Czytelnicy „oporni”,
„niechętni”, „nieczytelnicy”
Pojęcie „czytelnika opornego” dobrze znane jest polskim bibliotekarzom, pracującym z czytelnikami niedorosłymi. Oznacza ono istnienie grupy młodych ludzi, którzy znajdują się poza zasięgiem oddziaływania książki i bibliotek.
„Czytelnicy oporni” to takie osoby, które są niemalże w ogóle nie spotykane przez bibliotekarzy w bibliotekach lub też gdy bibliotekarz szkolny zna takie osoby tylko i wyłącznie z wypożyczania obowiązkowych lektur szkolnych. Należy taką osobę traktować z ogromną uwagą i odpowiednim szacunkiem, a także należy akceptować czasami jej dziwne zachowania.
Próby niwelowania tego zjawiska wśród „dziecka nieczytającego” pani Grażyna Lewandowicz w swojej książce określa jako”wielkie wyzwanie dla współczesnych bibliotek”.
Przyczyny nieczytania wśród dzieci i młodzieży
Amerykański podręcznik bibliotekarstwa dla dzieci i młodzieży wylicza następujące przyczyny nieczytania:
dzieci nie są w stanie wytrzymać długo nad książką
kojarzą czytanie i książki ze szkołą
uważają czytanie za marnowanie czasu
czytanie kojarzy im się z pewnego rodzaju karą, zmuszaniem do robienia czegoś czego nie chcą (szkoła)
czytanie nie daje im żadnej przyjemności
czytanie nie jest dla nich taką rozrywką, której poszukują w tym czasie, i która jest dla nich samych i wg nich odpowiednia
dorastają w środowisku, w którym czytanie jest nieznane
wg nich czytanie przeznaczone jest dla osób dorosłych
uważają tę czynność za bardzo trudną
Aby lepiej zrozumieć problem „dzieci nieczytających”, kanadyjskie autorki Margaret Mackey i Ingrid Johnson, proponują zestaw pytań, na które powinna odpowiedzieć sobie każda osoba pracująca z takimi dziećmi. Są to:
Czy „oporni” wiedzą, że czytanie może być przyjemne? (wówczas osoba „oporna” musi dowiedzieć się gdzie znajduje się przyjemność czytania)
Czy „oporni”wiedzą, że nawet „zaawansowani” są niekiedy zdezorientowani podczas lektury danego tekstu, szczególnie na jego początku?
Czy jest tak, że „oporni” znajdują wystarczająco dużo rozrywki fabularnej w innych mediach i w związku z tym nie szukają jej w książka.ch? (nowe media są najpoważniejszym konkurentem czytania)
Czy „oporni” wiedzą jak znajdować książki, które będą im się podobały? (wielu czytelników nie wie w jaki sposób ma się zabrać do szukania lektury, która może sprostać ich oczekiwaniom. Wówczas czytelnicy „oporni” w porównaniu do tych „zaawansowanych” stają bezradni wobec ogromnej ilości książek znajdujących się w bibliotece czy też w księgarni)
Czy bibliotekarze na pewno wiedzą, co młodzież czyta? (trudno jest ocenić to bibliotekarzom, skoro potencjalni czytelnicy w ogóle nie docierają do bibliotek. Przez lektury szkolne nie można określić preferencji czytelniczych młodej osoby)
Czy nauczyciele i bibliotekarze wiedzą wystarczająco dużo o książkach, które mogą zainteresować „opornych”? (czytelnik „oporny” wymaga od bibliotekarza przedstawiania mu takich książek, które wyróżniają się spośród innych)
Metody działania z „czytelnikiem opornym”
Bibliotekarz powinien obserwować wszystkie mody młodzieżowe (wszelakie trendy i zjawiska w kulturze młodzieżowej) i ich zmiany. Jest to podstawowa zasada marketingu bibliotecznego, która polega na zidentyfikowaniu czytelnika, jego charakterystyce i określeniu zapotrzebowań informacyjnych.
Prowadzenie działalności, która ma na celu promować bibliotekę i książki w środowisku młodzieżowym. Wówczas to właśnie bibliotekarz musi wyjść z pewną inicjatywą to czytelnika „opornego”, gdyż inaczej on sam do niego nie trafi.
Możliwość samodzielnego wyboru lektury, co dzięki temu daje większą satysfakcję takiemu czytelnikowi (lektury szkolne, które są z góry narzucane przez nauczycieli, program nauczania w szkole, są największym powodem do pojawiania się czytelników opornych, niechętnych do czytania)
rozbudzenie zainteresowania książką, czytaniem, przywiązanie do lektury
Aktywność bibliotekarzy poza biblioteką
Wśród aktywności bibliotekarzy znajduje się prowadzenie w szkołach „booktalkingu”, czyli tzw. pogadanki o książkach. Jest to nowoczesna forma pracy z czytelnikiem, która ma promować czytanie dla przyjemności. Odwołuje się ona do przekazów prowadzonych w mediach, m.in. do reklamy telewizyjnej.
Kolejną aktywnością poza biblioteką jest organizowanie różnego rodzaju festynów i imprez. Mogą być one organizowane ze względu na koniec bądź początek wakacji, dzień dziecka - wówczas są to okoliczności kalendarzowe. Biblioteki mogą również samoistnie organizować imprezy związane z promowaniem książek i samego czytania.
Mogą stanowić one pewną formę prezentacji biblioteki publicznej, jej zbiorów i tego, co ma do zaoferowania jej użytkownikom.
Imprezy takie nie powinny być organizowane sporadycznie, a kontakty jakie wówczas może zdobyć bibliotekarz z potencjalnym czytelnikiem powinny być podtrzymywane i pielęgnowane.
Metody pracy wewnątrzbibliotecznej
Dobór odpowiedniej lektury - książka musi zainteresować „opornego czytelnika” od pierwszej strony:
książka powinna być niezbyt gruba, jednak jej objętość powinna stanowić pewne wyzwanie
fabula takiej książki powinna stanowić dla czytelnika opornego coś ważnego
jej bohaterowie powinni być w podobnym wieku co czytelnika
okładka powinna przykuwać uwagę czytelnikami
język książki nie powinien być trudny; mogą występować powtórzenia
najlepszymi książkami, jakie może oferować bibliotekarz „czytelnikowi opornemu” są książki niedawno wydane, których akcja rozgrywa się we współczesnym świecie
Czytelnik oporny wymaga indywidualnego traktowania ze strony pracownika biblioteki. Dzięki temu można rozpoznać przyczyny jego „oporności” oraz odnaleźć w nim wrażliwe punkty jego osobowości.
Zabawa - jest to metoda najskuteczniejsza dla dzieci i nastolatków, gdyż dzięki niej zbliżają się oni do książek i oswajają się z nią:
quizy i konkursy, z nagrodami w postaci książek, które przyciągają do biblioteki
scenki - przeprowadzanie minispektaklu poprzez rozpisanie na role dialogu z książki, którą sami mogli wybrać młodzi „oporni”. Bibliotekarz może podjąć się wówczas zorganizowania dramy
Zaproponowanie młodym ludziom, których uważamy za „opornych”, materiału bibliotecznego, który może odwoływać się do ich rozmowy
Zastosowanie w pracy z „czytelnikiem opornym” nie tylko książek, ale i innych materiałów, które dla młodego człowieka są bardziej atrakcyjne niż te tradycyjne. Dzięki temu mają oni gwarancje kontaktu z czymś bardziej interesującym i nowoczesnym
Zastosowanie wybranych komiksów, które mają znaczącą wartość artystyczną i literacką. Wśród nich mogą znaleźć się komiks Gościnnego z serii „Asterix” czy też prace Christy „Kajko i Kokosz”.
Gromadzenie w bibliotece czasopism związanych z filmem czy muzyką, które mogą być atrakcyjne dla takiego „opornego czytelnika”, który dzięki nim może zacząć korzystać z biblioteki
Stosowanie w pracy z „opornymi” materiałów audio-wideo (ekranizacje znanych powieści, które będą tym czynnikiem, który skłoni młodych nieczytających do korzystania z usług bibliotecznych)
Zastosowanie w bibliotece sprzętu komputerowego i dokumentów zapisanych na płytach CD. Elektroniczne książki przyciągają młodych ludzi. Jednak może zdarzyć się tak, że większość nieczytających zjawi się w bibliotece skuszona korzystaniem z multimediów i i tak nie będzie korzystać z książek, lecz dzięki takim osobom będzie powód do poszerzania zbiorów multimedialnych
Tworzenie odpowiedniego dostępu do informacji w bibliotece
Z powyższych informacji wynika, że duża część potencjalnych klientów nie korzysta z usług biblioteki, ponieważ nie posiadają wiedzy na temat tego jak mają to robić. Nie potrafią znaleźć samodzielnie lektury, która zainteresowałaby ich i sprawiła, że warto jest spędzić swój wolny czas nad książką.
Przyczyną takiej sytuacji może być bierna postawa bibliotekarza, który zajęty swoją pracą, odsyła czytelnika do katalogów książek.
Bardzo ważne w kontaktach z „czytelnikiem opornym”, zwłaszcza wśród dzieci młodszych, jest współpraca z rodzicami. Rodzina ma ogromne znaczenie w procesie inicjacji literackiej młodego człowieka. To właśnie ona kreuje kontakt dziecka z książką i to od rodziny zależy w dużym stopniu czy dziecko będzie dalej sięgało po książkę.
Należy jednak pamiętać, że zawsze będą istnieć osoby młodsze i starsze, w życiu który książka nie będzie odgrywać dużego znaczenia i będą mogli oni się bez niej obejść.
Ważne również jest to, że w XX wieku pojawiły się nowe środki masowego przekazu, które spowodowały, że książka już nie będzie zajmowała takiego miejsce, jakie miała kiedyś.
Dziecięca „oporność” wiąże się analfabetyzmem funkcjonalnym u dorosłych, ponieważ nie zaznając w młodym wieku przyjemności w kontakcie z książką, w wieku dojrzałym tracą tym samym możliwość utrzymywania kontaktu z kulturą.
Lista specjalnych uprawnień dla czytelników opornych stworzona przez D. Pennaca:
prawo do nieczytania,
prawo do pobieżnego kartkowania książek,
prawo do przerywania lektury książki i pozostawania jej na zawsze,
prawo do ponownego czytania tych samych książek,
prawo do czytania tego co się chce,
prawo do eskapizmu, odrywania się od rzeczywistości poprzez ucieczkę w lekturę,
prawo do czytania w dowolnym miejscu,
prawo do głośnego czytania,
prawo do przerzucania książek,
prawo do nieuzasadniania własnych gustów i wyborów czytelniczych.
Zając M., Czytelnicy „oporni”, „niechętni”, „nieczytelnicy”, s.89.
Dz. cyt., s. 90.
Dz. cyt., s. 92.
Dz. cyt., s. 93.
Dz. cyt., s. 93-96.
Dz. cyt., s. 97.
Sytuacja, w której osoby nieposiadające wykształcenia lub posiadające formalne wykształcenie nie potrafią wykorzystać wiedzy do tego, by sprawnie funkcjonować w codziennym życiu w nowoczesnym społeczeństwie.
Tamże.