Tomasz Hobbes „Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego”

„O człowieku ” s:107-117

XIII „O przyrodzonym stanie ludzkości co się tyczy jej szczęścia i nieszczęścia”.

1. człowiek jest z natury równy ( cieleśnie i duchowo ); osoba silniejsza fizycznie nie może mieć roszczeń wobec słabszej, a słabszy może pokonać silniejszego sposobem

1. ludzie są równi jeśli chodzi o swoją mądrość

2. z równości uzdolnień wynika nadzieja, że uda się nam osiągnąć swój cel ; jednak gdy dwóch ludzi pragnie tego samego to mogą stać się nieprzyjacielami i będą chcieli się zniszczyć pojawia się brak zaufania do innych

2. trzy przyczyny zatargów międzyludzkich:

1. rywalizacja - napad dla zysku

2. nieufność - napad dla ochrony swojego bezpieczeństwa

3. żądza sławy - napad dla sławy

3. Gdzie nie ma państwa, tam zawsze jest wojna każdego z wszystkimi

1. Podczas w wojny nie ma niesprawiedliwości , bo nie obowiązuje prawo - niesprawiedliwość i sprawiedliwość występują u ludzi w społeczeństwie a nie w samotności

2. Podczas wojny nie ma : własności, władzy, różnicy między „moim” a „twoim”

4. Do pokoju skłaniają człowieka uczucia np. strach przed śmiercią , wygodne życie, a rozum poddaje wygodne warunki pokoju, które prowadzą do zgody tzw. Prawa natury

„O państwie” s: 146-197

XVII „O przyczynach powstania państwa, jego powstaniu i definicji”.

1. Celem państwa jest utrzymanie pokoju, przestrzeganie praw natury, dopełnienia zawartych umów ma uszczęśliwić ludzi, wydobyć ze stanu wojny, dbać o bezpieczeństwo jednostki

2. Prawa natury, które odnoszą się do zasady „czyń innym to co chciałbyś aby tobie czyniono” są sprzeczne z naszymi przyrodzonymi uczuciami, które skłaniają nas m.in. do pychy czy zemsty musi istnieć moc, która zmusi do przestrzegania praw

3. Łączenie małej ilości ludzi nie daje bezpieczeństwa ( ilość jest zależna od wielkości grupy nieprzyjaciela) ; jednak duża ilość ludzi , w której każdy kieruje się własnym interesem też nie buduje bezpieczeństwa

4. Stan pokoju nie trwa wiecznie.

5. Dlaczego nie możemy tak jak pszczółki żyć bez władzy ?

1. ludzie ze sobą współzawodniczą o zaszczyty i godności

2. ludzie dbają przede wszystkim o swoje dobro, a dla pszczółek wspólne dobro nie różni się od prywatnego

3. ludzie mają rozum i każdy ma inną wizję na świat, którą uważa za najmądrzejszą

4. gdy człowiekowi się dobrze powodzi to się wywyższa i chce kontrolować ludźmi, którzy w danej chwili państwem

5. bo pszczółki nie umieją tak jak ludzie przedstawiać tego co dobre jako złe i na odwrót; co wprowadza zamęt i niezadowolenie

6. ugoda ludzi jest sztuczna, a pszczółki są z natury zgodne

6. Powstanie państwa

„I tak powstaje ten wielki Lewiatan a raczej (…) ten bóg śmiertelny, któremu pod władztwem Boga Nieśmiertelnego zawdzięczamy nasz pokój i naszą obronę”

Państwo określenie : „jest jedną osobą, której działań i aktów każdy członek jakiejś dużej wielkości stał się mocodawcą, przez ugody jakie ci ludzie zawarli między sobą w tym celu, aby ta osoba mogła użyć siły ich wszystkich i ich środków, jak to będzie uważała za korzystne dla ich pokoju i wspólnej obrony ”

7. Zwierzchnią moc w państwie ma suweren , a zdobywa ją :

1. poprzez siłę przyrodzoną - podporządkowanie sobie ludzi przez posiadanie nad nimi przewagi np. gdy darując komuś życie tzw. Państwo powstałe na zawłaszczeniu

2. gdy ludzie podporządkowują się jednemu człowiekowi z własnej woli tzw. Państwo polityczne, oparte na ustanowieniu

8. Poddany podlega władzy suwerena.

XVIII „O uprawnieniu suwerenów w państwie opartym na ustanowieniu”.

1. Z ustanowienia państwa wynikają wszystkie uprawnienia i kompetencje suwerena:

1. poddani nie mogą zmienić formy rządów; gdy twierdzą, że zawarli inna umowę z Bogiem to kłamią, bo z Bogiem mogą zawrzeć umowę tylko przez jego pośrednika, którym jest suweren

2. suweren nie może złamać ugody a poddany nie może być zwolniony z poddaństwa pod pretekstem, iż suweren nie zachował ugody suweren nie może być pozbawiony władzy

3. osoba , która nie popierała suwerena musi dostosować się do decyzji większości, która poparła suwerena, inaczej zostanie ona zniszczona

4. poddany nie może słusznie oskarżyć działań suwerena, gdyż suweren działa z upoważnienia suwerena; za niesłuszne działania suwerena poddany powinien oskarżać siebie

5. suwerena nie można ukarać

6. suweren decyduje o tym co jest niezbędne do zachowania pokoju i obrony jego poddanych

7. suweren decyduje czego należy nauczać poddanych, jakie doktryny, poglądy są sprzeczne z pokojem a jakie do niego prowadzą ( suweren jest sędzią)

8. suweren ustanawia reguły, dzięki którym ludzie wiedzą co mogą robić i z czego korzystać bez przeszkody innych co jest własnością; podczas wojny wszyscy maja prawo do wszystkiego

9. suweren orzeka sądowo i rozstrzyga spory

10. suweren decyduje o stanie wojny i pokoju z innymi państwami, kierując się tym co najlepsze

11. suweren dobiera sobie radców, ministrów, urzędników, sędziów (podczas wojny i pokoju)

12. suweren może nagradzać majątkowo, obdarzać zaszczytami a także karać cieleśnie, pieniężnie, odbierać dobrą sławę, zgodnie z ustanowionymi prawami, a gdy takich nie ma kierując się dobrem swoich poddanych oraz państwa.

13. Suweren nadaje tytuły i ordery

2. Prawa suwerena są niepodzielne; nie może dojść do wewnętrznych podziałów (tak było w Anglii i się podzieliła). Suweren może przekazać swoje przywileje zrzekając się władzy zwierzchniej.

3. Moc i godność poddanych znika w obecności suwerena. Bycie pod władzą zwierzchnią jest lepsze niż trwanie np. w wojnie. Nacisk władcy na poddanych łaczy się z ich niechęcią do podporządkowania.

XIX „O różnych rodzajach państwa powstałego przez ustanowienie i o dziedziczeniu władzy suwerennej”.

1. Są 3 formy państwa (różny bywa suweren):

1. suweren = 1 człowiek monarchia

2. suweren = zgromadzenie wszystkich, którzy się zbiorą demokracja, państwo ludowe

3. suweren = część ludzi arystokracja

2. Gdy się komuś nie podoba dany typ rządów to nazywa go:

1. monarchię tyranią

2. arystokracje oligarchią

3. demokrację anarchią

3. Tam gdzie jest już ustanowiona władza suwerenna nie powinno być innej władzy reprezentującej lud.

4. Walory i wady monarchii:

1. interes prywatny = interes publiczny ; dobrobyt publiczny przyczynia się do osobistego powodzenia

2. monarchia przyjmuje rady od tych, których chce i kiedy chce

3. decyzje monarchy podlegają tylko niestałości natury ludzkiej , a zgromadzenie dodatkową niestałości liczebnej ( nie zawsze wszyscy są)

4. monarcha decydując nie może być w niezgodzie z samym sobą, a zgromadzenie może, co może prowadzić do wojny domowej

5. wadą monarchii jest to, iż władca może wykorzystywać swoja władzę np. dbać o swoich faworytów kosztem innych; ale w zgromadzeniu też tak może się zdarzyć ( a ich jest więcej!!!)

6. wadą monarchii jest jej dziedziczność ; następca może być nie odpowiedni na to stanowisko ( za młody lub nie umie odróżnić dobra od zła czyli psychol) pojawiają się zastępcy: kuratorzy , regenci

5. Gdy jedno państwo podporządkuje sobie drugie to mamy do czynienia z monarchią jednego ludu nad drugim

6. Prawo do sukcesji (wyznaczenia następcy, dziedziczenie władzy) - zachowanie wieczności władzy w państwie . Ma do tego prawo suweren, a jeżeli nie to trzeba rozwiązać państwo.

w demokracji nie zabraknie rządzących

w arystokracji po śmierci członka zgromadzenia zostaje wybrany przez nie nowy członek

7. Sukcesja w monarchii:

1. kto powinien wyznaczać następce tronu :

• ten kto posiada aktualnie władze lub sąd

• lud nie da sobie rady z wyborem ; dojdzie do wojny

2. wyznaczanie dziedzica:

• dziedzic ogłoszony : viva voce lub na piśmie

• jeżeli władca zmarł nie ogłaszając dziedzica to o następcy decyduje funkjonujący w danym państwie zwyczaj

gdy władca zmarł nie ogłaszając dziedzica i nie zwyczaju odnośnie dziedziczenia to należy pamiętać, iż:

• ma pozostać ustrój monarchiczny

• dzieci władcy- denata mają pierwszeństwo ( chłopcy)

• krewni władcy-denata maja pierwszeństwo ( jeżeli brak dzieci)

4. oddanie sukcesji królowi innej narodowości nie jest bezprawne

XX „O władzy ojcowskiej i despotycznej”

1. Państwo powstałe przez zawłaszczenie to takie, gdzie suweren zdobył władzę siłą:

1. tu poddani boja się suwerena; w państwie ustanowionym kierują się strachem przed sobą nawzajem

2. suweren państwa zawłaszczonego ma takie same prawa jak suweren pastwa ustanowionego + decydowanie o sukcesji




WŁ







XXI „O wolności poddanych”

1. Wolność - brak przeciwstawienia (brak zewnętrznych przeszkód do ruchu)

„Człowiek wolny to ten, któremu tych rzeczy , jakie przy swojej sile i swoim dowcipie jest on zdolny uczynić, nic nie przeszkadza, by uczynił to, co ma wolę czynić”

2. Wolność i konieczność . Działania człowieka wykorzystywane z własnej woli mają swoje przyczyny tzw. konieczność człowiek mając swobodę w czynieniu tego coc chce, stara się czynić (koniecznie) to coc chce Bóg.

3. Ludzie aby osiągnąć pokój stworzyli sztucznego człowieka- państwo i sztuczne łańcuchy - prawo państwowe.

4. „Wolność poddanego leży, więc tylko w tych rzeczach, które suweren pominął milczeniem, regulując działania ludzi. ”

wolność poddanego jest zgodna z nieograniczoną wolnością suwerena

wolność jest wolnością państwa a nie jednostek ludzkich

5. Wolności poddanych:

1. nie są zobowiązani do zadawania sobie ran

2. poddani nie muszą brać udziału w wojnie, ale gdy biorą kasę za bycie żołnierzem to muszą

3. inne wolności zależą od milczenia prawa

6. Poddani są zwolnieni z posłuszeństwa suwerenowi gdy:

1. suweren nie jest w stanie ich ochraniać

2. osoba pojmana przez inne państwo lub przebywająca na terenie innego państwa przyjmie władzę nowego suwerena

3. władca umiera i nie ma następcy

4. jest się wygnanym z ojczyzny i przebywa się na terenie innego państwa

5. gdy sam suweren staje się czyimś poddanym - innego państwa ( zostaje pokonany w wojnie)

„O państwie” s: 234- 251

XXVI „O prawach państwowych”

1. Prawa państwowe to takie prawa, których ludzie przestrzegają , bo są członkami danego państwa

„Prawo państwowe to dla każdego poddanego te reguły, które państwo narzuciło rozkazem przy pomocy słowa, pisma lub innych wystarczających znaków woli, iżby się nimi kierować ku rozróżnieniu tego, co słuszne i niesłuszne, to znaczy: tego , co jest przeciwne, i tego co nie jest przeciwne regule”

suweren jest prawodawcą

suweren nie jest poddany prawom państwowym

zwyczaj ma moc prawną nie poprzez długość czasu, ale z woli suwerena ( milczy w sprawie zwyczaju)

prawo natury (niepisane) = prawo państwowe (pisane); naturalna wolność zostaje ukrócona przez prawa państwowe, aby ludzie wzajemnie się nie krzywdzili

prawa prowincjonalne powstają z woli władzy zwierzchniej

we wszystkich sądach suweren jest tym co sądzi; wyroki sądów są wyrokami suwerena, dlatego sędziowie muszą postępować zgodnie z rozumowanie suwerena

prawem państwowym jest prawo ustanowione , podane do powszechnej wiadomości (prawo nie dotyczy: pomyleńców i dzieci bo nie kumają go)

prawa niepisane, zgodne z rozumem innych ludzi, nie musza być ogłaszane - większość praw natury

prawo musi wypływać od suwerena - można to sparwdzić znając rejestr, pieczęcie; nadanie mocy prawu = suweren; sprawdzenie czy prawo ma moc = każdy.

publiczne rejestry , pisma patentowe i pieczęcie publiczne roztrzygają co jest prawem

2. Interpretacja praw:

1. prawa wymagają interpretacji

2. zależy od suwerena

3. interpretatorem prawa może być sędzia, któ®y wydaje orzeczenie w każdym poszczególnym wypadku

4. orzeczenie sędziego nie wiąże ani jego samego, ani innego sędziego, aby zawsze w podobnych przypadkach wydawać podobne orzeczenie

3. Wymagania wobec interpretatora prawa - sędziego:

1. znajomość prawa

2. branie pod uwagę w rozstrzyganiu sprawy faktów (zeznań świadków)

3. „należne rozumienie podstawowego prawa natury zwanego słusznością

4. pogarda dla niekoniecznych bogactw i korzyści

5. zdolność wyzwalania się w sądzeniu od wszelkiej obawy, gniewu, nienawiści, miłości, współczucia

6. pogarda dla niekoniecznych bogactw i korzyści

7. cierpliwość w słuchaniu sprawy, pilna w tym uwaga i pamięć, potrzebna by, zachować w umyśle, przetrawić i zrobić użytek z tego , co się słyszało”.

4. 7 rodzajów praw podstawowych wg instytucji Justyniana:

I edykty, konstytucje i listy panującego

II dekrety całego ludu rzymskiego (senat + lud)

III dekrety całego ludu rzymskiego ( bez senatu)

IV postanowienia senatu

V edykty pretorów i edylów(sędziowie)

VI orzeczenia prawników uprawnionych do interpretacji prawa

VII zwyczaje niespisanie (przemilczane przez suwerena)


5.
































6.

Prawo - zobowiązanie; ogranicza wolności, dane przez prawo natury

Uprawnienie - jest wolnością, którą pozostawia prawo państwowe

Przywilej - dar suwerena

„O państwie” s: 284- 315

XXIX „O tych rzeczach, które osłabiają państwo i prowadzą do jego rozpadu”

1. Do rozpadu państwa prowadzą:

1. niedoskonałe rządzenie

2. brak władzy absolutnej suweren oddaje część władzy innym i liczy iż później ją odzyska

3. prywatny sąd o tym co dobre a co złe, o tym powinno decydować prawo państwowe błądzące sumienie

4. świętość i rozum przyrodzony nie mogą współistnieć

5. suweren ma podlegać prawom państwowym- NIE!!! suweren ustala prawa , one nie mają nad nim władzy ( musiałby wtedy podlegać sam sobie)

6. przyznanie poddanym własności absolutnej bo nie można zapewnić im posłuszeństwa( ochrony przed wrogami zewnętrznymi jak i wewnętrznymi)

7. dzielenie władzy

8. naśladowanie sąsiednich państw bo tamtym się udało i jest im lepiej

9. naśladowanie Greków i Rzymian - ideał demokratycznych rządów

10. pomieszanie władzy - król + zgromadzenie

11. brak pieniędzy trudność w ściąganiu podatków (zwłaszcza podczas wojny)

12. monopole i nadużycia celników (tzw. choroba płuc)

13. popularność ludzi mogą za sobą pociągnąć innych

14. za duże miasta

15. wolność dyskusji, skierowanych przeciwko władzy

16. nienasycony apetyt na nowe terytoria ( bulimia)

17. nie wchłonięte ziemie (puchlizna)

18. letarg dobrobytu i pokoju

19. rozrzutność i niepotrzebne wydatki (suchoty)

XXX „O obowiązkach suwerennego reprezentanta”

1. staranie się o bezpieczeństwo ludu ( zadowolenie ) - narzucanie doktryn prawa

2. suweren musi zachować wszystkie swoje uprawnienia , a lud musi być świadom tych uprawnień

3. trzeba uczyć lud lubić swój ustrój bardziej niż cudzy , aby nie próbował go zmieniać - lud musi być posłuszny ustrojowi

4. trzeba uczyć lud aby nie przystępował do ludzi popularnych, którzy sprzeciwiają się suwerenowi

5. uczyć lud, że nie ma dyskusji z władzą zwierzchnią

6. ustanowienie specjalnych dni dla ludu, aby mógł poznać swoje obowiązki, prawa np. szabat u Żydów

7. poddani muszą czcić swoich rodziców

8. uczyć, że należy unikać wyrządzania krzywd

9. czyny maja być szczere i z serca

10. równe traktowanie ludzi( gdy zostanie im wyrządzona krzywda, podatki)

11. rozwój dobroczynności publicznej

12. zapobieganie próżniactwu - zdolnych do pracy, ale leni zmuszać do niej

13. suweren ma tworzyć dobre prawa

„Dobrym prawem jest to, które jest potrzebne dla dobra ludu, a jednocześnie, które jest łatwo zrozumiałe”

prawa: muszą odpowiadać koniecznym potrzebom; muszą być jawne i wyraźne ( bez wieloznaczności)

14. kara ma poprawić przestępcę lub innych ludzi

15. nagrody rozdawać, aby była korzystać dla państwa

16. dobierać dobrych doradców, którzy będą mu pomagać

17. dowódca armii musi być popularny , pracowity, dzielny, uprzejmy, szczodry, zdolny, musi lubić swoich poddanych (lub udawać)

żołnierze mają mieć na nim oparcie - bać się go ale i chcieć się mu przypodobać

jednak dowódca musi być przede wszystkim dobrym poddanym suwerena (nie musi gdy suweren ma większy autorytet wśród ludu niż dowódca)

8

Przez urodzenie

władza jaka rodzic ma nad dzieckiem tzw. rodzicielska

wg prawa ma ją ojciec; bez prawa ma ją matka ( bo urodziła i karmi)

rozkład władzy :

• matka, ojciec, dziecko

• ojciec,matka,dziecko

Przez podbój - despotyczna

samo zwycięstwo nie daje władzy, ale uzyskanie ugody zwyciężonych

władza zwierzchnia we wszystkich państwach powinna być absolutna, a poddani powinni przestrzegać zawartą umowę

Naturalne

prawa odwieczne ; moralne np. sprawiedliwość, słuszność, wszelkie nawyki umysłu prowadzące do pokoju i życzliwości powszechnej

Pozytywne

powstałe z woli tych, co mieli / maja władzę suwerenną

jest znane ludziom (często spisane)

Boskie - nakazy Boga

Ludzkie

Rozdawnicze (dystrybutywne)

wyznacza uprawnienia poddanych

Karne

kary na tych, którzy gwałcą prawo

PRAWO

WŁADZA

PRAWO

Fundamentalne

prawo bez którego państwo upada

Niefundamentalne

---