Cele kształcenia ogólnego i sposoby ich konkretyzacji(np.A,B.C.)
Cele ogólne a cele szczegółowe.
CEL - zamierzony efekt końcowy naszego działania
cele ogólne (główne)
cele szczegółowe (operacyjne)
CEL OGÓLNY - dotyczy nauczyciela, określa kierunek dążeń nauczyciela (długoterminowych) ucząc danego przedmiotu. Są ogólne nie precyzują co mamy osiągnąć lecz kierunek w którym mamy podążać.
CEL SZCZEGÓŁOWY (OPERACYJNY) - dotyczy ucznia, opisuje zamierzone osiągnięcia (wyniki), pozwala na sprawdzenie tych osiągnięć które uczeń zaplanował (krótkoterminowy).Podaje opis wyników które mają być osiągnięte. Cel operacyjny może być formułowany w kategoriach wiadomości (zna, zrozumiał) i umiejętności (potrafi zrobić, rozróżnia).
Sposoby konkretyzacji:
1. Taksonomizacja celów -to klasyfikacja celów kształcenia w aspekcie hierarchii, doniosłości i czasu.
- Taksonomia ABC (Niemierko)
I Wymiar - wiadomości AB
II Wymiar - umiejętności CD
A - zapamiętywanie, potrafi odtworzyć wiadomości
B - zrozumienie potrafi przedstawić wiadomości swoimi słowami
C - stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
D - weryfikacja i stosowanie w nietypowych sytuacjach(problemowych)
2.) Treści kształcenia (wymienić i omówić różne sposoby rozumienia treści kształcenia)
Problematyka treści nauczania - różne definicje, są cztery stanowiska względem treści nauczania:
1) treść jako zbiór zobiektywizowania haseł programowych,
2) treść jako ogół sytuacji jakie należy w uczniu wprowadzić po to by dokonać w nim zmiany,
3) treść jako ogół doświadczeń, w które ucznia należy wprowadzić po to by dokonać w nim zmiany,
4) oparte na psychologicznych treściach kształcenia ma charakter trójwymiarowy;
a) zmiana, cel, który będzie realizowany,
b) materiał zmiany (nie każdy materiał stanowi zbiór zmian),
c) czynności uczniów (bez nich żadna zmiana nie jest możliwa).
Czynności uczniów wywoływane są przez materiał zmian. Zmiana dotycząca wartości mówi, że uczeń przychodzi do szkoły już z pewnymi wartościami. Wartości oparte są na przekonaniu i potrzebują pewnej ilości czasu.
Teorie treści kształcenia.
Teorie doboru treści kształcenia dzielą się na teorie tradycyjne i współczesne.
Teorie tradycyjne dzielą się na:
a) formy dydaktyczne (ważne jest to by uczeń przyswajał sobie wiedzy, która będzie mu pomocna),
b) encyklopedyzm (szkoła powinna wyposażyć dziecko w bogatą wiedzę, najważniejsza jest pamięć),
c) utylitaryzm (treści kształcenia mają służyć praktyce).
Teorie współczesne dzielimy na:
a) t. egzemplaryzmu dydaktycznego (należy redukować materiał nauczania, redukcja programu nauczania, twórcą był Hans Schuern),
b) t. strukturalizmu (redukcja materiału nauczania, uczeń powinien uczyć się struktury, dzięki temu uczeń będzie umiał wytłumaczyć sobie pewne zjawiska),
c) t. materializmu zakłada, że są trzy sposoby poznania rzeczywistości:
sensualizm (poznanie zmysłowe),
racjonalizm (poznanie rozumowe),
pragmatyzm (poznanie poprzez praktyczne działanie).
d) t. problemowo - kompleksowa (twórca Suchodolski, należy zmieniać szkołę, nie należy dzielić nauki na przedmioty, ale na problemy, np. problemy ekonomiczne, przyrodnicze itp.),
e) t. programowania dydaktycznego (wyrosła na programie koncepcji nauczania programowania).
3.) Prawidłowości procesów nauczania z punktu widzenia czynności nauczyciela i ucznia:
CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA CZYNNOŚCI UCZNIA
oddziaływanie sprzyjające uświadamiania celów kształcenia- działania służące wytworzeniu pozytywnej motywacji do nauki,
zaznajamianie ucznia z nowymi rzeczami, zdarzeniami - pozyskiwanie nowych rzeczy, zjawisk (zaangażowanie zmysłów).
kierowanie procesem nabywania pojęć- procesy uogólniania służące wytworzeniu pojęć,
kierowanie procesem poznawania i prawd naukowych -poznanie prawidłowości i prawd naukowych oraz systematyzowanie wiedzy,
kierowanie procesem przechodzenia od teorii do praktyki -nabywanie umiejętności, ewentualnie nawyków,
organizowanie zajęć praktyczno - wytwórczych -działania służące wytworzeniu przedmiotów i zmian w otoczeniu,
sprawdzanie i ocenianie osiągniętych kompetencji uczniów -samokontrola osiągnięć uzyskiwanych w toku uczenia.
4.) Zasady nauczania (definicja, rodzaje zasad i omówić).
Zasady nauczania są to ogólne normy, których nauczyciel powinien przestrzegać w trakcie realizacji celów. Wynikają z praktycznej realizacji procesów nauczania. Nauczyciel musi przestrzegać normy i zasady. Wyróżniamy:
zasada poglądowości -> bezpośrednie poznawanie przedmiotów, rzeczy zjawisk, procesów, tam gdzie jest to możliwe stosować poznawanie bezpośrednie rzeczy i zjawisk, lub przez zetknięcie się z nimi przy pomocy środków dydaktycznych (modele), obrazy, schematy, tabele) Funkcją tej zasady jest ułatwienie zrozumienia i zapamiętywania.
zasada stopniowania trudności (zasada przystępności w nauczaniu) -> zaczyna się od tego co znane, proste i stopniowo przechodzi się do tych bardziej skomplikowanych rzeczy, do tego co jest złożone, dalekie. Wyraża ona konieczność dostosowania treści i metody nauczania do rozwoju i możliwości uczniów,
zasada systematyczności -> zasada kierowana do nauczyciela i do ucznia, nauczyciel nie powinien przeskakiwać z materiałem. Głownie odnosi się do ucznia: jeśli uczeń chce trwale i skutecznie coś zapamiętać to powinien systematycznie utrwalać wiedzę,
Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa ucznia w procesie nauczania. Polega ona na aktywnym stosunku ucznia do celów uczenia się. Nauczyciel powinien znać swojego ucznia, żeby wiedzieć, czym go zainteresować.
Na rozwój wpływa:
zadatki wrodzone,
organizowany proces wychowania,
środowisko społeczne i przyrodnicze,
własna aktywność.
Zasada operatywności wiedzy -> uczeń powinien posługiwać się wiedzą nie tylko w szkole, ale
także poza nią, poza murami szkolnymi. .Uczniowie powinni wykorzystywać zdobytą wiedzę w
sposób planowy i świadomy.
Zasada łączenia teorii z praktyką - zasada ta orientuje nauczyciela na konieczność harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyką codziennego życia. Argumenty przemawiające za tym by łączyć teorię z praktyką:
a. Praktyka jest tak samo źródłem wiedzy o świecie jak teoria
b. Praktyka sprawdza prawdziwość przekazywanej wiedzy
c. Przygotowuje uczniów do działalności praktycznej
5.) Metody nauczania (podział, omówić jedną wskazaną grupę).
Metody nauczania - systematyczne sposoby realizacji celów:
Grupa 1) Metody słowne (asymilacja wiedzy): przyswajanie wiedzy w formie gotowej
wykład - służy podobnie jak opowiadanie do przekazania uczniom informacji z zakresu różnych nauk. Jego struktura jest bardziej systematyczna od opowiadania, a tok w większym stopniu podporządkowany rygorom logiki. Najczęściej dotyczy złożonych układów rzeczy, procesów oraz zachodzących między mini związków i zależności
Pogadanka - polega na rozmowie n-la z uczniami, gdzie n-l jest osobą kierującą - zmierzającą do osiągnięcia znanego sobie celu, stawia uczniom pytania na które oni udzielają odpowiedzi. W ten sposób krok po kroku uczniowie przechodzą ze stanu niewiedzy w stan wiedzy.
opis, dotyczy na ogół charakterystyki cech, budowy, struktury itp. określonych rzeczy tzn. tego co jest względnie stałe - przedstawi układy statyczne.
opowiadanie., to zaznajomienie uczniów z określonymi rzeczami i wydarzeniami w formie ich słownego opisu (niższe klasy szkoły podstawowej). Zastępuje obserwację naturalnych rzeczy i zjawisk, wdraża uczniów do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów.
Dyskusja- polega na wymianie poglądów na określony temat dlatego też należy uprzednio przygotować uczniów do niej formalnie i merytorycznie Należy nauczyć dzieci prowadzić dyskusję: jasne, wyraziste wypowiedzi, rzeczowość, zwięzłość, umiejętność syntetycznego podsumowania jej przebiegu, formułowania wniosków końcowych oraz kulturalnego sposobu dyskutowania. Wykorzystujemy ją dopiero w najstarszych klasach szkoły podst. (gimnazjum) oraz szkole średniej.
Praca z książką -bardzo ważny sposób zdobywania jak i utrwalania nowych wiadomości, może to być lektura, wyszukiwanie odpowiedzi na pytania, streszczanie poglądów autora, analiz tekstu, uczenie się na pamięć. Do samodzielnego posługiwania się książką uczniowie muszą być przygotowani przez szkołę. Muszą umieć płynnie i ze zrozumieniem czytać, oraz umieć sporządzać notatki, a także odpowiednio wybierać Należy nauczyć uczniów korzystać też z katalogów bibliotecznych, słowników, encyklopedii, roczników statystycznych.
Grupa 2) Metody oparte na obserwacji, na oglądzie (zmysł wzroku):
pomiar, - określa ilościową stronę badanej rzeczywistości dokonywany przez nauczyciela lub uczniów pod jego kierunkiem.
pokaz. - to zespól czynności dydaktycznych nauczyciela polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub modeli, zjawisk, wydarzeń czy procesów i objaśnianiu ich istotnych cech.
Grupa 3) Metody oparte na działaniu praktycznym:
działania laboratoryjne, -- polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów tzn. na stworzeniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska aby można było zbadać przyczyny, przebiegi i skutki jego występowania.
zajęcia praktyczne - w metodzie tej dominuje stosowanie nabytej już wiedzy w działalności praktycznej. Jest to umiejętność stosowania teorii w praktyce z jej rozwijaniem i pogłębianiem. Aby sprawnie korzystać z tej metody należy:
- uświadomić uczniom nazwy i znaczenie
danej umiejętności;
- na podstawie zdobytej wiedzy określić
reguły postępowania, wzorcowe
wykonanie czynności przez na-la;
- pierwsze czynności uczniów pod kontrolą
nauczyciela;
- samodzielne ćwiczenie przez uczniów
rozłożonych w czasie ćwiczeń.
Wiąże się z nią przestrzeganie zasady gospodarności, racjonalności, oszczędności, wydajności, planowania i realizowania.
Grupa 4) Metody aktywizujące:
gry, zabawy dla dzieci, - łączą elementy metod oglądowych, słownych o praktycznych oraz mają własne charakterystyczne cechy. Zabawa lub gra pojawia się wtedy gdy mamy do czynienie ze statycznym i dynamicznym fragmentem rzeczywistości. charakteryzuje się: - związkiem z rzeczywistością (np. dokładne odtwarzanie faktów historycznych) -wymaga aktywności ze strony uczestników; - ma jednolitą strukturę, ścisłe reguły.
Grupa 5 Metody partycypowe
- sytuacyjne (przedstawia się autentyczną sytuację), odnosi się do sytuacji fikcyjnych choć prawdopodobnych dlatego też rozwiązania uczniów nie mają układu odniesienia (porównania) jak w metodzie, w której były rzeczywiste fakty.
-symulacyjne (stosowana także w technice), - wdraża uczniów do wszechstronnej analizy problemów poprzez stymulowanie ich w toku zajęć szkolnych tzn. przedstawianie określonego fragmentu rzeczywistości w sposób uproszczony, ułatwiający obserwację lub manipulowanie nim poprzez rysunek, modele, mapy plastyczne, makiety, wzory matematyczne,
- inscenizacji. - może ona przybierać różne formy np. odtwarzania wydarzeń fikcyjnych lub autentycznych. Może ona obejmować równocześnie liczne grono uczniów i być wykorzystywana do celów wychowania intelektualnego oraz emocjonalnego.
6.) Środki dydaktyczne (dokonać podziału i omówić jedną z nich)- są to przedmioty, które dostarczając uczniom określonych bodźców zmysłowych oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk itd. ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości.
Podział środków dydaktycznych:
a) wzrokowe (przedmioty naturalne, maszyny, narzędzia, preparaty, modele, obrazy ruchome i nieruchome, schematy, symbole, tzn. słowa, litery i cyfry, diagramy itp.);
b) słuchowe (płyty gramofonowe i taśmy magnetofonowe wraz z urządzeniami, aparaty radiowe, instrumenty muzyczne itd.);
c) wzrokowo-słuchowe (telewizory, projektory); kształtują u uczniów określone wrażenia, spostrzeżenia i wyobrażenia.
d) częściowo automatyzujące proces nauczania (podręczniki programowe, maszyny dydaktyczne, laboratoria językowe itd.)
Funkcje środków dydaktycznych:
f. poznawcza (służy bezpośredniemu poznawaniu przez uczniów określonych fragmentów rzeczywistości);
f. kształcąca (jest narzędziem rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuć i woli dzieci i młodzieży);
f. dydaktyczna (stanowi istotne źródło zdobywanych przez uczniów wiadomości i umiejętności, ułatwia utrwalanie przerobionego materiału, weryfikację hipotez, sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy itp.);
f. praktyczna i badawcza.
7.) Formy organizacyjne procesu nauczania (podział, omówić jedną z trzech form).
Klasyfikacja form organ.: -
Dydaktyka zajmuje się formami organizacyjnymi procesu informacyjnego, odpowiada na pytanie w jaki sposób zaprogramować formę, dzieli się na trzy kryteria:
1.) nauczanie jednostkowe, np. korepetycje, nauki dla dzieci chorych indywidualne, (uczeń korzysta bezpośrednio lub pośrednio z pomocy nauczyciela)
2.) nauczanie zbiorowe, zespołowe - praca przebiega w mniejszych grupach, zespołach, nauczyciel rozdziela zadania dla poszczególnych grup, po czym po pewnym czasie przedstawiciel każdej grupy przedstawia to do czego doszła grupa, jej członkowie (jednostka podporządkowuje się grupie). Zaletą jest współzawodnictwo, a wadą brak indywidualizacji treści nauczania.
- system klasowo - lekcyjny
-laboratoryjno - lekcyjny
Warsztatowo lekcyjny
3.)czas odbywania zajęć:
a) zajęcia lekcyjne,
b) zajęcia pozalekcyjne, np. koła zainteresowań,
miejsce odbywania zajęć:
a) zajęcia w szkole,
b) zajęcia poza szkołą, np. wycieczki krajoznawcze, wycieczki dydaktyczne, praca na działce itp.
8.) Niepowodzenia dydaktyki (definicja, wymienić rodzaje, przyczyny, profilaktyka, diagnoza)
Niepowodzenia szkolne - to sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania. Zakładamy przy tym, że wymagania szkoły są zgodne z uznawanymi przez społeczeństwo celami wychowania oraz adekwatne w stosunku do obowiązujących programów.
Rozmiary niepowodzeń szkolnych: drugoroczność należy do jawnych niepowodzeń szkolnych. Jest to jawne przyznawanie się szkoły do poniesionej porażki.
Odsiew szkolny - całkowite przerwanie nauki szkolnej przed ukończeniem szkoły. Skutki zjawiska odsiewu są mniej pożądane niż sam odsiew, gdyż zwiększają szeregi ludzi nie wykwalifikowanych, nie przystosowanych do życia, zwiększają nakłady finansowe. Występują też niepowodzenia ukryte- gdzie uczeń staje się niezadowolony z pracy w szkole, nie rozumie lekcji, nie nadąża itd.
Przyczyny niepowodzeń: większość badaczy widzi główne przyczyny niepowodzeń w samych uczniach, w różnicach między ich zdolnościami i uzdolnieniami. Jan Konopnicki wyróżnił 3 przyczyny: - ekonomiczno-środowiskowe (brak opieki nad dzieckiem, brak finansów, niski poziom kultury i wykszt.), - intelektualne (brak zdolności, niski poziom umysłowy), - dydaktyczno-programowe (niewłaściwe kryteria oceny osiągnięć uczniów oraz braki w doborze treści programowych). Cz. Kupisiewicz wyróżnił: - popełnianie przez n-li w czasie lekcji błędów metodycznych polegających na słabej znajomości procesów nauczania i uczenia się, - niedostateczna znajomość uczniów przez n-li, - brak ze strony szkoły opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce.
Metody i środki walki z niepowodzeniami:
a) możliwe wczesne niepowodzenia i przyjście uczniowi z pomocą. Sprzyja temu uważna obserwacja dzieci, którym nauka zaczyna sprawiać trudności. Zainteresowanie się nimi, udzielanie pomocy przez nauczyciela, pomoc ze strony rówieśników, grupa wyrównawcza.
b) zapewnienie dzieciom dobrego opanowania języka ojczystego i matematyki. Dziecko źle czytające jest potencjalnym kandydatem na złego ucznia.
c) dobra atmosfera wychowania w klasie i w szkole, w której zarówno nauczyciela jak i rówieśników interesują niepowodzenia dziecka i wywołują chęć przyjścia z pomocą.
d) atmosfera domu i częste kontakty n-la z rodzicami. e) uczniowie muszą czuć się potrzebni aby identyfikować się ze swoją klasą i szkołą.
f) zaangażowanie całej szkoły w zapobieganie niepowodzeniom poprzez różne formy działalności obliczonej na powstawanie więzi między n-lami a młodzieżą szkolną.
Podst. środki dydakt. walki z niepowodz.:
a) profilaktyka pedagogiczna, a w tym nauczanie problemowe i nauczanie grupowe (ustrzega przed błędami metodycznymi popełnianymi przez n-la;
b) diagnoza pedagogiczna, a przede wszystkim posługiwanie się takimi sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania, jakie pozwalają na możliwie natychmiastowe wykrywanie wytwarzających się dopiero luk w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach każdego ucznia (służy do poznania ucznia aby ustrzec przed złymi sytuacjami);
c) terapia pedagogiczna, a zwłaszcza wyrównywanie wykrytych zaległości w zakresie opanowywania przez uczniów materiału programowego poprzez indywidualizację nauczania na lekcji w drodze organizowanych przez szkołę zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych. np. korepetycje, zlecenie pracy domowej. Terapia zbiorowa (gr. wyrównawcze) i indywidualna