56. Rekonstrukcja kosmologii społeczeństw rolniczych
Poprzez analizę ornamentyki neolitycznej dochodzimy do spostrzeżeń, iż najbardziej rozpowszechnionymi symbolami są: mandala w postaci koła i kwadrat z wpisanym w niego krzyżem.
1. Krzyż - symbol całości, cykliczności czasu i odnowienia życia. Zdaniem Rybakowa symbolika czterech stron świata była ważna ze względu na prostokątny układ pól rolników, oranych w jedną stronę i bronowanych prostopadle.
Mandala i krzyż są pierwotnymi symbolami Bogini Matki, kojarzą się z symboliką dzieciństwa mądrości i członka ludzkości.
2. Mandala - u schyłku neolitu wiązana z centralnym bóstwem męskim łączącym się ze światłem i ogniem (następnie stała się obrazem Słońca, Księżyca, a nawet Wenus).
Przykład użycia mandali - tzw. przęśliki neolityczne (przęślik to takie okrągłe cuś, co zapobiega zsuwaniu się przędzy z wrzeciona i zwiększa bezwładność, czyli żeby się kręciło!).
(a) Uznane przez badaczy za związane z kultem słońca (jako koła rydwanu słonecznego).
(b) Ujętę w kontekście całego urządzenia (wrzeciona) stają się obrazem kosmosu, gdzie wetknięta w przęslik kądziel jest axis mundi biegnącą przez świat od Gwiady Polarnej. Ponieważ przędzenie to czynność kobieca, więc przędzącą kobietę ujmujemy jako Matkę Świata, boginię losu i przeznaczenia w rodzaju Mojry (plus konotacje: Mojry=żeńskie=Księżyc). Przeznaczenie u ludów indoeuropejskich pochodzi od czasownika vert ('obracać się') tak więc stąd virtel ('wrzeciono').
Hipoteza trójsferowego, szamanistyczna podziału świata, czyli Borysa Rybakowa wnioski z ornamentyki naczyń trypolskiech . Wyróżnia on trzy sfery:
- najwyższe pasmo u góry naczynia przedstawiające zwykle horyzontalną, falistą linię.
- środkowe pasmo wypełniają znaki spiral, mandal, księżyców itp.
- najniższe, wąskie, wyobrażone przez dwie równoległe linie, między którymi nie ma żadnych znaków. Na wyższej linii czasem rysowano drzewa, stojące figurki ludzkie, zwierzęce.
Odzwierciedla to podział świata na Niebo (dzieli się na wyższe z zapasami wody i sferę powietrzną, po któej poruszają się Słońce i Księżyc) i Ziemię. Nie ma więc wyobrażenia podziemnego świata zmarłych. Ziemia to chton, to po czym stąpamy, w głębi kryją się ziarna oraz zarodki. Czasem na ziemi umieszczano ideogram falistych linii, co może odpowiadać pojęciu Matka-Wilgotna Ziemia. Umieszcza się go także w najwyższym paśmie, nad niebem, są to więc wody, które dzięki woli bóstw mogą opaść na ziemię w postaci deszczu.