Człowiek jest istotą społeczną. Od zwierząt różni się specyficzną budową ciała, oraz rozwiniętymi funkcjami mózgu, dzięki którym myśli, przeżywa, wyraża swoje uczucia - jest istotą rozumną. Może kierować swoim postępowaniem, dokonywać wyborów i podejmować decyzje związane z własnym życiem, np. kształceniem się, pracą zawodową, miejscem pracy i miejscem zamieszkania, oraz przynależnością do określonej organizacji. Jest również istotą społeczną, jedyną posiadającą kulturę i zdolną do jej tworzenia. Pozostaje w ścisłych związkach z otaczającym go światem, dzięki czemu istnieje, rozwija się i działa. Każde z nas ma indywidualne potrzeby, oraz cechy odróżniające go od innych. Każdy posiada określoną osobowość. Osobowością nazywamy wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integracje myśli, uczyć i zachowania w określonym środowisku.
Współczesny pogląd na przedmiot psychologii przekonuje nas o ścisłym związku każdej istoty żywej (roślin, ludzi i zwierząt ) z ich środowiskiem. Środowiskiem nazywamy ogół elementów nieożywionych i ożywionych zarówno naturalnych, jak i powstałych w wyniku działalności człowieka, występujących na określonym obszarze, oraz ich wzajemne zależności. Możemy wyróżnić rozmaite rodzaje środowiska: środowisko fizyczne, biologiczne, społeczne, kulturowe. „Stosunki wzajemnego oddziaływania albo jego całości są przyczyną zmian zachodzących u człowieka i odwrotnie, zmiany w zachowaniu się człowieka są przyczyną zmian zachodzących w jego środowisku”. Oddziaływanie to może mieć charakter fizyczny, fizjologiczny lub psychologiczny. Kiedy próbujemy odpowiedzieć sobie na pytanie „kim tak właściwie jestem” przeważnie podajemy swoje oceny fizyczne i psychiczne, określamy własne poglądy i przekonania. Przypisujemy się również do różnych grup ludzi. Tożsamość nasza kształtuje się także poprzez porównanie się z innymi ludźmi. Dostrzeżenie wspólnych właściwości z innymi osobami z grupy, w której żyjemy, np. rodziny, oraz odrębności tych grup stanowi podstawę tożsamości społecznej, czyli świadomość własnej spójności w czasie i przestrzeni, w różnych okresach życia, sytuacjach społecznych i pełnionych rolach, a także świadomości własnej odrębności, indywidualności, niepowtarzalności, odkrywania kim jesteśmy. Nasza tożsamość społeczna ujawnia się w różny sposób, w zależności od tego, z jaką grupą ludzi przebywamy. Dla właściwego zrozumienia wzajemnych stosunków człowieka z jego środowiskiem istotne znaczenie ma pojęcie organizacji. Pojecie organizacji to celowa grupa społeczna, która funkcjonuje według pewnych reguł i zasad, współpracująca ze sobą aby osiągnąć określony cel. Związki zachodzące miedzy elementami środowiska tworzą mniej lub bardziej zwarty system. Systemem nazywamy jakikolwiek obiekt fizyczny lub abstrakcyjny, w którym można wyróżnić jakieś wzajemnie powiązane dla obserwatora elementy. Ludzie mogą bezpośrednio występować w różnych rodzajach sytuacji społecznych, takich jak:
1. Jednostki i indywidua
Najlepszym aczkolwiek niedoskonałym przykładem takiej sytuacji jest sytuacja dwojga zakochanych. Można jednak sądzić że tego rodzaju sytuacje są niesłychanie rzadkie, każdy bowiem człowiek będący elementem sytuacji społecznej jest jednocześnie elementem szerszego społecznego kontekstu. Np.: kiedy asystent rozmawia „ w cztery oczy” ze studentem, to mamy do czynienia z typową sytuacją społeczną, w której obaj oni wzajemnie dla siebie występują jako jednostki.
2.Grupy lub członkowie grup
Każdy człowiek zajmuje określoną pozycje społeczną i spełnia związaną z nią rolę. Większość sytuacji społecznych, z którymi mamy do czynienia, to właśnie sytuacje grupowe. Mówiąc o sytuacjach grupowych możemy mieć do czynienia z małymi grupami (rodzina, koledzy z grupy seminaryjnej, współtowarzysze z brygady roboczej ). W grupach tych kontakty miedzy poszczególnymi jej członkami mają bezpośredni charakter.
Mówimy również o dużych grupach, w których kontakty między poszczególnymi członkami nie mają bezpośredniego charakteru, np. w grupach zawodowych. Już sam fakt przynależności do tych grup powoduje, że ich członkowie reagują na siebie inaczej niż na osoby z poza grupy.
3.Duże zbiorowości
Na ogół nie można wyodrębnić ani poszczególnych jednostek, ani nawet większych grup. Tak przedstawia się sytuacja społeczna człowieka, który jest, np. na przedstawieniu w teatrze lub na meczu piłki nożnej na stadionie, na którym znajduje się wiele tysięcy ludzi. Tłum kibiców na meczu oddziałuje na nas jako swoista, niezróżnicowana całość.
4. Elementy organizacji lub instytucji
Przykładem takiej sytuacji jest przysłowiowa „panienka z okienka”, do której zwracamy się z prośbą o załatwienie jakiejś sprawy.
W sytuacjach społecznych, w których inni ludzie występują bezpośrednio, warto zwrócić uwagę na fakt, że jesteśmy również członkami większych społeczności czy społeczeństw i inni ludzie mogą występować jako elementy takich społeczności czy społeczeństw.
Człowiek w swoim życiu należy do wielu grup społecznych. Podstawową grupą społeczną jest rodzina, której jest członkiem od urodzenia, która składa się z rodziców i dzieci także adoptowanych. Każda rodzina pełni wiele funkcji. Trzy najważniejsze to: funkcja prokreacyjna, opiekuńczo-wychowawcza i socjalizacyjna.
Dzieci i młodzież skupiają się w grupach rówieśniczych i koleżeńskich. Kontakty te zaczynają się już w wieku przedszkolnym, a następnie szkolnym i wynikają z rozwoju emocjonalnego dzieci. Przynależność do tych grup jest dobrowolna, ale zdarza się, że dana grupa ma charakter patologiczny i wówczas może wywierać niekorzystny wpływ na rozwój jednostki. Decyzja o przynależeniu do takiej grupy powinna być przemyślana i skonsultowana z rodzicami.
Szkoła jest społecznością zorganizowaną, działającą na podstawie prawa. Tworzą ją uczniowie, nauczyciele i rodzice. Szkoła przekazuje wiedze naukową metodami naukowymi. Oddziaływanie na dzieci i młodzież jest zgodna z teoriami pedagogicznymi i psychologicznymi. Jest także miejscem zawierania przyjaźni i pierwszych miłości.
Człowiek jest jedyną istota w przyrodzie, której do prawidłowego rozwoju psychologicznego jest niezbędne wychowanie w społeczeństwie. Każdy z nas, przebywając w różnych, zbiorowościach i przynależąc do określonych grup społecznych, jest jednocześnie członkiem społeczeństwa.
Kolejną grupą wspólnotową jest naród. Najczęściej określa się go jako trwałą wspólnotę ludzi, połączoną wspólnymi losami historycznymi, kultur, gospodarką, zamieszkującą określone terytorium, mającą własny język i zachowującą poczucie odrębności.
Człowiek jest istotą społeczną i nie może się w pełni realizować bez obecności innych ludzi. Rodzaj relacji międzyludzkich, ich realizacji i rządzące nimi zasady oraz wynikający z tego sposób, w jaki ludzie odnoszą się do siebie, określa charakter i strukturę społeczeństwa. Społeczeństwo, w którym żyjemy, narzuca określone normy zachowania, przyjęte przez konkretną wspólnotę. Poprzez interakcje z innymi uczymy się języka i przyjmujemy podstawowe role życiowe. Istoty ludzkie żyją w grupach: pierwszą z nich jest rodzina mała (rodzice i dzieci), potem rodzina wielka (krewni), potem większe wspólnoty, również narodowe. Czasem ludziom udaje się współżyć w harmonii, ale uczy że nie ma grupy idealnej, wobec czego żaden naród czy społeczność nie może liczyć na brak konfliktów. Badanie nad człowiekiem jako istotą społeczną jest badaniem interakcji międzyludzkich w grupach w celu zrozumienia, jak one powstają, w jaki sposób pojawiają się konflikty i jak znaleźć najlepsze rozwiązania tych konfliktów. U podłoża takich badań leży problem, jak członkowie dużych zbiorowości kształtują swoje zachowanie.
Stanisław Mika, Psychologia społeczna, PWN, Warszawa 1984, str.7
pod red. Tadeusza Tomaszewskiego, Psychologia, PWN, Warszawa 1976, str.15
Ibidem, str.14
Ibidem, str.15
Stanisław Mika, Psychologia społeczna, PWN, Warszawa 1984, str.9
Ibidem, str.10
Ibidem, str.10
Ibidem, str.11
pod red. Tadeusza Tomaszewskiego, Psychologia, PWN, Warszawa 1976, str.15
Stanisław Mika, Psychologia społeczna, PWN, Warszawa 1984, str.10
Ibidem, str.11
Ibidem, str.13