Metodologia badań politologicznych - wykład 2011 - dr Simlat

*co do wyrazów/zdań podkreślonych mam wątpliwości

Nauka o polityce = politologia

• jest wiedzą i dyscypliną naukową,

• jest jedną z nauk,

Jakie miejsce zajmuje pośród innych nauk? Nauki dzielimy na:

1. formalne - twierdzenia uzasadnia się przez odwołanie do twierdzeń wcześniej dowiedzionych,

2. empiryczne - twierdzenia uzasadnia się przez odwołanie do faktów, rzeczywistości empirycznej,

Nauka o polityce jest nauką empiryczną.

Nauki empiryczne dzielimy na:

1. społeczne - bada część rzeczywistości związaną z istnieniem i działalnością człowieka,

2. przyrodnicze - bada część rzeczywistości istniejącą niezależnie od człowieka

Politologia jest nauką społeczną.

Co rozróżnia nauki społeczne?

1. przedmiot materialny - czym dana nauka się zajmuje - w przypadku nauk społecznych(wspólne dla wszystkich) jest to społeczeństwo,

2. przedmiot formalny - aspekt ujęcia przedmiotu materialnego - każda z tych nauk pod innym kątem patrzy na społeczeństwa, np.:

1. socjologia - jak społeczeństwo w danym momencie wygląda(podejście synchroniczne)

2. historia - zmiany społeczeństw w czasie(podejście diachroniczne)

3. politologia - pod kątem osiągania celów zbiorowych,

Kazimierz Opałek:

Polityka jest terminem wieloznacznym, może być rozumiana jako:

1. działanie społeczne; jest to działalność wytyczana przez ośrodek decyzji, sformalizowanej grupy społecznej(organizacji) zmierzająca do realizacji ustalonych celów, przy pomocy określonych środków,

2. stosunki społeczne; jest to sfera wzajemnych relacji i oddziaływań wspierających, konfliktowych i kompromisowych, pomiędzy państwem a innymi organizacjami, dotyczących celów i środków działalności państwa oraz charakteru władzy państwowej,

oba podejścia łącznie wyznaczą obszar badań politologii.

Politologia może wchodzić w relacje z innymi naukami:

1. teoretyczne - opisując rzeczywistość polityki możemy używać terminologii lub definicji wypracowanych przez inne nauki, możemy korzystać z twierdzeń formułowanych w innych naukach(np. pojęcie klasy z socjologii),

2. metodologiczne - politolog w swoich badaniach może korzystać z metod innych nauk(np. Obserwacja i kwestionariusze ankiet z socjologii; dogmatyka prawa - sposób analizowania aktów prawnych; analiza przemówień korzystając z metod językoznawstwa),

…...........................................................................................................................................................

Krazu-Mozer, Szostak:

Metoda:

1. w szerokim ujęciu - obejmuje wszystkie obszary czynności poznawczych, od sformułowania pytania w tym jego operacjonalizacji, poprzez badanie empiryczne, po formułowanie twierdzeń i wiązanie ich w system wyjaśnień; w metodzie są więc 3 warstwy:

1. heurezy - stanowią ją założenia i dyrektywy badawcze, w tym ontologiczne i epistemologiczne,

2. technik badawczych - szczegółowe sposoby uzyskiwania danych empirycznych

3. opisu i wyjaśniania - analiza, interpretacja i uzasadnienie,

2. w wąskim ujęciu - reguły postępowania badawczego a więc związanego ze zbieraniem materiału,

Metodologia:

• pragmatyczna,

• apragmatyczna,

…...........................................................................................................................................................

3 POZIOMY TEORII:

1. POZIOM; założenia:

• ontologiczne,

• epistemologiczne,

• metodologiczne

POZIOM

• model pojęciowy

• POZIOM

• wszystko to zmierza do sformułowania zależności relacji badanych przez nas zjawisk,

Metafora góry lodowej: w teorii jest coś niewidocznego z pozycji osoby poznającej daną teorię,

• nie dostrzega się szeregu założeń przyjmowanych przez badacza, czyli I poziomu

• poziom II jest częściowo ukryty, częściowo ukazany

• poziom III jest widoczny

Przykład → tezy:

1. indywidualizm - społeczeństwo to tylko nazwa, w rzeczywistości istnieją tylko jednostki,

2. holizm - coś ponadjednostkowego jest realne, jednostka jest tylko elementem,

a czego to jest przykład to nie wiem...

● Założenia ontologiczne:

4 cechy istotne bytu społecznego ujawnione w XX wieku, wg P. Sztompki:

1. historyczność,

• społeczeństwo nie jest statyczne, ale procesem bez wyraźnego początku i przewidywalnego końca; badając jego elementy, trzeba uwzględnić fakt, iż jest to faza przejściowa, ukształtowała się w procesie historycznym i będzie się zmieniać,

• zjawiska społeczne zlokalizowane są w niepowtarzalnym kontekście zjawisk zewnętrznych; to samo zjawisko może być wywołane przez inne czynniki, może przebiegać w innej konfiguracji zjawisk zewnętrznych, np. demokratyzacja(wg. Huntingtona)

• podmiotowość,

• oznacza, iż każde zjawisko społeczne jest efektem działań ludzkich, jest osiągnięciem jakiejś jednostki lub zbiorowości,

• istnieje częściowy indeterminizm procesów społecznych; zjawiska które są zaplanowane, nigdy nie przebiegają całkowicie zgodnie z planem,

• refleksyjność

• ogromna rola świadomości jako wyznacznika zjawisk i procesów społecznych; wspólnie podzielane przekonania motywują do określonego działania,

• świadomość i kultura określają byt społeczny,

• globalizacja,

• poszerzył się kontekst w którym toczy się życie społeczne, poszerzyły się pola oddziaływań zjawisk społecznych,

• oznacza ogromny wzrost zależności, powiązań różnego rodzaju, politycznych, militarnych, gospodarczych, etc.

z tych cech można sformułować dyrektywy metodologiczne:

1. konieczność lokalizacji każdego zjawiska w czasie i przestrzeni, tam należy szukać ich przyczyn; trzeba pamiętać o zmienności społeczeństw (pyt. „kiedy?” i „gdzie?”),

2. konieczność badania zjawisk jako efektu działań kogoś lub jakiejś grupy(pyt. „kto?”); należy porównywać rzeczywisty przebieg zdarzeń i procesów, z deklarowanym(„jak?”),

3. nakaz odtwarzania ludzkich przekonań, ideałów, itd., i w nich szukać motywów podejmowanych działań („dlaczego?”),

4. uwzględnienie działania zmiennych niezależnych procesów społecznych o charakterze ponadnarodowym, światowym

● Założenia epistemologiczne:

1. natura jest uporządkowana; istnieją rozpoznawalne regularności, porządek, zdarzenia nie pojawiają się losowo,

2. natura jest poznawalna; celem nauki jest poznanie zależności i powiązań,

3. wszystkie naturalne zjawiska mają swoje naturalne przyczyny - wszystko można wytłumaczyć zjawiskami występującymi w rzeczywistości, nie można odwoływać się do przyczyn pozaziemskich,

+„Założenie X”: wiedza przewyższa ignorancję - wezwanie by podejmować próby wyjaśniania,

● W założeniach metodologicznych są zagadnienia dotyczące człowieka:

J. Szacki - polityka i natura ludzka:

sformułował kilka dylematów które są istotne dla myśli politycznej:

1. czy w ogóle trzeba zastanawiać się nad tym co to jest natura człowieka i czy musi ona być brana pod uwagę? Przeciwne podejścia:

1. Jest coś takiego jak uniwersalna natura człowieka,

2. wszystko jest wytworem kultury,

jeżeli przyjmiemy pierwsze założenie, to:

2. jeżeli natura człowieka jest niezmienna, to jest dobra czy zła?

1. Dobra - konsensus, współpraca,

2. zła - charakter konfliktowy, dążenie do dominacji,

różne stanowiska:

Naturalizm - pogląd mówiący, iż jest jedna metoda dla wszystkich nauk empirycznych(np. Popper),

Antynaturalizm - specyfika nauk społecznych zmusza także do przyjęcia innych metod,

3 ograniczenia Dahla dotyczące swoistości politologii:

1. politologia nie jest nauką eksperymentalną, w naukach empirycznych hipoteza bardzo łatwo może zostać zweryfikowana lub sfalsyfikowana poprzez eksperyment; w naukach społecznych rzeczywistość społeczna „postępuje” cały czas, nie ma możliwości na przeprowadzenie eksperymentu → możliwe są quasi-eksperymenty, nie spełniające wszystkich warunków dla prawdziwego eksperymentu,

2. w nauce o polityce zawarty jest pierwiastek etyczny, nauka ta jest uwikłana w wartości a badacz nie może być w pełni obiektywny,

3. zjawiska i procesy badawcze w politologii są różne w czasie i przestrzeni; w rożnych warunkach, dana teoria może dać różne efekty, lub nawet w ogóle nie pasować

Zasady behawioralne nauki o polityce

• wykorzystuje pewne osiągnięcia psychologii behawioralnej,

• lata ~1920-1960,

• 1925 - Charles E. MERRIAM został wybrany przez Amerykańskie Stowarzyszenie Nauki o Polityce na przewodniczącego, rozpoczął erę behawioralizmu w naukach społecznych zawierając w swoim przemówieniu słowa:

„Polityka jako specyficzna forma aktywności człowieka nie jest, być nie może niezależna od tego co jest znane i dające się poznać o zachowaniu człowieka w ogóle”

7 zasad behawioralnej nauki o polityce:

1. dychotomia wyjściowa - każdy badacz przed badaniem musi zadecydować, czy będzie badał to co jest, czy to co być powinno; behawioralista będzie badał to co jest, czyli co jest dostępne empiryczne,

2. sprawdzalności - zdania o tym co jest, formułujemy w takim języku, żeby można było je sprawdzić w odniesieniu do faktów/rzeczywistości

3. falsyfikacji - jest mocniejsza od weryfikacji; opiera się na prawie logiki, jest niezawodna; weryfikacja nie jest tautologią,

1. weryfikacja - podawanie argumentów potwierdzających,

2. falsyfikacja - szukanie argumentów mających zaprzeczyć tezie,

4. propozycjonlności - nasza wiedza jest cały czas narażona na falsyfikację,

5. ważności metody - badacze powinni dążyć do ulepszenia metod, im lepsze metody, tym większa szansa na sfalsyfikowanie tezy, ale za to niesfalsyfikowane tezy będą wartościowsze,

6. bloku wiedzy - żaden pojedynczy badacz nie jest w stanie przebadać całej rzeczywistości,

7. linearnego przyrostu wiedzy - im większa ilość badań, tym większy zasób wiedzy,

powyższe zasady są sekwencyjne,

…............................................................................................................................................................

3 rodzaje wyjaśniania(rozumowanie złożone):

1. Uniwersalizacja:

1. model dedukcyjno-nomologiczny(DN),

2. model indukcyjno-statystyczny(IS)

2. Teoretyczne,

3. Interpretacja humanistyczna,

Ad.1.1. Dedukcyjno-nomologiczny schemat wyjaśniania

Eksplanans	L1, L2, … , Ln	- prawa(L, od law)
		C1, C2, …, Cn	- warunki(C, od conditions)
			- wynikanie
Eksplanandum	F	- wyjaśniany fakt

Na przykładzie: spadające klucze,

Eksplanans	Potwierdzone prawo: - prawo powszechnego ciążenia Znane warunki:
		- dane ciało jest cięższe od powietrza - ciało straciło punkt podparcia → wynikanie:
Eksplanandum	Wydarzenie: klucze spadły na podłogę

Dedukcja następuje z pewnego prawa.

Ad.1.2. Indukcyjno-statystyczny model wyjaśniania

Wyjaśnianie opiera się nie na prawie bezwzględnym, ale na prawidłowości statystycznej.

Ad.2. Wniosek wysuwa się na podstawie przyjętej teorii, np.: na podstawie teorii elit Burtona, Higleya i Gunthera - jeżeli w systemie jest elita zintegrowana normatywnie(konsensualnie) to system jest stabilny - przyjęte założenia teoretyczne prowadzą nas do wniosku,

…...........................................................................................................................................................

Konceptualizacja - proces w toku którego określamy co mamy na myśli używając danego terminu w badaniu,

wskaźniki(ekwiwalenty empiryczne) - pewna cecha, zdarzenie, zjawisko, na podstawie zaistnienia którego, możemy wnioskować, że zachodzi inne interesujące nas zjawisko; służą także przypisaniu pewnych cech zjawiskom, zdarzeniom, etc.; rodzaje:

1. definicyjne; założone w definicji: „x to to co ma y”; „y” będzie tu wskaźnikiem,

2. rzeczowe: związane z rzeczywistością, obserwowalne:

1. empiryczne - cechy, zjawiska, dające się metodycznie obserwować i ujmować statystycznie,

2. inferencyjne - na podstawie pewnych cech, zjawisk, etc. możemy coś wydedukować,

Zmienne

w naukach społecznych i politycznych:

• dowolna cecha która może przyjąć co najmniej dwie wartości,

• określamy nimi zjawiska w sposób bardziej dokładny,

Podziały zmiennych:

1. obiekty do których zmienne się odnoszą:

1. indywidualne - cechy przysługujące poszczególnym jednostkom, bez względu na łączące je relacje:

1. absolutne - odnoszą się wyłącznie do jednostki,

2. relatywne - opisują relację w grupie, cechy istotne w kontekście społecznym, itp.,

1. relacjonalne - powiązania jednostki i otoczenia(np. stosunki władzy)

2. porównawcze - absolutne cechy jednostek odniesione do innych(np. ???),

3. kontekstowe - orzekają nie tyle o jednostkach, a ich otoczeniu(np. miejsce zamieszkania)

2. zbiorowe - odnoszące się jedynie do zbiorowości, grup:

1. analityczne - powstałe poprzez wykonanie pewnych matematycznych czynności na cechach członków danej grupy, np. odsetek kobiet na listach wyborczych,

2. strukturalne - ??? - np. stopień upartyjnienia,

3. globalne - cechy zbiorów nie wynikające z ich cech szczególnych, np. dostępność miejscowości, odsetek budżetu przeznaczony na szkolnictwo wyższe,

2. Uporządkowanie:

1. nominalne - wartości czy cechy uporządkowane w dowolny sposób, np. płeć: K/M - nie ma znaczenia co było wcześniej,

2. porządkowe - uporządkowanie w konkretny sposób, np. wykształcenie - wartości występują w pewnej sekwencji,

3. interwałowe - między kolejnymi wartościami zmiennej można ustalić pewne odstępy, np. ilość lat w jakiejś tam aktywności,

4. ilorazowe/metryczne - wartości pozostają do siebie w stosunkach liczbowych, np. porównanie wieku(2x więcej, itp)

3. Jednorodność:

1. jednowymiarowe - jedno kontinuum, np. wzrost, wykształcenie,

2. dwu- i wielowymiarowe - na status jednostek wpływa więcej cech, np. wykształcenie, dochód, udział we władzy,

4. Ilość występujących wartości:

1. dwuwartościowe,

2. wielowartościowe,

5. Zakres uniwersalności:

1. historyczno-lokalne - np. stosunek do jakiejś partii na jakimś obszarze; ograniczona w przestrzeni i historycznie, np. stosunek Polaków do UE,

2. quasi-uniwersalnie - dotyczy abstrakcyjnych ??? jak zwartość, morale grupy,

3. uniwersalne - mają znaczenie niezależnie od miejsca i czasu, np. płeć, stan cywilny,

6. Rola pełniona w badaniach:

1. kontrolowane,

2. znane badaczowi, ale nie poddające się kontroli,

3. nieznane badaczowi zmienne,

…............................................................................................................................................................

Model pojęciowy - zespół powiązanych kategorii analitycznych składających się na szczególną wizję świata społecznego, jego budowy oraz mechanizmów funkcjonowania i zmian,

W naukach społecznych szczególne znaczenie mają dwa modele pojęciowe:

	MODEL KONFLIKTOWY	MODEL FUNKCJONALNY
1.	Interesy są podstawowym elementem życia społecznego	Normy i wartości są
2.	Życie społeczne obejmuje pobudzanie i naciski	Życie społeczne pociąga za sobą wzajemne zobowiązania
3.	Życie społeczne musi powodować podziały	Społeczeństwa są z konieczności spójne
4.	Życie społeczne wytwarza opozycję, powoduje wykluczanie i wrogość	Życie społeczne zależy od solidarności
5.	Życie społeczne wytwarza konflikt strukturalny	Życie społeczne oparte jest na wzajemności i współpracy
6.	Życie społeczne wytwarza interesy grupowe	Systemy społeczne opierają się na zgodności
7.	Zróżnicowanie społeczne obejmuje przemoc	Społeczeństwo uznaje prawowitą władzę
8.	Systemu społeczne są źle zintegrowane i pełne sprzeczności	Systemy społeczne są dobrze zintegrowane
9.	Systemy społeczne dążą do zmian	Systemy społeczne dążą do trwania i powielania
P	Mechanizm osiągania celów jednych grup wobec drugich	Mechanizm osiągania wspólnych celów, ale także czynnik rozwiązywania konfliktów, pojawiających się w systemie społecznym, poprzez dochodzenie do kompromisów
W	Nieprawomocna możliwość wymuszana różnymi środkami posłuszeństwa dla polityki korzystnej dla pewnych grup społecznych, kosztem grup władzy nieposiadających	Instrument mobilizacji i wymiany środków do prowadzenia polityki, czyli osiągania celów

P- polityka, W - władza

Klasyfikacja badań

		cel badania
				Stosowane^1	Rekreacyjne^2
rodzaj badania	Nieempiryczne^3	(A) Filozofia normatywna	(B) Teoria formalna
		Empiryczne^4	(C) Badania o charakterze technicznym	(D) Badanie zorientowane na teorię

¹ są pomyślane do wykorzystania w praktyce

² coś odtwarzają, zastanawianie się bez planowania wykorzystania,

³ bazujące na wiedzy posiadanej, niekoniecznie odniesione do rzeczywistości

⁴ służące odkryciu czegoś

---