Ponad połowa komunikacji ma charakter całkowicie niewerbalny. A co ważniejsze:
sygnały niewerbalne są bardziej wiarygodne niż werbalne.
Podstawą sztuki komunikacji niewerbalnej jest spójność. Sygnały niewerbalne zwykle występują w spójnych grupach gestów i ruchów ciała, które znaczeniem odnoszą się do komunikowanych słów. W sytuacji braku tej spójności staramy się znaleźć przyczynę, ponieważ może się okazać, iż nasz rozmówca prezentuje w stosunku sprzeczne komunikaty: co innego do nas mówi, a co innego „pokazuje” jego ciało.
Mowa ciała
Podstawą sztuki komunikacji niewerbalnej jest spójność. Sygnały niewerbalne zwykle występują w spójnych grupach gestów i ruchów ciała, które znaczeniem odnoszą się do komunikowanych słów. W sytuacji braku tej spójności staramy się znaleźć przyczynę, ponieważ może się okazać, iż nasz rozmówca prezentuje w stosunku sprzeczne komunikaty: co innego do nas mówi, a co innego „pokazuje” jego ciało.
Dzieje się tak, ponieważ komunikacja niewerbalna stanowi nasz nieuświadomiony, niekontrolowany język . Umiejętność rozumienia tego języka pozwala lepiej rozumieć informacje , które do nas docierają. Komunikaty niewerbalne uzupełniają, modyfikują i wspomagają komunikaty słowne, nadając im większą wyrazistość i czytelność.
Osoby dobrze się komunikujące są wyczulone na wpływ jakie ich niewerbalne zachowanie może mieć na innych. Bo jak dobrze wiemy, wiele naszych pierwszych wrażeń powstaje na długo przed tym, zanim druga osoba przemówi do nas.
Warto jeszcze pamiętać, iż komunikacja niewerbalna jest ściśle związana z kontekstem, który nie zawsze jest oczywisty i łatwy od zinterpretowania.
Kinetyka czyli komunikacja ciałem jest w dużej mierze wyuczona i zależna od kultury, w której występuje.
Pozycja ciała
Sposób w jaki osoba siedzi, stoi lub idzie. Wyrażać może napięcie lub rozluźnienie, rozdrażnienie lub zadowolenie.
Ruchy do przodu i do tyłu oznaczają pozytywne nastawienie, ruchy na boki - niepewność, wątpliwości. Zmiany pozycji mogą oznaczać zniecierpliwienie, chęć zakończenia rozmowy lub natychmiastowego zabrania głosu.
Spojrzenia i kontakt wzrokowy
Najważniejszym obszarem twarzy są oczy, bo te są „zwierciadłem duszy częściej patrzy słuchacz na mówcę, niż mówca na słuchacza. Dłużej podczas rozmowy utrzymujemy kontakt wzrokowy ze sobą, gdy dystans fizyczny między nami wzrasta. Generalnie -im dłuższe spojrzenia, tym więcej sympatii w danej relacji. W ekspresji emocji uczestniczą źrenice, brwi i powieki. Powiększenie źrenic wskazuje na podniecenie lub zainteresowanie. Unikanie kontaktu wzrokowego - pragnienie ukrycia własnych emocji. Spojrzenia wyrażają również postawy (uznania, szacunku, sympatii lub lekceważenia, niechęci, wrogości) wobec istniejącej relacji interpersonalnej: znacznie częściej spoglądamy na osoby ważne, o wyższym statusie społecznym niż na osoby nieważne.
Mimika i wyraz twarzy
Twarz jest najbardziej ekspresyjną częścią ciała. Niektóre emocje można poprawnie odgadnąć patrząc jedynie na oczy i usta. Warto zatem zwracać uwagę na brwi (uniesione lub opuszczone), czoło (pomarszczone czy gładkie), podbródek(ustawiony zdecydowanie czy niepewnie), kolor skóry(zmieniony czy nie).
Ramiona/ręce
Ważną informację stanowi częstotliwość i intensywność ruchów. Szerokie ruchy ramion wskazują na empatię, zaangażowanie w rozmowę, na pozytywne nastawienie do rozmówcy. Ramiona skrzyżowane, zamknięte wyrażają brak ufności, niechęć do bliskiego, otwartego kontaktu.
Dłonie
Zrelaksowane, otwarte dłonie są przejawem pozytywnego nastawienia, zwłaszcza, gdy wnętrze dłoni zwrócone jest do góry. Dotykanie własnego ciała rękami wskazuje na napięcie. Mimowolne ruchy dłońmi, np. zaciskanie pięści, są rzetelnym wskaźnikiem prawdziwych uczuć.
Nogi
Nie skrzyżowane, w pozycji ogólnie swobodnej świadczą o kooperacji, zaufaniu i przyjacielskim nastawieniu. Skrzyżowane i odsunięte od rozmówcy pokazują rezerwę, brak zaufania, sugerują, że porozumienie nie przebiega najlepiej.
Wygląd
Choćbyśmy zżymali się na to, że ludzie zbyt wielką wagę przywiązują do powierzchowności innych (w końcu pozory często mylą), nasze reakcje są rzeczywiście uzależnione od wyglądu osoby, z którą mamy do czynienia. Naukowcy wielokrotnie stwierdzali, że nie tylko wolimy nawiązywać kontakt z ludźmi atrakcyjnymi zamiast z nieatrakcyjnymi, ale i ich wizerunek , który sobie przy takich okazjach tworzymy, jest korzystniejszy.
Ludzie urodziwi w porównaniu z innymi postrzegani są jako bardziej towarzyscy, inteligentni, życzliwi, zrównoważeni i lepiej przystosowani społecznie.
Elementy wyglądu, o których należy pamiętać:
- ubiór odpowiedni do okazji
- schludny wygląd od stóp do głów
- ładny zapach ciała (nie przesadzamy perfumowaniem)
- dostosowanie stylu ubioru do tych osób, które będą się nam przyglądać
Komunikaty niewerbalne pełnią wiele funkcji w procesie komunikacji (klasyfikacja Ekmana i Friesena, 1978):
Służą przekazywaniu znaczeń (emblematy). Są to wyuczone i „zakotwiczone” w danej kulturze znaki ruchowe stosowane w sytuacjach, gdy niemożliwe jest posługiwanie się językiem - np. przesyłanie pocałunku to emblemat sympatii, „puszczanie” oka to symbol znajomości, pokazanie języka…, kręcenie kółka na czole.
- ilustrują to, co się mówi (ilustratorzy). Towarzyszą rozmowie, podkreślając i akcentując treści, są niewerbalnym komentarzem do tekstu -np. wędkarz opowiadając o wielkości złowionej ryby posługuje się wymownymi ruchami rąk.
- służą przekazywaniu uczuć (wskaźniki emocji) poprzez mimikę, rodzaj spojrzeń, zasłanianie oczu, gestykulację itp.
- regulują przebieg rozmowy i stosunki między rozmówcami (regulatory konwersacyjne) - np. podniesieni ręki i uniesieni ciała wyrażają zwykle domaganie się głosu itp.
- pozwalają dostosowywać się do aktualnej sytuacji (adaptatorzy) - np. poprawianie się na krześle, wygładzanie ubrania, odchrząkiwanie przed zabraniem głosu
Interpretując sygnały niewerbalne trzeba pamiętać, że tak jak jedna jaskółka nie czyni wiosny, tak jeden gest nie świadczy o nastawieniu danej osoby. Ponieważ komunikaty niewerbalne są wieloznaczne i dlatego zawsze trzeba je odnieść do kontekstu sytuacji, w której są prezentowane. Przykładowo ktoś, kto krzyżuje ręce na piersiach, oplatając się nimi, wcale nie musi okazywać niechęci do kontaktu z nami. Zachowanie takie może oznaczać jedynie fakt, że jest zziębnięty.