PRAGMATYZM I NEOPRAGMATYZM
Pragmatyzm jest filozofią:
Antyesencjalistyczną, bo odrzuca istnienie niehistorycznych bytów o niezmiennych esencjach.
Antyfundamentalistyczną, ponieważ nie wierzy w istnienie transcendentnych (pozahistorycznych) lub transcendentalnych (pozaempirycznych) zasad, które nie byłyby efektem konwencjonalnych praktyk społecznych.
Antyreprezentacjonistyczną, gdyż nie uważa, że celem wiedzy jest adekwatne przedstawienie rzeczywistości.
Antyteoretyczną, jako że nie wierzy w możliwość zbudowania jakiejkolwiek teorii na temat świata, w którym jesteśmy zanurzeni.
Pragmatyzm jest filozofią wprowadzającą na miejsce dychotomii podmiotowo-przedmiotowej holistyczną zasadę doświadczenia i opisu rzeczywistości, bez którego ani doświadczenie, ani rzeczywistość nie ma żadnego sensu. W związku z tym jest filozofią:
H i s t o r y c z n ą, bo nie istnieją uniwersalne, niekontekstowe języki opisu rzeczywistości.
P e r s p e k t y w i c z n ą, bo każdy opis jest stronniczy, wytwarzany w danej sytuacji.
D o ś w i a d c z a l n ą, bo o wartości języka opisu nie stanowi jego adekwatność wobec faktów, lecz użyteczność dla nowego doświadczenia.
I n t e r p r e t a c y j n ą, bo każdy opis jest wypróbowywaniem języka, a nie aplikacją gotowych reguł.
O literaturze i interpretacji pragmatyści powiadają, co następuje:
1.Stanley Fish: „Literatura nie jest esencjalną, ale konwencjonalną kategorią, której zawartość i zakres są bezustannie kwestią debaty i rozstrzygnięć pomiędzy historycznie uwarunkowanymi podmiotami”. Z tego powodu „granica pomiędzy literaturą a tym, co nią nie jest, jest ciągle negocjowana na nowo”.
2.Nie istnieją teksty literackie same w sobie, które kryłyby w sobie jakąś prawdę do odkrycia. Teksty literackie są zawsze już zinterpretowane, bo napisane zostały w jakiejś konwencji (lub wielu konwencjach), i stają się przedmiotem interpretacji w granicach wspólnoty interpretacyjnej.
3.Interpretacja nie jest odkrywaniem prawdy tekstu, lecz racjonalnym testowaniem znaczenia, ograniczonym z jednej strony przez instytucję literatury (konwencje i reguły interpretowanych tekstów), z drugiej zaś - przez wspólnotę interpretacyjną, do której bezwzględnie należy każdy interpretator.
4.Siła interpretacji leży nie w adekwatności wobec przedmiotu (ta jest nie możliwa), lecz w perswazyjności dokonanego opisu, który odpowiada nie tyle samej rzeczywistości, ile innemu opisowi. Interpretacja jest raczej wynalezieniem nowego języka (redeskrypcją), w którym można zmienić nasze sposoby mówienia o świecie (literaturze), niż adekwatną wypowiedzią na temat świata (literatury).
Początek pragmatyzmu jako filozofii - wystąpienie Williama Jamesa (1842 -1910)
Inni przedstawiciele:
Richard McKay Rorty (Z rezerwą odnosił się do tradycyjnych kategorii prawdy, wiedzy i obiektywności. Istotnym terminem u Rorty'ego jest "przygodność". Odnosi się ona do takich kwestii, jak język, jaźń, czy społeczeństwo liberalne. Pojęcie "przygodności" ma wskazywać na indywidualność, różnorodność, brak możliwości stworzenia jednej metafizyki, która by wszystko obejmowała. Na gruncie tego terminu Rorty tworzy koncepcję "liberalnej ironistki", czyli kogoś takiego, kto stawia czoło przygodności, w szczególności tej zawartej we własnych przekonaniach. "Liberalna ironistka" jest historycystką i nominalistką, dzięki czemu może porzucić wszelkie metafizyczne próby odniesienia się, za pomocą języka, do jakiejś istoty rzeczy. Z tym natomiast wiąże się koncepcja tworzenia własnego języka metafor. Taki pogląd wymusza podejście liberalne - każdy może używać języka jakiego chce. "Liberalna ironistka" ma dystans do swej wizji świata, która jest tylko jedną z wielu możliwych. Posiada świadomość, że niekoniecznie jest bliżej rzeczywistości niż inne. Problemami pragmatyzmu zajął się Rorty analizując wcześniejszych twórców tej teorii, między innymi Charlesa Peirce'a, Johna Deweya i Hilarego Putnama. Jego idee głównie nawiązywały do wyzbycia się metafizyki z filozofii i stworzenia liberalnego społeczeństwa, gdzie każdy mógłby rozwijać własne intelektualne zdolności. To wiąże się z kwestią humanitarnej polityki.
W polityce był autorytetem dla umiarkowanej lewicy amerykańskiej i jako przeciwnik prawicy religijnej krytykował interwencje USA w Iraku i Wietnamie. Dobrobyt Zachodu po II wojnie światowej uznawał za najlepszy okres w dziejach [1].
Stanley Fish
Charles Sanders Peirce (1839-1914)
John Dewey (1859-1952)
(ur. 4 października 1931 r. w Nowym Jorku, zm. 8 czerwca 2007 r. w Stanford), był amerykańskim filozofem, przedstawicielem pragmatyzmu (w tradycji Johna Deweya, którego uważał za swojego mistrza), profesorem filozofii i literaturoznawstwa porównawczego Uniwersytetu Stanforda, członkiem American Philosophical Association (prezes Eastern Division w 1979), American Academy of Arts and Sciences oraz American Philosophical Society.
kontrowersyjny amerykański historyk i teoretyk literatury, współtwórca teorii rezonansu czytelniczego, autor klasycznych studiów o Miltonie. Fish zrobił doktorat na Yale University, następnie pracował na University of California at Berkeley i Johns Hopkins University. W latach 1986-1998 był profesorem na Duke University. Po skandalu związanym z jego udziałem w aferze Sokala Fish przeniósł się na University of Illinois at Chicago, gdzie pracował do 2005 r., kiedy to został zatrudniony na Florida International University.
1