Odpowiedzialność ratownika
Referat został przygotowany w oparciu o nw. akty prawne :
ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zmianami.),
ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 12, poz. 114, ze zmianami),
ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zmianami),
ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zmianami)
Praca w charakterze ratownika wodnego oprócz licznych niebezpieczeństw naturalnie przypisanych do tego zawodu niesie również za sobą ogromną odpowiedzialność. Każdy z nas powinien mieć świadomość, że jego praca służy przede wszystkim ochronie życia i zdrowia ludzkiego, a wszelkie zaniedbania i błędy popełnione w toku jej wykonywania w świetle prawa urastają do rangi przestępstw lub wykroczeń. Ratownik może za nie odpowiadać również z powództwa cywilnego oraz dyscyplinarnie przed organami WOPR, a także przed swoim pracodawcą.
Odpowiedzialność karna.
W myśl art. 1 kk odpowiedzialności karnej podlega ten, kto dopuszcza się czynu społecznie niebezpiecznego, zabronionego pod groźbą kary, przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełniania. W przypadku ratownika WOPR może on być oskarżony z powodu zaniechania (art. 2 kk.) podjęcia akcji ratunkowej, do której z tytułu ciążącego na nim obowiązku prawnego, wynikającego z umowy o pracę albo innej umowy cywilnoprawnej, był zobowiązany.
Odpowiedzialności karno-prawnej podlega osoba, która ukończyła lat 17, jeśli jednak nie ukończyła lat 18, sąd zamiast kary może zastosować środki wychowawcze bądź poprawcze (kwestie te reguluje art. 10 kk). Karalne jest nie tylko samo popełnienie przestępstwa, lecz także usiłowanie jego popełnienia, podżeganie do jego popełnienia oraz pomocnictwo i kierowanie inną osobą popełniającą przestępstwo.
Karze nie podlega sprawca, który:
działa w obronie koniecznej lub w stanie wyższej konieczności,
działa w stanie niepoczytalności,
działa w granicach uprawnienia lub obowiązku prawnego.
Niekaralność według powyższych okoliczności ocenia sąd, a na etapie postępowania przygotowawczego (dochodzenia lub śledztwa) prokurator.
Zgodnie z art. 160 kk. przestępstwa dopuszcza się ten, kto pozostawia osobę względem, której ma obowiązek troszczenia się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego rozstroju zdrowia lub uszkodzenia ciała.
Jeśli sprawca działa umyślnie, tj. gdy ma zamiar popełnienia tego czynu, a więc chce go popełnić lub przewidując jego popełnienie na to się godzi, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Jeśli sprawca działa umyślnie, tj. gdy ma możliwość popełnienia przestępstwa przewiduje, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że tego uniknie, albo że możliwości takiej nie przewiduje choć powinien i może przewidzieć - podlega karze pozbawienia wolności do roku lub karze grzywny.
Sąd orzekając karę zasadniczą np. pozbawienie wolności może również zastosować środki karne (o których mowa w art. 39 kk ) - w postaci zakazu wykonywania zawodu (ratownika) - jeśli sprawca nadużył stanowiska lub zawodu albo okazało się, że dalsze wykonywanie przez niego zawodu lub zajmowanie stanowiska zagraża interesowi społecznemu. Środek taki może być orzeczony od roku do dziesięciu lat i jego przebieg zaczyna się w momencie zakończenia kary głównej.
Art. 160 § 1 kk stanowi, iż za przestępstwo uważa się czyn dokonany w chwili, gdy ratownik pozostawia tonącego bez pomocy, tzn. zaniecha podjęcia akcji ratunkowej albo odstąpi od niej. Nie ma przy tym znaczenia fakt, czy tonący istotnie utopi się.
Ratownik ma obowiązek - wynikający z umowy o pracę - udzielić pomocy. W chwili, gdy zaniechał podjęcia akcji - a pokrzywdzony utonął - będzie odpowiadał za przestępstwo z art. 162 § 1 kk w związku z art. 2 kk. Zaniechanie podjęcia czynności ratowania, do którego ratownik był zobowiązany będzie okolicznością stanowiącą dla sądu przesłankę do zaostrzenia wymiaru kary.
Podobnie, w zależności od rodzaju skutku i od tego, czy skutek ten był objęty winą umyślną lub nieumyślną, ratownik może być pociągnięty do odpowiedzialności z art. 156 kk ( uszkodzenie ciała ) , art. 157 kk ( rozstrój zdrowia ), lub art. 155 kk (nieumyślne spowodowanie śmierci ). Przestępstwa określone w ww. artykułach ratownik może popełnić wykonując swoje obowiązki sprzecznie z zasadami sztuki ratowania tonących i udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej .
Art. 162 kk. określa przestępstwo polegające na nie udzieleniu pomocy człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, jeżeli pomocy można udzielić bez narażania siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu. Sprawca tego przestępstwa podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech. Ratownik będzie oceniany w takim przypadku znacznie surowiej. Jeżeli jednak do udzielenia pomocy potrzebny jest zbieg lekarski albo istnieją warunki, w których możliwa jest natychmiastowa pomoc innej osoby lub instytucji, bardziej powołanej do niesienia pomocy, sprawca nie podlega karze. Przestępstwo jest dokonane z chwilą zaniechania udzielenia pomocy, niezależnie od tego, czy dana osoba poniesie jakikolwiek uszczerbek na zdrowiu, czy nie.
Jeśli sprawca nie uświadamia sobie, że pokrzywdzonemu grozi niebezpieczeństwo nie popełnia przestępstwa, jak również wówczas gdy nie uświadamia sobie, że może przyjść z pomocą nie narażając siebie na to samo niebezpieczeństwo. W przypadku ratownika WOPR taka okoliczność nie powinna wystąpić.
Nowelizacja przepisów dotyczących sportów wodnych z dnia 6 maja 1997 r. zniosła obowiązek posiadania kart pływackich, aczkolwiek nadal istnieje możliwość ich wyrobienia z czym wiąże się osobna grupa przestępstw karnych czyli oszustwa i występki popełniane przy wydawaniu tych dokumentów.
Art. 271 kk określa, że jeżeli ratownik nie przeprowadzi egzaminu lub egzamin przeprowadzi nierzetelnie i tym samym poświadczy w dokumencie nieprawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Tej samej karze podlega ten, kto kartę uzyskaną nierzetelnie używa. Jeżeli jednak ratownik dopuści się czynu z art. 266 kk w celu uzyskania korzyści majątkowych lub osobistych, jego odpowiedzialność karna podlega zaostrzeniu. W tym przypadku kara pozbawienia wolności może być wymierzona od 6 miesięcy do lat 8 (art. 271 § 3 kk). Za wszystkie ww. przestępstwa, oprócz kar wymierzonych przez sąd, grozi ponadto odpowiedzialność dyscyplinarna wynikająca z wewnętrznych przepisów dyscyplinarnych WOPR.
Odpowiedzialność karno-wykroczeniowa.
Zasadniczym aktem prawnym odnośnie wykroczeń jest Kodeks wykroczeń - ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Interesujące nas wykroczenia z punktu widzenia pracy ratownika można podzielić na dwie grupy.
Do pierwszej należą te, których ratownik dopuszcza się podczas swojej pracy. Zgodnie z art. 59 kw - za wykonywanie czynności zawodowych bez wymaganych uprawnień albo przekraczanie uprawnień zawodowych lub wykonywanie czynności zawodowych wbrew zakazowi organu państwowego grozi karą grzywny. Tak więc praca w charakterze ratownika, obojętnie czy zarobkowa, czy społeczna, bez ważnej legitymacji jest wykroczeniem. Bez znaczenia jest dla wykroczenia fakt, że sprawca wykonuje czynność ratownika mając w istocie wymagane do tego kwalifikacje, choć naturalnie posiadanie takich kwalifikacji brane jest pod uwagę przy ocenie skutku i ma znaczenie jako pewna okoliczność łagodzącą.
Art. 61 kw - stanowi, iż dopuszcza się przekroczenia uprawnień ten ratownik, który np. prowadzi kurs zamiast instruktora, nie mając do tego stosownych uprawnień, a jeżeli jeszcze podaje się za instruktora podlega karze grzywny lub karze nagany.
W myśl art. 70 kw § 1 - Kto będąc niezdolny do czynności, której nieumiejętne wykonywanie może wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka, taką czynność postanowi wykonać, albo kto poleca ją osobie do jej wykonania niezdolnej wbrew obowiązkowi nadzoru, dopuszcza do wykonania takiej czynności przez osobę niezdolną podlega karze aresztu lub grzywny.
§ 2 - Tej samej karze podlega ten, kto wbrew obowiązkowi zachowania trzeźwości znajduje się w stanie wskazującym na spożycie alkoholu lub podobnie działającego środka i podejmuje w tym stanie czynności zawodowe.
Odpowiedzialność z tego artykułu zachodzi nawet wtedy, gdy w wyniku działania sprawcy nie wystąpi niebezpieczeństwo dla życia lub dla zdrowia człowieka, a sama czynność została wykonana prawidłowo Wykroczenie to uważa się za dokonane już z chwilą przedsiębrania przez osobę niezdolną czynności, której nieumiejętne wykonanie może wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka. Druga postać to polecenie wykonania takiej czynności osobie niezdolnej do jej wykonania.
Podsumowując - za wykroczenie to odpowiada:
niezdolny do wykonywania czynności,
ten, kto zleca jej wykonanie,
ten, kto dopuszcza do jej wykonania.
Nie ponosi odpowiedzialności ten, kto przerwie wykonywanie czynności w chwili, gdy nieudolność choćby chwilowo ustąpi. Np. ratownik schodzi ze stanowiska z powodu nagłej niedyspozycji i tym samym przerywa pracę, oczywiście prosząc o zastępstwo. Przełożony nie może, pod rygorem sankcji art. 70 kw, ani polecić mu dalszego pełnienia służby, ani go do służby dopuścić, jeżeli niedyspozycja nie ustąpiła. Z kolei ratownik ma prawo odmówić pełnienia służby, jeśli jest niedysponowany.
Art. 70 kw § 2 jest przepisem specjalnym. Przewiduje on taką samą karalność, ale za podejmowanie jakichkolwiek czynności zawodowych w stanie wskazującym na spożycie alkoholu, a więc nawet takich czynności, których nieumiejętne wykonanie nie pociąga za sobą niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia człowieka. Obowiązek zachowania trzeźwości, wynikający z przepisów prawnych, charakteru pracy ratownika i umowy o pracę jest powszechny bez względu na czas pracy (np. godziny nadliczbowe) i rodzaj wykonywanych czynności. Odpowiedzialność trwa nawet po spożyciu minimalnej dawki alkoholu. Jeżeli ratownik przekroczył próg stanu nietrzeźwości tj. 0,5 promila alkoholu we krwi albo innego środka odurzającego, jego odpowiedzialność zaostrza się o tyle, że może on być ukarany dodatkowo za przestępstwo z art. 180 kk. wówczas podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności.
Art. 72 kw - dotyczy ratowników, którzy wbrew swemu obowiązkowi nie zabezpieczyli odpowiednio miejsc niebezpiecznych dla życia lub zdrowia człowieka. Kara za to wykroczenie jest surowa - areszt od 1 tygodnia do 3 miesięcy lub grzywna. Najczęściej są to przypadki, gdy starszy ratownik lub ratownicy organizując kąpielisko nie oznaczą np. wilczych dołów, wraku itp. mimo istnienia takiego obowiązku, który wynika z przepisów prawa i umowy o pracę. Zabezpieczenie to może polegać nie tylko na oznakowaniu miejsca niebezpiecznego, czy zmiany granic kąpieliska, ale również, jeżeli jest to możliwe, na usunięciu niebezpiecznych przedmiotów z granic kąpieliska. Wykroczenie jest dokonane z chwilą powstania obowiązku, którego sprawca zaniechał i trwa do czasu jego przerwania.
Art. 87 § 1 kw - penalizuje prowadzenie pojazdu mechanicznego przez osobę znajdującą się w stanie wskazującym na użycie alkoholu lub innego podobnie działającego środka podlega ona karze aresztu od 1 tygodnia do 3 miesięcy albo karze grzywny. Należy przy tym zaznaczyć, iż wymieniony wyżej art. 87 § 1 jest lex specialis (przepis szczególny) do art. 70 § 2 kw albowiem prowadzenie łodzi motorowej (ratowniczej) może być pełnieniem czynności zawodowych w stanie wskazującym na użycie alkoholu.
UWAGA ! Każdy kto spożywa alkohol powinien wiedzieć, że 50 gram alkoholu mocnego (wódka , koniak, whisky), 1/2 l. piwa albo 100 gram wina może wykazać stan wskazujący na spożycie alkoholu. Ponadto aby ww. ilości alkoholu nie były wykrywalne w organizmie i nie miały wpływu na świadomość pijącego potrzeba średnio dwóch godzin. Za pomocą badań lekarskich można stwierdzić obecność alkoholu w organizmie do 48 godzin od spożycia.
Odpowiedzialność cywilna.
Wynika z Kodeksu Pracy i Kodeksu Cywilnego
Ratownik wykonuje swój zawód zwykle na podstawie umowy o pracę albo umowy zlecenia. W pierwszym wypadku zobowiązany umową o pracę powinien wykonywać należycie swoje obowiązki, a w przypadku ich niedopełnienia (dopuszczenia do wypadku, utonięcia itp.) może być zwolniony z pracy w trybie art. 52 Kodeksu pracy (dyscyplinarnie - bez zachowania okresu wypowiedzenia) albo gdy przewinienie jest mniejszej wagi pracodawca może zastosować jedną z kar porządkowych: upomnienie, naganę lub karę pieniężną. Kary te wyszczególnione są w art. 108 Kodeksu pracy.
Natomiast w przypadku gdy ratownik wykonuje swój zawód na podstawie umowy zlecenia odpowiada za nienależyte wykonanie zlecenia na podstawie kodeksu cywilnego.
Odpowiedzialność cywilna ratownika, mająca zwykle charakter regresowy, opiera się na następujących przepisach kodeksu cywilnego :
Art. 415 kc - jeżeli ratownik ze swej winy doprowadzi do wyrządzenia komuś szkody - czyli jego zachowanie jest faktem wywołującym szkodę oraz jeśli miedzy tym faktem, a szkodą istnieje związek przyczynowo-skutkowy - zobowiązany jest do jej naprawienia. Odpowiedzialność za szkodę spowodowaną przez zakład pracy, a wynikłą z niewłaściwego zorganizowania kąpieliska czy z niedostatecznego urządzenia plaży, obciąża zakład pracy.
Art. 416 - osoba prawna jest zobowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu. Nie jest więc konieczne imienne wskazanie sprawcy czynu, wystarczy bowiem ustalenie, że sprawcą jest organ zakładu pracy tzn. którykolwiek z pracowników albo osoba, za której czyn zakład pracy jest odpowiedzialny.
Art. 417 kc - Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej czynności.
W przypadku zatrudnienia ratowników przez instytucje administracji państwowej, czy gospodarczej stosuje się ww. artykuł, a zakład pracy w drodze regresu za pokrytą szkodę, za którą był odpowiedzialny, może zażądać zwrotu odszkodowania od ratownika. Odszkodowanie to nie może być jednak wyższe niż trzymiesięczne wynagrodzenie ratownika (art. 119 kp)
W przypadku zatrudnienia ratowników przez instytucje administracji państwowej, czy gospodarczej stosuje się ww. artykuł, a zakład pracy w drodze regresu za pokrytą szkodę, za którą był odpowiedzialny, może zażądać zwrotu odszkodowania od ratownika. Odszkodowanie to nie może być jednak wyższe niż trzymiesięczne wynagrodzenie ratownika (art. 119 kp).
. Art. 441 kc - jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna. W praktyce często się zdarza, że na kąpielisku pracuje kilku ratowników, którzy są odpowiedzialni za wydzielone sektory. W razie wypadku odpowiada ten, kto nie dopilnował bezpieczeństwa kąpiących się, chyba, że zachodzą okoliczności wykluczające jego odpowiedzialność.
Art. 444 § 1 kc - w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.
§ 1 - Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody, odpowiedniej renty.
§ 3 - Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa. Poszkodowanym w naszym przypadku może być sam pokrzywdzony lub małżonek, dzieci, rodzeństwo topielca, którzy mogą występować z roszczeniami odszkodowawczymi do ratownika, czy instytucji zatrudniającej, gdy niedopełnienie obowiązków zapewnienia bezpieczeństwa życia i zdrowia powstało po ich stronie. Z kolei ratownik może powoływać się na winę jednostki zatrudniającej, gdy ta niedopełnia obowiązków umożliwiających prawidłowe wykonanie pracy na kąpielisku.
Oprócz odpowiedzialności wynikającej z wyżej przytoczonych przepisów prawa ratownik musi mieć świadomość, iż podlega również odpowiedzialności dyscyplinarnej wynikającej z Regulaminu Dyscyplinarnego WOPR, nie ma tym wypadku znaczenia fakt poniesienia przez niego kary np. na podstawie kodeksu karnego. Organami sprawującymi władzę dyscyplinarną WOPR są Komisje Dyscyplinarne w macierzystych stowarzyszeniach WOPR, Sądy Koleżeńskie na szczeblu wojewódzkich stowarzyszeń WOPR i Sąd Honorowy krajowego WOPR
Poza odpowiedzialnością prawną i dyscyplinarną należy mieć przede wszystkim na względzie odpowiedzialność moralną. Niepisane zasady społeczne winny przyświecać wszystkim, którzy poświęcają swój czas i często życie oraz zdrowie dla ratowania tonących. Ci, którzy nie uznają zasad moralnych nie powinni zajmować się trudną i odpowiedzialną ale jakże piękną sztuką ratownictwa wodnego.