Handel
Duże ośrodki - Birka, Hedeby
przybywali tam kupcy (niektórzy pałali się również rolnictwem, myślistwem, rybactwem)
czasem łączyli się w spółki, felagi, w celu odbycia podróży handlowych
inni (jak Ottar), którzy byli także wodzami, organizowali samodzielnie wyprawy z własnym załadunkiem
wielu rzemieślników sprzedawało swe wyroby bezpośrednio
istnieli wędrowni rzemieślnicy i kupcy
Handel odbywał się głównie w miastach i na targach oraz w ośrodkach handlowych - w okresie wikińskim nastąpił ich dynamiczny rozwój.
Ośrodki te ulokowane były przy osłoniętych przez naturalne warunki portach oraz nad fiordami.
Później przybywało miast w głębi lądu. Na północy Norwegii i Szwecji nie było raczej stałych ośrodków i miast z powodu małego zaludnienia tych obszarów.
Wymiana towarów na dużą skalę - towary luksusowe, jak i codziennego użytku.
Podstawa dochodów - grabież i daniny pobierane od podporządkowanych ludów.
Srebro na wagę jako środek płatniczy, gdzieniegdzie srebrne monety.
Spoza Skandynawii sprowadzano przede wszystkim przedmioty zbytku:
klingi do mieczy, sól, sukna, skorupy orzechów, kamienie z bazaltu, luksusowe naczynia ceramiczne z Francji,
jedwab, delikatne tkaniny, przyprawy, szkło, ozdobne naczynia, paciorki z kamieni półszlachetnych z Orientu, Rusi i Europy Wschodniej.
Niewolników brano skąd się dało; wydobywano miedź.
Miasta - duże, mocno zagęszczone zabudowy całoroczne. Mogły być ośrodkiem kultu, narad, handlu oraz centrum administracyjnym czy miejscem bicia monety.
mieszkańcy utrzymywali się z rzemiosła i handlu
miasto otrzymywało żywność i opał z pobliskiego zaplecza
metale, skóry, róg oraz przedmioty nie wytwarzane w osadzie sprowadzano z odległych terenów
Hedeby - najdalej na południu Skandynawii, na wschodnim wybrzeży Płw. Jutlandzkiego;
najstarsza zabudowa - VIII w.
otoczone półkolistym wałem (wys. 5-10 m) przeciętym czterema bramami
w centrum miasta pokaźne domy prostokątne 15,5 x 6 m; większość budynków - małe ziemianki
w pobliżu liczne szlaki komunikacyjne
808 r. - zniszczenie słowiańskiego ośrodka w Reric, przeniesienie kupców do Hedeby
Miasto pełniło wiele funkcji centralnych - silnie związane z królem, liczne powiązania zagraniczne.
Bogaty gród był wielokrotnie oblegany i zdobywany.
850 r. - powstał tu pierwszy kościół w Danii
Wytwarzano tu: obuwie skórzane, szklane paciorki, grzebienie, igły, piszczałki, bierki do gry.
Obrabiano: metale, bursztyn, gagat, kości, kły morsa. Toczono drewno, naprawiano statki.
Większość grobów jest prosta, z X w. pochodzą bogato wyposażone komory grobowe i jeden grób książęcy (łodziowy > okręt wojenny; w wyposażeniu: miecze, rynsztunki rycerskie, serwis stołowy).
W XI w. wielokrotnie niszczone, w końcu upadło na rzecz Szlezwiku.
Birka - największe miasto Szwecji, na wyspie Bjorko na Malar; założone w VIII w.
połączenie drogą wodną z Bałtykiem
ufortyfikowana odkrywka, wały miejskie
miasto było przede wszystkim portem
odwiedzane przez wielu misjonarzy
Szereg funkcji centralnych - król, jego reprezentanci, obrzędy, handel międzynarodowy (kontakty z Dorestad), duże targi zimowe (dużo ciepłych futer).
W X w. umocniono wały półokrągłym obwałowaniem.
W bogatszych grobach orientalne materiały, brytyjskie półmiski, fryzyjskie dzbany, ozdoby lapońskie > rozległe powiązania międzynarodowe.
975 r. - opustoszenie miasta > podniesienie się lądu
Sztuka
kontrast, kolor, harmonijny ruch
detal równie staranny jak całość
drobna ornamentyka (bardzo szczegółowa)
przede wszystkim sztuka użytkowa (szaty, klamry, statki, broń, sanie, budowle, pomniki, gobeliny, puchary...)
trójwymiarowe ozdoby mają przeważnie postać głów zwieńczających i podkreślających ważne elementy konstrukcyjne (głównie motywy zwierzęce)
materiały - głównie tekstylia i drewno
wykorzystywano drzeworyty na tkaninach
X w. - zaczęto zdobić kamienie
rzeźbiono w kłach morsa, kościach wieloryba, rogach łosia, bursztynie i gagacie
stosowano efekty reliefu i światłocienia
na klejnotach - połączenie pozłacanego brązu ze srebrem
większe przedmioty z drewna i kamienia były malowane farbą
kolory - głównie czarny, biały i czerwony, później żółć, brąz, niebieski, zielony
motywy stylizowane zwierząt, splecione wstęgi, rzadko motywy roślinne
bardzo nieliczne wizerunki postaci ludzkich
Styl E - wydłużone wstęgowate postacie zwierząt z małymi głowami z profilu i wielkimi oczami
Styl F - zwierzęta nieduże, krzepkie, anatomicznie jednolite
Styl Borre - proste sploty wstęg z geometrycznymi figurami (łańcuch w kształcie pierścienia)
Styl Jellinge - sylwetki zwierzęce z profilu, ułożone w kształt litery „S”, długie grzywy, zawinięta górna warga, motywy liści
Styl Mammen - wizerunek ptaka naprzeciw rozrastających się kiści (brak symetrii)
Styl Ringerike - duże zwierze uchwycone w ruchu, węże i zwierzęta, wstęgi, kiście i liście (kompozycja osiowa)
Styl Urnes - kompozycje tworzące otwarte, niesymetryczne całości, część form przyjmuje kształt ósemek; wszystkie formy rozrastają się i giną równocześnie
Budownictwo
Domy długości ok. 30 m budowane były z przepołowionych pni drzewnych ustawionych pionowymi rzędami stroną zaokrągloną na zewnątrz. Dach był oparty na ścianach podpartych u góry zewnętrznymi słupami nachylonymi do ścian. Dachy były kryte gontami, strzechą, dranią lub płaskimi kamieniami. Domy miały kształt szkatułki. Drzwi umieszczone były przy obu krańcach długich ścian i wchodziło się przez ganki.
Trelleborg - Całe założenie zajmuje obszar 17 akrów (około 7 hektarów); założenie dwuczęściowe:
a) gród wewnętrzny - wały o konstrukcji drewniano-kamienno-ziemnej, układające się w idealny kształt koła. Ich średnica wynosi 180 metrów; posiadał cztery bramy, do których prowadziły drogi łączące się pod kątem prostym, dzielące wnętrze na cztery równe części. W obrębie głównej twierdzy znajdowało się 16 długich domów (hall), które tworzyły 4 czworokąty
b) gród zewnętrzny - chroniony był półkolistym wałem i fosą prowadzącą aż do rzeki Tude. W obrębie obwarowań znajdowało się 15 długich domów, zbudowanych na linii półokręgu oraz cmentarz. Brama do grodu mieściła się po stronie zachodniej
Eketorp - ufortyfikowane osiedla, centralnie położony obszar owalny o wymiarach 30 x 60 m otaczało 16 domostw. Eketorp wyróżnia zabudowanie wnętrza budynkami promieniście rozchodzącymi się od linii murów, środek pozostawał niezabudowany. Budynki, przeznaczone dla ludzi i bydła, wykonano z wapiennych bloków, póżniej z drewna.
Pomieszczenia na statki - stojące w odosobnieniu nad brzegiem morza, miały jeden bok otwarty i ściany zakrzywione łukowato
Groby łodziowe i komorowe
obecne już w tradycji przedwikińskiej
Grupa ta wykształciła się już w VII wieku w Szwecji w Vendel. Odnotowano tam pierwsze królewskie pochówki łodziowe. Obrządek pogrzebowy był bardzo zróżnicowany: zwykłych niewolników chowano w prostych grobach, często poza obrębem cmentarza, rzadko posiadali jakiekolwiek dary grobowe. Nie dotyczy to uprzywilejowanych niewolników np. rządców lub nałożnic. Najbardziej zróżnicowane były pochówki ludzi wolnych: ciałopalne lub szkieletowe, z kurhanami lub bez, często z obstawą kamienną w kształcie łodzi. Zmarłych chowano w trumnach. Jako wyposażenie do grobu składano przedmioty należące do zmarłego, często też w charakterze ofiary zwierzęta w tym konie, które być może miały służyć do odbycia ostatniej podróży, stąd też obstawy kamienne w kształcie statku i całe statki zakopane w grobach władców, do których należały największe i najbogatsze groby, zawsze przykryte kurhanem.
W tzw. grobach królewskich oprócz ofiar ze zwierząt często znajdowano też ofiary z ludzi- niewolników, którzy mieli służyć swemu panu w świecie pozagrobowym zachowały się źródła o takich pochówkach w Skandynawii (sagi).
Skandynawowie na południowym pobrzeżu Bałtyku
Wolin
na wyspie Wolin, leżącej u południowych wybrzeży Bałtyku - w kraju Wenedów (Słowian), znajdował się silnie umocniony gród zwany Jomsborgiem. Otoczony był obwałowaniami, posiadał też bramę morską zamykaną wrotami i żelaznymi łańcuchami. Do twierdzy prowadził kamienny most, całość zaś stanowiła niezdobytą warownię. Była to siedziba bractwa wojowników zwanych Jomswikingami.
Skarby - większość pochodzi z II poł X w. (do XI w.)
paciorki szklane: kuliste, płaskie, półkuliste, półkuliste płaskie z kołnierzem wokół otworu, płaskie ze złotą folią, walcowate, rurkowate, wieloboczne, segmentowe, karbowane, mozaikowej
wyroby z poroża i kości (grzebienie, pochewki, oprawki, łyżka)
naczynia ze steatytu
rzadko wyroby garncarskie
Świelubie-Bardy
2 grodziska, 4 cmentarzyska kurhanowe i kilkanaście osad
To potężne założenie wyżynne o formie dwuczłonowej. Człon I otoczony jest wałem pierścieniowatym (szerokość od 5-20 m; wysokość 0,7-5 m), jego majdan obniża się łagodnie w kierunku podmokłych terenów nadrzecznych. Całość obejmuje powierzchnię 5600 m². Człon II okala wał podkowiasty (szerokość 10-20 m; wysokość 2-6 m), całość ma powierzchnię 9000 m². Obie części rozdzielone są jarem.
Domostwa przybierały formę ziemianek lub naziemnych chat; w ich wnętrzach zarejestrowano kamienne paleniska.
Skarby - VIII/IX-X/XI w.
liczne przedmioty żelazne: noże, świdry, rylce, haczyki, fragment srebrnej monety arabskiej, odważnik wagowy, haczyki, krzesiwo, groty strzał, fragmenty kolczugi, skoble,
liczne żużle, paciorki szklane i bursztynowe, przęśliki, czekan inkrustowany brązem,
pochówki ciałopalne (przede wszystkim) wraz z charakterystycznymi zabytkami o proweniencji północnej - zapiny żółwiowate i trójlistne, łańcuszki, kostki brązowe oraz paciorki z kryształu górskiego.
Truso
VIII-XI w.
Osada Truso została założona na wschodnim brzegu jeziora Drużno w VIII wieku przez Wikingów z Danii. Wskazuje na to charakterystyczne budownictwo oraz występowanie licznych zabytków skandynawskich. Był to ważny ośrodek wymiany handlowej i rzemieślniczej w tej części Europy pomiędzy 700 a 1100 rokiem.
Truso miało co najmniej 10 ha powierzchni i składało się z dwóch dzielnic - portowej i rzemieślniczej - oddzielonych wewnętrzną fosą, pełniącą być może funkcję rowu przeciwpożarowego. Od strony lądu otaczał je prawdopodobnie wał ziemny z wieżami strażniczymi, obecnie całkowicie zniwelowany. Takie rozplanowanie jest niemal bliźniaczo podobne do innych miast wikińskich z tego okresu - takich jak wspomniane już Hedeby w Danii czy Birka w Szwecji.
Truso było we wczesnym średniowieczu jednym z najważniejszych wikińskich portów nad Bałtykiem
Rzemiosło
Tkactwo
Złotnictwo
Smok - Brąz roztapiano w tyglu. Złotnik wlewał go do kamiennej formy, a gdy metal ostygł, wyciskał gotowy produkt, np. smoczą głowę z fryzowaną grzywą. Mogła być ona detalem jakiej skrzynki lub szkatułki. Taka jak na zdjęciu kamienna forma odlewnicza była wykorzystywana wielokrotnie.
Młoty - Używano młotów o najróżniejszych wagach. Najcięższe wykorzystywano do wykuwania mieczy, najlżejsze natomiast do formowania biżuterii.
Wyciskane złoto - Do wykonania złotej zapinki z Hornelund w Danii wykorzystano technikę tłoczenia za pomocš ołowianej formy. Złotnik uzyskiwał kształt ozdobny wyciskajšc formę w złotš blaszkę. Póniej ozdobił jej wypukłą powierzchnię złotym drutem filigranowym i granulkami. Tylko najzacniejsi z wodzów i królowie mogli sobie pozwolić na takie piękne przedmioty.
Ciosła - Toporów używano do cinania drzew gałęzi. Do dzielenia pni na dranice służyły duże topory o szerokich ostrzach w kształcie litery T. Specjalne siekiery mają ostrza umieszczone prostopadle do linii uchwytu. Stolarz mógł kształtować kłodę poprzez struganie jej powierzchni.
Przecinacz kości - Niewielka piła umożliwiała cięcie zarówno kości jak i metalu. Ciela mógł również używać wšskiego brzeszczotu do pewnych prac wykończeniowych.
Wykuwanie miecza - Ten rzebiony detal jest fragmentem XII-wiecznych drzwi wejciowych do kocioła w Hylestad w Norwegii. Widzimy tu legendarnego bohatera Sigurda łamišcego miecz zrobiony dla niego przez kowala Regina. W następnej scenie Regin przytrzymuje leżącą na kowadle rozgrzaną sztabę żelaza i skuwa ją uderzeniami młota. Pracujący obok pomocnik za pomocą miecha kowalskiego podtrzymuje odpowiedni ogień w palenisku.
Szkutnictwo
aż do rozpoczęcia swoich wypraw, wikingowie nie używali żagla
podwyższona stępka, podniesiony kadłub (zakończony ostro) i burty okrętu
podszycie klinkierowe - burty robione z listew na zakładkę, łączone żelaznymi nitami i uszczelniane włosiem
dążenie do lekkości, wytrzymałości i sprężystości
Zasadniczym rodzajem napędu były wiosła - po 16 sztuk na każdej burcie.
zastosowano sposób dulkowy, opierając wiosła w specjalnych, otworach burtowych. Otwory te, o przekroju 12 cm, znajdowały się w obu burtach, na wysokości około 40 cm od podłogi, a liczba ich odpowiadała liczbie wioseł. Specjalne skośne szczeliny w otworach umożliwiały wciągnięcie całego wiosła do łodzi. Same wiosła wykonane były z drewna sosnowego, miały długość 5,30-5,80 m, a pióra ich były stosunkowo wąskie i krótkie.
Do prawej burty w części rufowej umocowany był ster wiosłowy. Ponadto po obu burtach biegła listwa z wywierconymi otworami, służąca do mocowania tarcz
po 1100 roku n.e. zostały stopniowo wyparte przez płaskodenne łodzie hanzeatyckie
Od końca X w. typowymi okrętami wojennymi Normanów były tzw. langskipy, czyli "okręty długie", nazywane tak w odróżnieniu od krótszych, ale szerszych statków handlowych. Langskipy można podzielić na trzy zasadnicze klasy w zależności od wielkości i przeznaczenia: sneki (od snekkjur, snekkja), przeznaczone do dalszych rejsów; duże skeidy (od skeidir, skeid) - przeznaczone również do dalszych rejsów, ale stanowiące zazwyczaj własność możnych; największe drakary (od drekar, drek) -o podobnym przeznaczeniu, stanowiące własność wodzów i będące jednostkami reprezentacyjnymi, a podczas działań bojowych spełniające rolę okrętów flagowych.