Postawy rodzicielskie w odczuciu dorastającej młodzieży.
W literaturze przedmiotowej problem dziecka upośledzonego umysłowo
i jego rodziny był już niejednokrotnie podejmowany (A. Maurer 1989;
J. Sowa, 1983, 1986; W. Dykcik 1968, 1969; I. Obuchowska 1995;
A. Giryński 1986, 1996; E. Minczakiewicz, 1990, 1995; F.Wojciechowski 1984, 1990 i inni). Autorzy ci zgodnie podkreślają, że wraz z urodzeniem się dziecka, zwłaszcza upośledzonego umysłowo, każdy członek rodziny przyjmuje na siebie określony zakres obowiązków, funkcji i zadań wynikających ze stanu potrzeb i możliwości dziecka.
Dla kształtowania się pozytywnych postaw uczuciowych dziecka wobec rodziców niezbędne jest poczucie bezpieczeństwa i łączności emocjonalnej
z rodzicami, która ma swój początek w kontaktach fizycznych z dzieckiem
i przejawia się przez postawy rodzicielskie wobec dziecka.
Negatywne postawy i stosunek dzieci upośledzonych wobec rodziców, jak wynika z badań L. Bednarz (1984), Z. Czerwińskiej (1984) i E. Kłos-Nałęcz (1984) kształtowały się pod wpływem braku poczucia bezpieczeństwa dziecka w rodzinie. Sprzyjały temu brak pieszczot, brak zadowolenia z obecności dziecka, zbyt krótki czas przebywania z nim (K. Skarżyńska 1990).
Pozytywny stosunek rodziców do dziecka jest warunkiem i podstawowym czynnikiem dla wytworzenia przez dziecko prawidłowego obrazu rodziców.
Można zatem przyjąć twierdzenie, iż kształtowanie się postaw uczuciowych dziecka upośledzonego umysłowo wobec rodziców wiąże się nie tyle
z obiektywnymi cechami sytuacji rodzinnej, lecz raczej z jej odbiorem i interpretacją przez dziecko. Jeżeli dziecko upośledzone umysłowo będzie miało dostatecznie dużo okazji do odbioru i interpretacji, stworzonych przez rodziców sytuacji wychowawczych, wyznaczających kierunek jego zachowania, to jego postawy wobec rodziców przyjmą charakter bardziej zróżnicowany, obiektywny i racjonalny (E. Minczakiewicz, 1995).
Z badań przeprowadzonych przez E. Minczakiewicz w Ośrodku Szkolno Wychowawczym Nr 3 w Krakowie wynika, że pomiędzy postawami rodzicielskimi a uczuciowymi dzieci upośledzonych umysłowo zachodzi ścisła zależność. Właściwe postawy rodzicielskie korelowały z pozytywnymi postawami dzieci wobec rodziców.
Niewłaściwe postawy rodzicielskie znacznie częściej zestawiano z obojętnymi uczuciami dzieci wobec rodziców. Dzieci te oceniając i interpretując zachowanie rodziców negatywnie skarżyły się iż rodzice nie interesują się nimi, nienawidzą ich, biją je, krzyczą na nie.
W ogólnym zastawieniu wyników dotyczących postaw uczuciowych dziecka wobec rodziców i postaw rodzicielskich rysuje się „bilans emocjonalny”, stanowiący różnicę pomiędzy uczuciami otrzymywanymi przez dziecko od rodziców a emitowanymi przez dzieci. Dodatni „bilans emocjonalny” wskazuje na korzystny dla dziecka upośledzonego umysłowo układ stosunków emocjonalnych w rodzinie i atmosferę sprzyjającą jego rozwojowi.
Zerowy bilans emocjonalny świadczy o braku równowagi w stosunkach uczuciowych w rodzinie (E. Minczakiewicz, 1995).
W przypadku ujemnego bilansu uczuciowego badani uczniowie zdawali sobie sprawę z niekorzystnego dla nich układu uczuć w rodzinie. Badania te potwierdziły hipotezę o funkcjonowaniu u dzieci lekko upośledzonych umysłowo wewnętrznego mechanizmu „rozliczania uczuć” opisanego przez
Z. Zaborowskiego (A. Maurer 1989, E. Minczakiewicz 1990).
W okresie dorastania, który trwa od 11-12 do 17-18 roku życia, ulega zmianie związek dziecka z rodziną. Najczęściej staje się on bardziej luźny, schodzi jakby na drugi plan w hierarchii ważności. Następnym krokiem jest postawa niechęci do dorosłych w tym też rodziców. Charakterystyczna cechą społecznego zachowania się dorastających dzieci jest to, że przeciwstawiają się one autorytetowi dorosłych. Młodzi ludzie stają się bardziej drażliwi
i przeczuleni na próby dominacji dorosłych. Za wszelką cenę chcą dochodzić praw związanych z ich niezależnością, indywidualnością i nawiązywaniem nowych kontaktów społecznych.
Niektórzy autorzy zajmujący się badaniem postaw rodzicielskich w percepcji dorastającej młodzieży zwracają uwagę że oceny tych postaw mogą być bardziej wiarygodne i dokładne niż informacje pochodzące od samych rodziców (S. Kowalski, 1977). Stąd też w badaniach psychologicznych nad postawami rodzicielskimi zaobserwować można dwie strategie badawcze. Pierwsza polega na zdobywaniu informacji od rodziców, podejście drugie preferuje poznanie omawianych postaw w percepcji dzieci i młodzieży. Niektórzy badacze wyrażają opinię, że spostrzeganie przez dziecko zachowania rodziców wpływają na rozwój osobowości dziecka w sposób bardziej istotny
i bezpośredni niż te zachowania same w sobie (S. Kowalski 1984).
Reasumując, można stwierdzić, iż dorastający człowiek, który widzi że jest nieakceptowany, odtrącony lub przeciwnie nadmiernie, przesadnie ochraniany doznaje wielu negatywnych przeżyć emocjonalnych.
Jeśli natomiast dziecko widzi w rodzinie oparcie, akceptację, miłość, uznanie, doznaje pozytywnych przeżyć emocjonalnych. Są one źródłem motywacji do działania. Uczucia pozytywne dają dorastającej osobie siłę, wytrwałość do pracy i działania. Zaspakajają jego potrzeby psychiczne, wpływają pozytywnie na kontakty z rówieśnikami i z otoczeniem. Oddziałują dodatnio na uczucia estetyczne, moralne i intelektualne.
Uczucia negatywne, takie jak strach, brak pewności siebie, brak oparcia
i uznania motywują młodzież do wysiłku destrukcyjnego.
Autor: Aleksandra Grymel
1
1