METODY AKTYWIZUJĄCE W NAUCZANIU RELIGII
Cele poznawcze:
przedstawienie metod nauczania dostosowanych do pracy katechetycznej,
ukazanie roli metod aktywizujących na lekcjach religii,
podanie struktury zajęć z wykorzystaniem metod aktywizujących,
zapoznanie z niektórymi metodami aktywizacji uczniów stosowanymi na katechezie.
Literatura pomocnicza:
Praca zbiorowa pod red. K. Kruszewski, Sztuka nauczania, W-wa 1994.
T. Ornatowski, J. Figurski, Praktyczna nauka zawodu, Radom 2000.
Praca zbiorowa pod red. Ks. R. Murawski, Teoretyczne założenia katechezy młodzieżowej, W-wa 1989.
Praca zbiorowa pod red. Z. Barcińskiego, Metody aktywizujące w katechezie. Cz. I, II, III. Lublin 2000.
I Metody nauczania dostosowane do pracy katechetycznej.
Czynności nauczyciela, dzięki którym wprowadza on do lekcji wiadomości i kieruje ich obiegiem, mogą toczyć się według rozmaitych wzorców; najbardziej typowe wzorce noszą nazwę metod nauczania. Trudno było by opracować wszystkie wzorce czynności, jakie wykonują nauczyciele wspomagając operacje ucznia, dzięki którym następuje uczenie się.
Klasyfikacja metod nauczania nie jest ujednolicona. Autorzy podręczników dydaktyki stosują różne kryteria w podziale metod. Najczęściej wymienia się cztery: podającą, problemową, eksponującą i praktyczną. W niniejszym referacie oprę się na tym właśnie podziale, dostosowują go do pracy katechetycznej. Wszystkie wspomniane metody uzupełniają się wzajemnie i służą do organizowania i integrowania czynności uczenia się. Dobór meto zależy od treści i celu jednostki lekcyjnej. Nie bez znaczenia jest także predyspozycja prowadzącego i uczestników. Wchodzi tutaj zagadnienie stosunków panujących w grupie. Nauczyciel powinien liczyć się również z tzw. wiedzą uprzednią, jaką uczniowie już posiadają. Każda metoda wymaga odpowiednich, specyficznych dla niej warunków zewnętrznych, które trzeba stworzyć, aby mogła być zastosowana.
Metoda podająca.
W katechezie tradycyjnej metoda podająca dominowała. Katecheta podawał gotową wiedzę lub uczniowie czerpali ją z podręcznika. Stosowana jako metoda wyłączna i „sucha” pociągała nieraz za sobą bierną postawę uczniów, których zadanie ograniczało się tylko pamięciowego opanowania materiału. We współczesnej dydaktyce funkcja metody podającej polega na dostarczaniu wiadomości.
Najbardziej znaną formą metody podającej jest wykład. Skuteczność wykładu zależy przede wszystkim od jego przygotowania, od przejrzystej o otwartej struktury, od żywego i obrazowego języka, a także od umiejętności połączenia z nim takich środków dydaktycznych jak rysunek, schemat, film, czy nagranie.
Inną szeroko stosowaną formą metody podającej jest pogadanka, której istota polega na rozmowie prowadzącego zajęcia z uczestnikami, przy czym nauczyciel jest w twe rozmowie osobą kierującą: stawia uczniom pytania, na które oni udzielają odpowiedzi. W ten sposób kieruje ich myśleniem, porządkuje wiadomości i je utrwala. Pogadanka jest bardzo szeroko stosowana w klasach młodszych.
Nieco inną formą metody podającej jest praca z książką. Stanowi ona jeden z najważniejszych sposobów zdobywania i pogłębiania wiedzy. Na katechezie zasadniczymi książkami jakimi posługują się katechizowani jest Pismo św. i podręcznik. Za pomocą książki uczniowie szukają odpowiedzi na postawiony problem czy dokonują analizy tekstu. Jednak posługiwanie się książką wymaga odpowiedniego przygotowania, nie tylko umiejętności czytania ze zrozumieniem, lecz także dokonywania analizy oraz sporządzania notatek. Celem tego rodzaju pracy na katechezie jest też zachęcanie uczniów do samodzielnego sięgania po książkę religijną czy czasopismo katolickie.
Metoda problemowa.
Metoda problemowa spełnia dwie ważne funkcje: wprowadza w proces uczenia się i myślenia twórczego, oraz budzi i podtrzymuje tak ważne w katechezie zaangażowanie emocjonalne.
Punktem wyjścia w tej metodzie jest stworzenie sytuacji problemowej, której zadaniem jest budzić uczniów do wysuwania pytań - problemów. Można ją wytworzyć posługując się przedstawieniem jakiegoś zdarzenia z życia, opowiadaniem, odczytaniem tekstu z literatury, wykonaniem ćwiczenia.
Dalszym etapem katechezy prowadzoną metodą problemową jest planowanie rozwiązywania problemu. Wymaga to rozwiązania całego szeregu problemów szczegółowych. Pomocą dla uczniów w ich rozwiązaniu może być wkład katechety , fragment tekstu, podręcznik dla ucznia, Pismo św. , periodyki katolickie.
Etapem finalnym jest zebranie przez uczniów uzyskanych wyników i podsumowanie, w których zawarta jest odpowiedź na postawiony problem.
Metoda ekspozycji.
Metoda ekspozycji polega na prezentowaniu dzieł sztuki religijnej (utwory literackie i muzyczne, rzeźba, malarstwo, architektura).
Aby ekspozycja dzieł sztuki wywołała wzruszenie i przeżycia, konieczne jest stworzenie odpowiednich warunków ich odbioru. Należy więc przygotować uczniów poprzez udzielenie informacji wstępnych, wysunięcie problemów związanych z dziełem sztuki i stworzenie atmosfery ciszy. Również jakość techniczna samych środków ekspozycji musi być bez zarzutu.
Metoda praktyczna.
Metoda praktyczna znajduje szerokie zastosowanie w katechezie. Praktycznym wykorzystaniem wiedzy zdobytej na katechezie są wszelkiego rodzaju konkursy, testy, prace redakcyjne, przygotowanie inscenizacji, komponowanie rysunków, plakatów i kolażów. Za pomocą tej metody katechizowani uczą się obserwować życie i wiązać swoje problemy z wiarą, a także wyrażać swoją wiarę i jej właściwie bronić.
II Rola metod aktywizujących w katechezie.
Istotę metod aktywizujących dobrze obejmuje myśl Konfucjusza: „powiedz mi, a zapomnę, pokaż, a zapamiętam, pozwól wziąć udział, a zrozumiem”. Metody te są impulsem wpływającym na cały system pracy dydaktycznej.
Stosowane na katechezie prowadzą do lepszego zrozumienia i zapamiętania tekstów. Poznawanie tekstu dokonuje się zawsze w ramach rozwiązywania postawionego problemu. Nauczyciel nie tylko przekazuje konkretny rady, ale koordynuje pracą, umożliwia znajdowanie odpowiedzi w konfrontacji z odpowiednio dobranymi źródłami wiedzy. Jeżeli się do czegoś przykładamy, to zachowujemy w pamięci około 90% tego, co mówimy przy robieniu czegoś, nad czym myślimy i co nas dotyczy. W ten sposób można rozbudzić u katechizowanych autentyczne zainteresowanie tematyką religijną.
Praca metodami aktywizującymi prowokuje rozwój całego człowieka jako osoby. Uczniowie „przymuszeni” są niejako do wykorzystania wiedzy już posiadanej, do wykorzystania własnych doświadczeń i konfrontowanie ich z proponowanymi tekstami. Atmosfera zaangażowania wpływa także na rozwój sfery emocjonalnej (emocje z wiązane z tematyką pracy, współpraca w grupie, podejmowanie decyzji).
Powyższe metody pozwalają dowartościować i docenić konkretnego uczestnika zajęć.
Dają możliwość wypowiedzenia się wszystkim, także uczniom słabym, zakrzyczanym
przez nadmiernie aktywnych. Osobiste zaangażowanie każdego uczestnika prowadzi
do wzrostu jego odpowiedzialności za to, co sam, bądź wspólnie z kolegami wymyślili.
Praca prowadzona aktywnie prowadzi do rozwoju więzi w całej grupie. Zadania stawiane są małym grupom, co zmusza do współpracy, rozmowy, wymiany poglądów, poszukiwania wspólnych poglądów. Rozmowy takie budują więzi wśród uczniów, jak również między uczniem, a katechetą.
III Struktura zajęć z wykorzystaniem metod aktywizujących.
Struktura zajęć aktywizujących zawiera trzy zasadnicze elementy: wprowadzenie - aktywizacja - puenta. Powinny być ze sobą organicznie powiązane. Tworzą swoistą całość. Każdy z tych elementów nie ma samodzielnego znaczenia. Bez kontekstu wprowadzenia i puenty sama aktywizacja jest bezsensowna. Tak samo puenta bez przygotowania, jakim są wprowadzenie i aktywizacja, jest zawieszona w powietrzu.
Przy tworzeniu scenariusza należy przyjąć zasadę kolejności „od końca”. Znaczy to, że zaczynać trzeba od puenty, potem konstruować aktywizację, a dopiero na końcu wprowadzenie. Załącznik nr 3 pokazuje swoisty „slalom” aktywności. Najpierw aktywny jest prowadzący, potem uczestnicy, znowu prowadzący, po raz drugi uczestnicy, na koniec po raz kolejny aktywny jest prowadzący. Aktywności prowadzącego i uczestników powinny być wyraźnie oddzielone. Nie należy ich mieszać. Przejścia między nimi powinny być płynne i wzajemnie się zazębiać, aby razem tworzyły całość jednostki.
WPROWADZENIE
Jest to wydzielona część wstępna. Prowadzący ma za zadanie podać informacje potrzebne do dalszej pracy.
AKTYWIZACJA
Istotą aktywizacji jest praca uczestników nad postawionym pytaniem. Aktywizację można podzielić na trzy etapy: 1) organizacja pracy przez prowadzącego, 2) praca w małych grupach, 3) praca na forum ogólnym.
PUENTA
Jest to wyrażana, wydzielana myśl, centralna dla całej jednostki lekcyjnej. Prowadzący przez wypowiedzenie jej „zamyka” całą pracę odnosząc się do odpowiedzi znalezionych przez uczestników.
IV Przykłady metod aktywizujących stosowanych na lekcjach religii.
Metody stosowane w pracy z tekstem biblijnym lub innym tekstem źródłowym:
karty edukacyjne
papier lakmusowy
parafraza
wiersz połówkowy
puzzle logiczne
słowa - klucze
alternatywne tytuły
burza pytań
zmiana metafory
analiza strukturalna
Metody z elementami dyskusyjnymi oraz dostarczające odpowiedzi na postawiony problem:
słoneczko
puste krzesło
2- 4 - 8
metaplan
5 z 25
licytacja
antytemat
dylemat
kolorowe kapelusze
szczepionka
burza mózgów
Metody pokazujące określone zagadnienia, ich wzajemne powiązania i relacje:
praca ze zdjęciami
powiązania biblijne
sieć relacji
mapa pamięci
Metody umożliwiające integrację zdobytej wiedzy z życiem codziennym:
krzyżówka
kolaż
puzzle plakatowe
rebusy
komiksy
plakat
rysunek
reklama
pantomima
teatr cieni
scenka improwizowana
rzeźba
listopad telegram
wywiad
artykuł prasowy
Opracowała: s. mgr Agata Jacek
5