V-5. Opisz obrzęd lub obyczaj, który twoim zdaniem najlepiej oddaje piękno i trwałość tradycji ludowej

------------------------------------------------------------------------------------------------------

Według definicji tradycja jest przekazywaniem z pokolenia na pokolenie obyczajów, poglądów, wierzeń, itp. Tradycja, co wiele razy pokazała historia, jest często czynnikiem, który obok prawa utrzymuje ład i porządek w państwie, pozwala na silną konsolidację z przeszłymi pokoleniami, a także wytwarza głębokie powiązania wewnątrz klas i grup społecznych. Starożytne gigantyczne państwa, takie jak np. imperium rzymskie, cesarstwo chińskie są potwierdzeniem wysokiej roli tradycji w kształtowaniu świata.

Chciałbym przede wszystkim zwrócić uwagę na naród polski. Jest to specyficzny przypadek. Dla Polaków tradycja pełniła bardzo ważną rolę, której nie spotyka się u wielu innych narodów. Polacy będąc pod panowaniem obcych sił przez ponad dwieście lat musieli przemienić tradycję w narzędzie podtrzymywania świadomości narodowej. Wszelkiego rodzaju obrzędy i obyczaje mają podłoże w religii chrześcijańskiej, która na tych ziemiach jest już od ponad tysiąca lat. Obrona własnej tradycji często wiązała się również z obroną własnej wiary.

Grupą, która jest najbardziej do tradycji przywiązana jest bez wątpienia ludność wiejska. Dzieje się tak dlatego, że jest ona najmniej podatna na nowości. Wszelkie zmiany zachodzą na wsi znacznie wolniej, nie rujnują spokoju i monotonii. Wszelkiego rodzaju zmiany o charakterze bardziej globalnym: wojny, wyzyskiwanie przez coraz to innych panów przez kilka wieków, doprowadzało do stagnacji. Wielopokoleniowe rodziny - zamieszkujące małe chaty, wspólna praca i przebywanie ułatwiały komunikację międzyludzką. Bo cóż miał robić chłop po ciężkim tygodniu pracy? Jego jedyną "rozrywką" mogło być pójście do kościoła na jakieś święto. Nie ważne czy było to wesele, pogrzeb, Święto Zmarłych czy Boże Narodzenie, najważniejszym zadaniem było przeprowadzenie uroczystości tak "jak nauczyli tego ojcowie".

Według mnie najpiękniej oddającym piękno i trwałość tradycji ludowej jest Wielkanoc - najważniejsze święto chrześcijańskie, będące pamiątką śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Forma jaką znamy została ukształtowana w IX wieku (czyli jeszcze przed chrztem Polski), a pewne zmiany zostały wprowadzone przez Stolicę Apostolską w 1955 roku.

Święta Wielkanocy są świętem ruchomym - Wielka Niedziela przypada w pierwszą wiosenną pełnię księżyca. Święta te odbywają się po okresie 6-tygodniowego postu i ciągną przez szereg kolejnych dni poczynając od czwartku.

Wielki Czwartek - nazywany jest także świętem kapłanów. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa odbywały się trzy msze, dziś tylko jedna. Wielki Czwartek nie jest świętem tak znaczącym jak pozostałe, następujące po nim. Znaczące obrzędy to znana wszystkim ceremonia obmycia nóg dwunastu kapłanom przez biskupów. Obrzęd ten odbywa się w kościołach katedralnych. Jest to nawiązanie do gestu Pana Jezusa, który obmył nogi swym dwunastu uczniom. Pod koniec mszy wielkoczwartkowej milkną wszystkie dzwonki (do czasu zmartwychwstania), a odzywają się drewniane kołatki symbolizujące zdradę Judasza.

Wielki Piątek. Najbardziej znanym zwyczajem wielkopiątkowym jest zwyczaj ubierania grobu Pana Jezusa. Jest to stary obrzęd, jego powstanie datuje się na X wiek. Najczęściej w grobie umieszczano Krzyż; w XVI w. do Krzyża także Najświętszy Sakrament; lecz już pod koniec tegoż wieku całkowicie zrezygnowano z Krzyża. W naszym kraju grób Chrystusowy pełni ważną rolę. Ubierany corocznie przez miejscowe wspólnoty, często obok religijnych motywów przekazywał motywy narodowe, pro wyzwoleńcze. Ponadto w Polsce wykształcił się zwyczaj masowego odwiedzania Grobów Bożych, które (także odmiennie w stosunku do innych krajów) są budowane w nawach bocznych.

Trudne warunki bytowania ludzi warstw wiejskich przyczyniły się do wykształcenia szeregu specyficznych obrzędów. Jako, że Wielki Piątek był ostatnim piątkiem Wielkiego Postu - oddawano się ceremoniom żegnania się z żurem i śledziem - głównymi pokarmami tego okresu. Oba produkty z zachowaniem staropolskiego ceremoniału wrzucano do dołu wykopanego poza terenem wsi i zakopywano, odrzekając się od tej strawy na cały rok. W niektórych regionach np. w krakowskiem ludność wiejska zakopywała także garnek z popiołem - będący symbolem zakończenia czasu smutku i pokuty - nadejścia czasu radości.

Sztandarowym obrzędem świąt wielkiej nocy jest malowanie jajek - pisanek, kraszanek - przeznaczonych na święcone. Zwyczaj ten wywodzi się z tradycji pogańskich. Jajo symbolizowało budzące się życie, zakończenie trudnej do przeżycia zimy i nastanie czasu wiosny.

Pisanki zdobiły stoły wielkanocne polskich miast i wsi już w XIII wieku. O malowanych jajkach wspomina bowiem ks. Wincenty Kadłubek.

Wielka Sobota - dzień największej żałoby w Kościele. Od rana do późnych godzin popołudniowych odbywa się w każdym kościele święcenie pokarmów. Na wsiach istniał dwojaki zwyczaj odnośnie święcenia pokarmów -ludność mieszkająca bliżej parafii przynosiła "święconkę" do kościoła; wsie dalej położone zapraszały kapłana do jednego z gospodarzy, do którego znosi się pokarmy z całej wsi. Co zamożniejsze wiejskie rodziny hołdując dawnym obyczajom urządzały stoły ze święconym i zapraszały kapłana do domu. Zawartość koszyka jest odmienna w różnych rejonach kraju.

Ostatnim dniem świąt jest Niedziela Zmartwychwstania. Charakterystycznym elementem jest poranna msza - rezurekcja, podczas której odgrywa się scenę z niewiastami i aniołem przy pustym grobie. Pomimo, że obrzędy rezurekcyjne zostały ujednolicone w XVI wieku wciąż istnieje duża różnica pomiędzy wsią a miastem. Na wsi - głos dzwonów i pieśń "Wesoły nam dzień nastał..." oraz mieszkańcy ubrani w regionalne stroje czynią tę uroczystość bardzo barwną i żywą.

Do tradycji należy także spożywanie śniadania z "sobotniego" koszyka. Podobnie jak przy wigilijnym opłatku mają ustać wszystkie urazy i zawiści.

Poniedziałek Wielkanocny - w gwarze ludowej zwany lanym poniedziałkiem, może być kolejnym przykładem Wielkanocnego obrzędu. Polewanie wodą dziewcząt oraz smaganie ich po nogach rózgą (śmigus) czy też wręczanie datków pieniężnych lub jajek- (dyngus) dziś straciły dużo na swym dostojeństwie lecz są nadal hucznie obchodzone na wsi jak i w mieście.

Podsumowując. Święta Wielkanocne są świętami pięknymi. Szereg obrzędów związanych z każdym wielkanocnym dniem ukazuje trwałość i niezmienność tradycji oraz odmienność naszej kultury.

Święta Wielkanocne były i są czymś więcej niż tylko cyklicznym wykonywaniem szeregu powinności. Święta Wielkanocne to możliwość spotkania się z rodziną, zastanowienia się nad sobą. To znak, że minął kolejny rok; czas podliczenia zysków i strat. Dla mieszkańców wsi to nie tylko okres zabaw, lecz także przygotowań do ciężkiej pracy. Piękno tradycji to nie tylko piękne stroje. Dzięki tradycji możemy pamiętać o naszych korzeniach; czym jesteśmy i czym się staniemy.

---