Reformacja w innych krajach europejskich
1. Reformacja we Francji.
2. Reformacja w Anglii.
3. Reformacja w krajach skandynawskich oraz Niderlandach.
We Francji obok luteranizmu przyjęła się przede wszystkim nauka Jana Kalwina (kalwinizm, jego wyznawców nazywano we Francji hugenotami). Jan Kalwin głosił zasadę o predestynacji, czyli o przeznaczeniu. Według niej człowiek z góry jest przeznaczony do zbawienia lub potępienia. Podstawowym źródłem nauki Kalwina była Biblia, przy czym przyjmował jedynie kalwinowską Do obowiązków wybranych należała służba boża i praca. Wyniki pracy uważano za dar łaski bożej, stąd też nauka Kalwina przyjmowała zjawisko bogacenia się jako zjawisko naturalne. Podstawą organizacji Kościoła kalwińskiego stały się demokratycznie zorganizowane gminy kalwińskie. Przy powyższych założeniach, głównie zasadzie o predestynacji, docenianiu pracy i możliwości bogacenia się - ideologia Kalwina stała się ideologią rodzącej się we Francji burżuazji (przyjmowanie doktryn religijnych często było uwarunkowane sytuacją gospodarczo - społeczną).
W czasie reformacji we Francji doszło do krwawych wojen religijnych, tym bardziej trudnych, że łączyły się z walką polityczną dwóch rodów - Burbonów i Gwizjuszy. Gwizjusze patronowali katolikom, Burgundowie hugenotom. Skrajnym przejawem konfliktów religijnych była noc św. Bartłomieja w Paryżu, mająca miejsce z 23/24 sierpnia 1572 r. W czasie tych wydarzeń wymordowano masę hugenotów, w tym ich przywódcę admirała Coligniego. Wojny religijne we Francji starano się opanować z końcem XVI w., kiedy Henryk IV Burbon ogłosił edykt nantejski w Nantes - 1598r. Edykt mówił, że religią panującą we Francji jest katolicyzm, jednocześnie zapewnia się swobody polityczne i religijne dla hugenotów.
Uwarunkowania reformacji w Anglii są związane z osobistymi sprawami króla Henryka VIII. Henryk VIII zażądał od papieża unieważnienia jego małżeństwa z Katarzyną Aragońską. Rzym odmówił, stąd Henryk zerwał z papieżem i w 1534 r. ogłosił akt supremacji. Akt stwierdzał, że głową Kościoła w Anglii jest władca. Akt supremacji stał się podstawą anglikanizmu, pociągnął za sobą przeprowadzenie sekularyzacji dóbr kościelnych, prześladowania katolików. Ostatecznie anglikanizm jako religia panująca został utrwalony za następczyni Henryka VII Elżbiety I.
Główną przesłanką reformacji w krajach skandynawskich było dążenie panujących do przejęcia bogactw majątków duchowieństwa. Najpierw król szwedzki Gustaw Waza, chcąc napełnić pusty skarb, przyjął luteranizm, przeprowadzając szeroką sekularyzację dóbr Kościoła. Wkrótce podobna sytuacja zaistniała w Danii i Norwegii. Kraje skandynawskie poszerzyły obóz państw protestanckich.
Niderlandy były jednym z najbogatszych krajów Europy. Rozwijał się przemysł, handel. Ludność była zróżnicowana, zamieszkiwali tu Holendrzy, Fryzowie, Flamandowie. Językiem urzędowym był francuski. W XVI w. Niderlandy znalazły się pod panowaniem Hiszpanii. Do Niderlandów dość szybko przedostały się nowinki religijne. Najpierw zaczął się przyjmować luteranizm. Przyjmowała go szlachta. Zaczął się przyjmować kalwinizm popierany przez mieszczaństwo i bogate chłopstwo. Przyjmował się anabaptyzm (odmiana kalwinizmu) w środowisku biedoty wiejskiej i miejskiej. Katolicyzm zaczęto utożsamiać ze znienawidzonymi władcami hiszpańskimi. Ostatecznie w wyniku reformacji tylko część południowa prowincji Niderlandów pozostała przy katolicyzmie (niekatolicy byli tutaj prześladowani; Nasilenie tych działań miało miejsce za króla Filipa II).
Ostatecznie wyniki reformacji europejskiej sprowadzały się do: w wyniku reformacji nastąpiło ograniczenie wpływów Kościoła katolickiego w Europie. Reformacja zapanowała w większej części Niemiec, Szwajcarii, Anglii, w Niderlandach północnych i krajach skandynawskich. Dość silne wpływy wywarła także w Czechach, na Węgrzech, we Francji i w Polsce. Po reformacji jedynie silny katolicyzm pozostawał we Włoszech, Hiszpanii i Portugalii. Reformacja najaktywniej rozwijała się do soboru trydenckiego (1545 - 63), którego uchwały staną się podstawą tzw. kontrreformacji