnej
Separacja pionowa - nominalnie: 300 m (1000 ft) poniżej FL 410
600 m (2000 ft) na FL 410 i powyżej
Separacja boczna stosuje się wówczas, gdy 2 statki powietrzne, lecąc na tym samym poziomie, lecz na różnych kursach, zbliżają się do siebie, a utrzymanie separacji czasowej jest niemożliwe
Separacja podłużna Separacja czasowa polega na tym, że przelot 2 statków powietrznych lecących w tym samym kierunku oraz na tym samym poziomie nad określonym punktem (radiolatarnią) może nastąpić tylko z określonym wzajemnym opóźnieniem
54. Służba kontroli lotniska TWR (Tower)
a) kontroler TWR (Tower Controller) - zapewnia separacje między AC na podejściach, przekazuje pilotom zgodę ACC na lot, zezwala na starty i lądowania,
b) kontroler GND (Ground Controller) - odpowiada za ruch naziemny statków powietrznych w obrębie dróg kołowania i dróg startowych,
c) asystent wieżowy (Tower Flight Data) - pośredniczy w wymianie informacji z innymi organami kontroli i w porozumieniu z kontrolerem TWR obsługuje ruch pojazdów naziemnych w porcie lotniczym (m.in. udziela zgody na przejazd przez drogi startowe i drogi kołowania),
d) operator deliwery (Delivery Controller) - dostęp do bazy danych planów lotu uzyskuje zgodę na lot od ACC i przekazuje ją załodze AC.
55. Służba kontroli zbliżania APP (Approach Control)
a) kontroler zbliżania (Approach Controller) - odpowiada za separację, zapewnia pomoc nawigacyjną, przekazuje do AC wszystkie potrzebne informacje,
b) kontroler DIR (Director) - powoływany w razie potrzeby (np. dużego ruchu) zajmuje się statkami powietrznymi na podejściu do lądowania,
c) asystent (Approach Flight Data) - koordynuje wymianę informacji z innymi organami kontroli, plany lotu,
d) kontroler PAR (Precision Approach Radar) - AC podchodzące w złych warunkach atmosferycznych lub w nocy .
56. Służba kontroli obszaru ACC (Area Control Centre)
a) kontroler radarowy (Radar Controller) - posiada „uprawnienia radarowe” ponosi odpowiedzialność za bezpieczeństwo ruchu lotniczego w sektorze,
b) planning kontroler - posiada „uprawnienia proceduralne” wspomaga pracę kontrolera radarowego; prowadzi koordynację ruchu lotniczego zapisywaną na bieżąco na paskach postępu lotu, w razie potrzeby może przejąć kontrolę ruchu w sektorze,
c) asystent kontrolera (operator Flight Data) - obsługuje terminal systemu planów lotu FSW (Flight Strip Workstation), wspomaga pracę kontrolerów ACC, przygotowuje paski postępu lotu, itp.