Andrzej M. Olszewski

„ Niektóre zagadnienia stylu międzynarodowego w Polsce”

- pierwsze wystawy dotyczące „sztuki około 1400” - Wiedeń (1962), Baltimore (1962), Cleveland (1963). W żadnej z tych wystaw nie uczestniczyła Polska i ówczesna Czechosłowacja.

- zainteresowanie tym zagadnieniem zaczęło się jednak znacznie wcześniej - pod koniec XIX wieku, „przy okazji” dysput na temat początków renesansu.

- Olszewski: „(...)w dzisiejszej praktyce badawczej pod mianem stylu międzynarodowego rozumie się na ogół ostatnią fazę stylu miękkiego w rzeźbie i malarstwie, które przypada na przełom wieków XIV i XV. Czasami mówi się o stylu miękkim w architekturze.”

1. Tło historyczne, przemiany kulturowe około roku 1400 w Polsce.

- na tron wstępuje Jadwiga - następuje zetknięcie się Polski z ciekawym środowskiem dworskim Andegawenów, którzy mieli z kolei rozległe powiązania z Zachodem.

- mąż Jadwigi, Władysław Jagiełło i unie z Litwą to kolejny kierunek rozwoju w sztuce polskiej - tym razem wschodni.

- wzrost znaczenia stanu rycersko-szlacheckiego, rozrost organizacji kościelnej w kraju - dzięki sztuce kościelnej następuje więc dalsza ekspansja gotyku na wschód.

- odnowienie Akademii Krakowskiej (1400) - podniesienie poziomu wykształcenia.

- zjawisko mecenatu na większą skalę : Jagiełło (m.in.freski wykonywane przez twórców ruskich), książę Ludwik I Brzeski, arcybiskup Mikołaj Trąba.

2. Wpływy artystyczne, zagadnienia stylu (Polska).

- W Polsce zorganizowana 2 wystawy dotyczące „sztuki około 1400 w Polsce”. Odbyły się w Krakowie.

Wpływy czeskie:

- konktakty Akademii Krakowskiej z uniwersytetem praskim.

- niektóre powiązania kościelne (np.karmelici przybywają z Pragi).

- silne oddziaływanie malarstwa czeskiego na małopolskie malarstwo książkowe i malowidła ścienne.

„Dworskość stylu” na gruncie polskim:

- dwory książęce, a nawet królewski, były naśladowane przez możnowładców i ludność rycersko-szlachecką.

- przejaw kultury dworskiej - nagrobki książęce i królewskie, rozpowszechnione zwłaszcza na Śląsku (*płyta pary rycerskiej w ratuszu lwóweckim, *płyta nagrobna Jana z Czerniny, ok.1423, * płyta nagrobna Adelajdy w kościele św.Jakuba w Sandomierzu, 1 poł. XV w.).

- fascynacja eposem rycerskim (*malowidła ścienne w wieży mieszkalnej w Siedlęcinie na Dolnym Śląsku, 1 poł. XIV, zapowiedź stylu miękkiego)

-epitafia (epitafium Wierzbięty z Branic, epitafium Jana z Ujazdu).

Wpływy włoskie:

- najbardziej widoczna analogia - freski w Niepołomicach.

- grawerowane blachy w tle obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej na Jasnej Górze - wizerunki anielskie być może nawiązują do tych autorstwa Cimabuego.

- fresk „Zwiastowanie” w krużgankach franciszkańskich w Krakowie, ok.poł.XV w. - bardzo wysoka ranga artystyczna. Mistrz (mistrzowie) mogł inspirować się dziełami Mistrza Madonny Toruńskiej, ale wykazuje także znajomość malarstwa freskowego w Italii (umieszczenie na malowidle elementów architektonicznych charakterystycznych dla Italii w dobie Quattrocenta).

Zagadnienie „Pięknych Madonn”:

- omawiane wcześniej, w innych artykułach. Wnioski podobne.

- warto zwrócić uwagę jednak również na postać artysty zwanego do niedawna Mistrzem Pięknych Madonn. Trwają dyskusje nad jego pochodzeniem - większość badaczy upatruje jego rodowód na Zachodzie Europy. Przypisuje mu się Madonnę z Dzieciątkiem z Torunia i Madonnę z Dzieciątkiem z Wrocławia. Dzisiaj częściej nazywa się go Mistrzem Madonny Toruńskiej.

- Madonny: Madonna z Dzieciątkiem z kościoła św. Jana w Toruniu (zaginiona), jej naśladownictwa: Madonna z Czeszewa. Madonna z kościoła św.Elżbiety we Wrocławiu (obecnie w MN w Warszawie), jej naśladownictwa: Madonna z Łosiowa. Naśladownictwo stylu Mistrza: Madonna z Marcinowic. Madonna ze Skrzynna - wyraźne naśladownictwo Madonny z Altenmarkt. Madonna z Krużlowej - prezentuje symetryczny schemat kompozycyjny, nie wyjaśniono w pełni genezy jej formy (inspiracja Madonną z Krumłowa? Pilzna?). Reprezentuje styl kaligraficzny, silne przechylenie postaci. Podobieństwo do M.z Krużlowej - Madonna z Rajbrotu i Waganowic.

3. Główne dzieła (Polska) - te, które warto zapamiętać.

• Madonna Toruńska (ok.1390)

• Madonna z Krużlowej

• Madonna z Wrocławia

• Pieta (kościół św. Barbary, Kraków) - plus także pieta z Wrocławia i Wągrowca (zniszczona)

• Krucyfiks w katedrze gnieźnieńskiej

• Krucyfiks w katedrze krakowskiej

• Fresk „Zwiastowanie” (krużganki kościoła franciszkanów, Kraków)

• Płyta nagroba Adelajdy, Sandomierz (poł.XV w.)

• Epitafia Wierzbięty z Branic i Jana z Ujazdu

Plus wymienione w tekście, dla chętnych.

(M.W.)

---